Digischool Begrippenlijst `Sovjetunie` het huidige Rusland.

Categorie: Aardrijkskunde > Sovjet Unie
Datum & Land: 15/02/2007, NL offline
Woorden: 119

aardgas
Een gas dat bestaat uit vluchtige koolwaterstofverbindingen: ontstaan uit de ontbinding van organisch materiaal. Het aardgas bevindt zich gewoonlijk in een poriënrijk reservoirgesteente en is afgedekt met een ondoorlatend dekgesteente.

aardolie
Vloeibare complexe koolwaterstofverbinding, ontstaan uit organisch materiaal van verschillende herkomst.

acculturatie
Het proces waarbij cultuur van de ene groep wordt overgenomen door een ender groep.

apparatsjiki
Ook wel bureaukratsjiki genoemd, kern van betaalde functionarissen van de Communistische Partij.

arbeidsextensief
De productiefactor arbeid wordt, in vergelijking met de andere productiefactoren, in geringe mate benut.

arbeidsintensief
De productiefactor wordt, in vergelijking met de andere productiefactoren, in sterke mate benut.

autarkie
Economische onafhankelijkheid.

autonomie
Zelfbestuur

Bajkal-Amoer-Magistral
Na 1974 aangelegde spoorlijn in het oosten van Siberië, tussen het noorden van het Bajkalmeer en de benedenloop van de rivier de Amoer. Het doel is dit deel van de (voormalige) Sovjetunie te ontsluiten en er nieuwe economische ontwikkelingen op gang te brengen.

bevolkingsdichtheid
Het gemiddelde aantal inwoners per km².

bevolkingsdruk
Het aantal mensen van de niet-productieve bevolking (0-14 jaar en 65 jaar en ouder), uitgedrukt als percentage van de productieve bevolking.

bevolkingsspreiding
De spreiding van de bevolking over een bepaald gebied.

bodem
Het bovenste deel van de aardkorst, bestaande uit verweerd gesteente, waarin planten wortelen.

bolsjewiki
Revolutionairen (`roden`) ten tijde van de Russische revolutie, geleid door Lenin.

bruinkool
Brandstof ontstaan door de inkoling van veen. Door samenpersing is het veen omgezet in bruinkool. Bestaat voor 70% uit koolstof.

bureaucratie
(de overheersing van) het ambtenarenapparaat, leidt vaak tot vertraging bij het tot stand komen van nieuwe ontwikkelingen.

Celebes
Celebes (=Sulawesi) is een van de eilanden van Indonesië. In de binnenlanden van dit karakteristiek gevormde eiland leven de Toradja`s.

centralisatie
Het samentrekken van beslissingsbevoegdheden op een bepaalde plaats, in de top van de organisatie. In de (voormalige) Sovjetunie betekent dit het centraal leiden van de ontwikkelingen in de samenleving door de staat.

chimizatsijia
Toepassing van kunstmest in de voormalige S.U.

collectivisatie
Het samenvoegen van privé-bedrijven tot één geheel.

comecon of rweh
Raad voor Wederzijdse Economische Hulp, een samenwerkingsverband tussen Polen, (voormalige) DDR, CSSR, Roemenië, Hongarije, Bulgarije en de (voormalige) Sovjetunie. Dit samenweringsverband heeft ten doel de gezamenlijke economie te versterken. Door de Duitse eenwording (oktober 1990) is de DDR geen lid meer.

concentratie in de voedselketen
Proces waarbij giftige stoffen zich ophopen in de hogere consumentenniveaus (topcarnivoren).

consumptiegoederen
Goederen die benut worden voor de bevrediging van de dagelijkse en de niet-dagelijkse behoeften van mensen, dus goederen die geleverd worden aan de consument.

coöperatie
Een groep mensen die productiefactoren in gemeenschappelijk bezit hebben en die door het verrichten van (bijv. landbouw) activiteiten de belangen van de groepsleden dienen.

cultuur
Een geheel van aangeleerde gedragskenmerken, waaraan alle leden van een gemeenschap zich openlijk houden.

debiet
Hoeveelheid water die per seconde langs een bepaald punt in de rivier wordt afgevoerd.

decentralisatie
Het leggen van de beslissingsbevoegdheden op meerdere plaatsen in de organisatie. In de (voormalige) Sovjetunie betekent dit het overdragen van bevoegdheden door de centrale overheid aan de lagere overheden en-of de leiding van bedrijven.

etnische enclave
Een gebied dat bewoond is door een groep mensen die zich onderscheidt van andere groepen. Het gebied is in zijn geheel omsloten door een gebied dat door een andere etnische groep wordt bewoond.

geboortenoverschot
Bevolkingsgroei die ontstaat doordat het aantal geboorten groter is dan het aantal sterfgevallen.

gelifluctie
Beweging van los materiaal dat is verzadigd met smeltwater. Voor deze beweging is slechts een gering hellingspercentage nodig.

glasnost
Betekent vrijheid: de grotere vrijheid voor het individu.

gletsjerrivier
Een rivier die bovenstrooms wordt gevoed door smeltwater van een gletsjer en in voorjaar en zomer meer water (door het smelten van ijs) afvoert.

gos
G.O.S.: gemenebest der onafhankelijke staten, ontstaan in december 1991, uit de Sovjetunie.

gosplan
Staatscommissie voor planning in de voormalige S.U.

handels- en betalingsbalans
Financieel overzicht van een land waarin de ontvangsten en de uitgaven staan opgeschreven t.o.v. het buitenland. De handelsbalans is een onderdeel van de betalingsbalans. Hier gaat het alleen over de importen en de exporten van goederen.

huursubsidie
Huurwoningen zijn vaak te duur voor mensen met lage inkomens, zoals b.v. studenten en bejaarden. Om deze groepen toch in redelijke woningen te kunnen laten wonen, krijgen deze mensen een deel van hun huur vergoed door de gemeentelijke overheid.

icings
Grote ijsconcentraties die ontstaan doordat water uit rivieren over land strommt en bevriest; door het opvriezen van de ontdooide bovenlaag in gebieden met een permafrost of door het bevriezen van grondwater dat naar de oppervlakte komt.

ijzeren gordijn
De zwaarbewaakte grens tussen Oost-Europa en West-Europa, tussen het socialistische en kapitalistische Europa. Sinds november 1989 opgeheven.

ijzererts
Een gesteente met een bepaalde concentratie ijzerverbindingen.

interventieprijs
De EU stelde per jaar een zgn. richtprijs vast en beloofde in te grijpen als de prijs op de markt ongeveer 5 a 10% beneden de richtprijs dreigde te zakken. De boeren konden dan hun product aanbieden aan de `interventiebureau`s`. Een interventieprijs werd dus voor de agrariërs een `garantieprijs`. Hierdoor werd het marktmechanisme doorbroken en ging men steeds meer produceren, zodat er enorme overschotten (bv. de `melkzee`) ontstonden. Latere maatregelen zijn o.a. de super-heffing en het MacSharry-plan.

joint-venture
Samenwerkingsverband tussen bedrijven, in dit geval tussen westerse bedrijven en Sowjet-bedrijven en-of overheid.

kapitaalextensief
De productiefaktor kapitaal wordt, in verglijking met de andere productiefactoren , in geringe mate benut.

kapitaalgoederen
Goederen waarmee andere goederen en diensten kunnen worden geproduceerd, zoals machines en kapitaalgoederen.

kapitaalintensief
De productiefaktor wordt, in vergelijking met andere productiefaktoren, in sterke mate benut.

klimaten
Klimaat: gemiddelde weerstoestand berekend over een lange periode van meestal 30 jaar. In de (voormalige Sovjet-Unie voorkomende klimaten: EF:klimaat met eeuwige sneeuw ET: Toendraklimaat EH: Hooggebergteklimaat Df: Continentaal klimaat zonder droog jaargetijde Dw: Continentaal klimaat met droge winter BS: Steppeklimaat volgens classificatie van Köppen. r <2t (r=`jaarlijkse` neerslag, t=`gemiddelde` jaartemperatuur). BW: Woestijnklimaat volgens de classificatie van Köppen. r < t.

koelakken
Kleine groep rijke boeren in de S.U. , ten tijde van het tsarisme, die de meeste grond in bezit hadden.

kolchoz
Groot collectief landbouwbedrijf in de voormalige S.U., waarbij sprake is van een zelf gekozen bestuur. De kolchoz had vaak de vorm van een dorp.

kombinaat
Samenwerkingsverband in het voormalige Oostblok tussen twee gebieden met meerdere grondstoffen. De transportkosten worden niet berekend. Gebieden vullen elkaar zo aan.

koudegrens
Lijn in de voormalige S.U. ten noorden waarvan geen landbouw mogelijk is.

koudepool
Het gemiddelde koudste gebied op een halfrond. Het punt ligt altijd op een continent, omdat zeegebieden minder afkoelen dan landmassa`s.

landbouwdriehoek
Gebied dat wordt begrensd door Irkutsk, Odessa en St. Petersburg, dat overwegend voor de akkerbouw wordt gebruikt. Het gebied wordt gekenmerkt door vruchtbare bodems (zwarte aarde, bruine bosbodem en kastanjebruine bodems).

leeftijdsopbouw
De samenstelling van een bevolking naar leeftijd en naar geslacht.

levensverwachting
Het aantal jaren dat een persoon van een bepaalde leeftijd kan verwachten nog te zullen leven.

MacSharry-plan
Een aantal voorstellen om een einde te maken aan het produceren van landbouwoverschotten, die tegen hoge prijzen moesten worden opgekocht door de EU. Het plan omvat o.a.: - geleidelijke afschaffing van de interventieprijzen - premie op het braakleggen van grond

meerjarenplannen
Algemeen: Het in plannen vaststellen van een beleid voor een reeks van jaren. Specifiek (in de (voormalige) Sovjetunie): Door de staat ontwikkelde plannen op economische terrein waarin de beleidsuitgangspunten voor vijf jaren of meer zijn vastgelegd.

melkquotum
De hoeveelheid melk die door een veeteeltbedrijf in een bepaalde periode mag worden geproduceerd.

mensjewiki
Gematigden (`witten`) ten tijde van de Russische revolutie, die geleidelijk veranderingen wilden doorvoeren.

merzlota
Bodem in de Sowjet-Unie met een permanent bevroren ondergrond, ook wel permafrost genoemd.

migratie
Vorm van verhuizen waarbij een bestuurlijke grens wordt overschreden.

mir
Collectieve dorpsgemeenschap.

natie
Een volk dat de onderlinge saamhorigheid ook territoriaal heeft vastgelegd.

nation-building
Een fase in het proces van staatsvorming, waarbij in brede lagen van de bevolking loyaliteitsgevoelens ontstaan m.b.t. het gezag van de staat.

nationaliteitenkwestie
Problemen die ontstaan doordat binnen de landsgrenzen van een staat meerdere volken wonen, die een deel van hun identiteit willen behouden en-of zich willen afscheiden.

natuurlijke aanwas
Bevolkingsgroei die ontstaat omdat het aantal geboorten groter is dan het aantal sterfgevallen.

natuurlijke groei
Groei die ontstaat omdat er meer geboorten dan stertegevallen zijn.

nieuwe economische politiek
N.E.P.: (1921-1928), nieuwe economische politiek, overheidsbeleid als reactie op de tegenwerking van boeren bij de nationalisatie van landbouwgrond (waardoor voedseltekorten ontstonden) waarbij er een grotere vrijheid ontstond en de productie toenam.

nomenklatoera
Partijleden met met hoge functies in de Communistische Partij.

oblast
Administratieve eenheden van kleinere volken in de voormalige Sovjet Unie.

perestrojka
Hervorming, ingrijpende verandering in het sociaal-economisch systeem van de Sowjet Unie.

planeconomie
Economische systeem waarbij soort en omvang van de productie én de prijs van het product wordt bepaald door de staat.

podzol
Een bodemtype van zeer matige kwaliteit, waarin een neerwaarts gericht transport van mineralen, klei en organisch materiaal, duidelijke horizonten veroorzaakt.

politbureau
Dagelijks bestuur, machtigst orgaan in de S.U..

pravda
Dagblad van de communistische partij, jarenlang de staatskrant (`de Waarheid`).

productiegoederen
Goederen waarmee andere goederen en diensten mee kunnen worden geproduceerd, zoals machines en transportmiddelen.

productienorm
De hoeveelheid goederen die door een bepaald bedrijf, volgens de planeconomie, binnen een bepaalde periode moet woren geproduceerd.

proletariaat
De gezamenlijke arbeiders.

pullfactoren
Redenen die een gebied tot een aantrekkingsgebied maken.

pushfactoren
Redenen die een gebied tot een afstootgebied maken.

ras
Een groep mensen die gekenmerkt is door het gemeenschappelijk bezit van een aantal erfelijke, lichamelijke kenmerken en zich daardoor onderscheidt van andere groepen.

raspoetitza
Modderperiode die ontstaat wanneer het water van de ontdooide bovengrond niet kan wegzakken in de permafrost. Hierdoor worden wegen onbegaanbaar.

regenrivier
Een rivier die bovenstrooms wordt gevoed door regenwater en daardoor de afvoer vaak ziet wisselen.

regiem
De veranderingen in de afvoer van een rivier in de loop van de tijd.

religie
godsdienst

rookgasontzwaveling
Een chemisch proces waardoor zwaveldioxide uit de rookgassen wordt verwijderd. In een veel gebruikt procédé wordt het rookgas met een kalk-water-mengsel gewassen. Het zwaveldioxide wordt gebonden tot calciumsulfiet en vervolgens geoxideerd tot calciumsulfaat (gips).

ruimtevaartuig
Toestel voor de ruimtevaart.

russianering
Het opdringen van de russische taal.

russificatie
Het streven van de centrale overheid, alle volken binnen de staat te doen integreren in de Russische samenleving; een fusie van volken waarbij de Russische samenleving bepalend is.

satellietland
Een land dat geheel afhankelijk is van en in feite geregeerd wordt door een machtig (vaak naburig) land.

sociale bevolkingsbeweging
De veranderingen in het bevolkingsaantal die bepaald zijn door migratie.

sovchoz
Groot, sterk gemechaniseerd landbouwbedrijf in de voormalige S.U., veelal gesticht in nieuw ontgonnen gebieden. Een sovchoz werkte onder staatstoezicht en had de functie van modelbedrijf.

sowjet
Letterlijk: raad.

staat
Een aaneengesloten territorium (grondgebied) dat onder een centraal (soeverein) gezag is geplaatst.

steenkool
Brandstof ontstaan door de verdere inkoling van bruinkool. Bestaat voor 80-95% uit koolstof.

steppe- en woestijnbodems
Bodems zonder veel horizonten, omdat de uitspoeling ontbreekt. In de steppebodem kan in de bovenste horizont organisch materiaal aanwezig zijn waardoor een bruinkleuring zichtbaar is. In de woestijnbodem ontbreekt het organisch materiaal.

stroomgebied
Het gebied dat afwatert op een rivier en zijn zijrivieren.

suburbanisatie
Een migratiebeweging waarbij mensen wegtrekken uit de grote stad en zich vestigen in kleinere steden en dorpen op het nabije platteland. De suburbanisatie is vooral toegenomen toen de welvaart steeg en de automobiliteit toenam.

taal
Spraakklanken en-of tekens waarmee men zijn gedachten en gevoelens aan anderen kenbaar maakt.

taiga
Zone van naaldbossen tussen de 50° en 55° Noorderbreedte.

territoriaal productie complex
T.P.C., opvolger van het Kombinaat: gebied dat bepaalde grondstoffen en energiebronnen bezit en op basis daarvan als groeipool moet gaan functioneren.

thermokarst(icing)
Een verschijnsel dat zorgt voor snelle veranderingen in de reliëfvorm van het oppervlak door het smelten van ijs in de bodem. Niet al het water kan in de poriën van het losse materiaal worden opgenomen, waardoor de bodem ontstabiel wordt.