Energiewereld - lexicon

Categorie: Techniek en industrie > Energie
Datum & Land: 15/02/2007, NL
Woorden: 279

ipcc
Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) is een internationale organisatie die rapporten opstelt over de stand van zaken van de wetenschappelijke kennis rond klimaatveranderingen en verwante thema‘s.

kernenergie
Nucleaire of atoomenergie is energie verkregen uit de kern van het atoom. Gebruikte technieken zijn kernsplitsing of kernfusie.

kernfusie
Een reactie waarbij atoomkernen worden gebundeld. Er komt dan kernenergie vrij. De zon en de waterstofbom produceren door kernfusiereacties. Brandstof voor kernfusie is waterstof, dat voldoende op aarde aanwezig is. Bovendien is het product van kernfusie (helium) niet schadelijk. Er moeten echter nog veel technische problemen worden opgelost voordat kernfusie techniek in de opwekking van elektriciteit toegepast kan worden.

kernsplitsing
Een reactie waarbij atoomkernen worden gesplitst. Er komt dan kernenergie vrij. Dit gebeurt in kerncentrales en in ontploffende atoombommen. Brandstoffen voor kernsplitsing zijn uranium en plutonium. Na gebruik blijft hoog radio-actief materiaal over.

kettingreactie
De manier waarop in kerncentrales en atoombommen energie wordt opgewekt. De reactie wordt op gang gebracht door neutronen op een geschikte brandstof af te vuren. Bij hierop volgende reacties worden nog meer neutronen geproduceerd. Het proces herhaalt zich hierdoor vanzelf waardoor enorme hoeveelheden energie vrij kunnen komen.

kilowatt (kw)
1000 Watt. Een apparaat met een stroombehoefte van een kilo Watt verbruikt per uur 1 kWh elektriciteit, per dag 24 kWh.

kilowatt uur (kwh)
De hoeveelheid stroom die in een uur geproduceerd kan worden door een centrale met een capaciteit van een kilo watt. Ook is de kWh de meest gebruikelijke eenheid om het elektriciteitsverbruik in een bepaalde periode uit te drukken. Een gemiddeld huishouden verbruikt op jaarbasis tussen de 3.000 en 3.500 kWh.

klimaatverandering
De veranderingen ins ons klimaat a.g.v. het broekaseffect.

klimaatverdrag
In 1992 werd tijdens een conferentie van de Verenigde Naties over milieu en ontwikkeling (UNCED) in Rio de Janeiro het Raamverdrag Klimaatverandering van de Verenigde Naties gesloten (United Nations Framework Convention on Climat Change (UNFCCC)). Het wordt meestal aangeduid als: het Klimaatverdrag. De doelstelling van dit verdrag is: `het stabiliseren van de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer op een zodanig niveau, dat een gevaarlijke menselijke invloed op het klimaat wordt voorkomen`. Nederland is één van de 177 landen die in de eerste helft van de negentiger jaren het Klimaatverdrag heeft geratificeerd (bekrachtigd). Het Klimaatverdrag valt onder de verantwoordelijkheid van de Verenigde Naties. Verschillende organen zorgen voor de uitvoering van het verdrag. Het belangrijkste besluitvormende orgaan is de Conference of Parties (CoP). Hieraan nemen alle ondertekenaars van het verdrag deel. Het Klimaatsecretariaat dient ter ondersteuning van het CoP.

kooldioxide (co2)
Kleurloos, geurloos en niet giftig gas. CO2 is een normaal bestanddeel van onze atmosfeer. CO2 maakt ongeveer 0,03% van de atmosfeer rond de aarde uit. Het wordt uitgeademd door mensen en dieren en door planten gebruikt bij de productie van zuurstof. Door de massale verbranding van fossiele brandstoffen komt echter zeer veel CO2 in de atmosfeer. Deze hoeveelheid verstoort het natuurlijke evenwicht en leidt tot verandering van ons klimaat.

koolmonoxide (co)
Kleurloos, geurloos en zeer giftig en vervuilend gas dat onstaat bij onvolledige verbranding van fossiele brandstoffen.

koolstof (c)
Koolstof kan worden gewonnen als natuurprodukt, maar kan ook worden gemaakt, door de onvolledige verbranding van hout (houtskool). Koolstof wordt vooral gebruikt als brandstof. Het zit opgesloten in steenkool, aardolie en aardgas. Koolstof kan ook goed gebruikt worden als neutronenvanger in kernreactoren en wordt dan gebruikt om de kettingreactie te stoppen.

kracht
Kracht is de snelheid waarmee arbeid wordt verricht of energie wordt verbruikt. In het dagelijks taalgebruik wordt vaak het woord kracht gebruikt als energie bedoeld wordt.

kyoto protocol
Als aanvulling op het Klimaatverdrag werd in 1997 het Kyoto-protocol aangenomen. In het Kyoto-protocol verbinden de industrielanden zich om de uitstoot van broeikasgassen in de periode 2008 - 2012 gemiddeld met 5% te verminderen ten opzichte van het niveau in 1990. Per land gelden uiteenlopende reductiepercentages. Naast CO2 (kooldioxide) tellen nu ook andere broeikasgassen mee voor de uitstootvermindering. Tot nu toe hebben 84 landen het protocol ondertekend en is het bekrachtigd door 22 landen.

laagspanning
Spanningsniveau van 1000 V en lager.

laagtarief
Het tarief, uitgedrukt in ct-kWh, voor het gebruik van het net gedurende vooraf door de regionale netbeheerder bepaalde uren tijdens welke gemiddeld een lagere belasting van het net voorkomt.

laaguren
Uren van de dag waarvoor het laagtarief geldt.

lachgas
Lachgas of distikstofoxide (N2O) komt met name vrij bij het opwarmen van de autokatalysator, het gebruik van de bodem in de landbouw en bij de productie van salpeterzuur en carprolactam. In 1995 was de emissie van lachgas in Nederland naar schatting 22 Mton CO2 eq. (2 Mton door verkeer, 9 Mton door landbouw, 10 Mton door industrie, 1 Mton door diverse overige bronnen).

lading
Opeenhoping van elektrische energie, veroorzaakt door protonen (positieve lading) of elektronen (negatieve lading). Niet geladen voorwerpen bevatten even veel protonen als elektronen. Lading is dus eigenlijk een verstoring van evenwicht. Positief geladen voorwerpen stoten elkaar af, negatieve ook. Maar tegengesteld geladen voorwerpen trekken elkaar aan.

landelijk hoogspanningsnet
De netten die bestemd zijn voor transport van elektriciteit op een spanningsniveau van 220 kV of hoger en die als zodanig worden bedreven, alsmede de landsgrensoverschrijdende netten op een spanningsniveau van 500 V of hoger.

leveringsbedrijf
Onderdeel van het elektriciteitsdistributiebedrijf dat actief is op de vrije markt. Het leveringsbedrijf (ook wel handeslbedrijf) is het aanspreekpunt voor de klant en doet alles, behalve het fysiek transporteren van energie. Deze taak wordt namelijk verzorgd door het netwerkbedrijf.

liberalisering
Het proces van privatisering en deregulering van bedrijven en sectoren.

magma
Onder grote druk en door felle hitte gesmolten gesteente, diep onder het aardoppervlak.

megawatt (mw)
1.000.000 Watt. Een generator met een capaciteit van een megawatt kan per uur een megawatt uur (MWh) elektriciteit leveren, per dag 24 MWh.

megawatt uur (mwh)
1.000 kWh. De hoeveelheid stroom die in een uur geproduceerd kan worden door een generator met een capaciteit van een megawatt (MW).

methaan
Methaan (CH4) komt met name vrij in de landbouw (opslag van mest), bij stortplaatsen en bij olie- en gaswinning. De omvang van de emissie was in 1995 in Nederland naar schatting 25 Mton CO2 eq. (10 Mton door landbouw, 10 Mton door stortplaatsen, 4 Mton door energiebedrijven, 1 Mton door overige diverse bronnen).

net
Eén of meer verbindingen voor het transport van elektriciteit en de daarmee verbonden transformator-, schakel-, verdeel- en onderstations en andere hulpmiddelen, behoudens voor zover deze verbindingen en hulpmiddelen liggen binnen de installatie van een producent of van een afnemer.

netaansluitpunt
Het fysieke punt dat de grens tussen de aansluiting en het net van de netbeheerder aangeeft.

netverliezen
Saldo van energie ingevoed op en energie afgenomen van een bepaald net gedurende een bepaalde tijd.

netwerkbedrijf
De Nederlandse netwerkbedrijven (ook wel: netbeheerders) zijn onafhankelijke organisaties die vroeger deel uitmaakten van de regionale energiebedrijven. Het netwerkbedrijf verzorgt de fysieke levering van elektriciteit naar de verbruiker en is monopolist in zijn regio.

neutron
Elektrisch neutraal deeltje van een atoomkern met ongeveer gelijke massa als het proton. In tegenstelling tot het proton is het neutron niet elektrisch geladen.

nma
Nederlandse Mededingingsautoriteit. Deze dienst houdt toezicht op eerlijk concurrentieverhoudingen en grijpt in bij verstoorde concurrentieverhoudingen. Nma wordt ook wel aangeduid met de term: `kartelpolitie`. Dte, toezichthouder van de energiesector maakt deel uit van deze instantie.

no barriers to switching
Afwezigheid van belemmeringen voor afnemers om te wisselen van leverancier. Voorwaarde voor een succesvolle liberalisering. Belemmeringen kunnen zijn: hoge opzegkosten, lange opzegtermijnen, slecht op elkaar ingestelde informatiesystemen of trage procedures.

no barriers to trade
Afwezigheid van belemmeringen voor markpartijen om te concurreren. Voorwaarde voor een succesvolle liberalisering.

normaaltarief
Het tarief, uitgedrukt in ct-kWh, voor het gebruik van het net gedurende vooraf door de regionale netbeheerder bepaalde uren tijdens welke gemiddeld een hogere belasting van het net voorkomt.

normaaluren
Uren van de dag waarvoor het normaaltarief geldt.

ntpa
Negotiated thrid party access of onderhandelde nettoegang. Binnen deze marktvorm moeten bedrijven onderling onderhandelen over de voorwaarden om elkaars netwerken te kunnen gebruiken.

nucleaire energie
Nucleaire of atoomenergie is energie verkregen uit de kern van het atoom.

ohm
Einheid van weerstand. Als je een weerstand aansluit op een spanning van 1 volt en er loopt dan een stroom door die weerstand van 1 ampère, dan heeft die weerstand een waarde van 1 ohm.

onderhandelde nettoegang
Ook wel: nTPA, negotiated third party access. Binnen deze marktvorm moeten bedrijven onderling onderhandelen over de voorwaarden om elkaars netwerken te kunnen gebruiken.

ozon
Een soort zuurstof, echter met drie atomen per molekuul in plaats van de gebruikelijke twee. Ozon (O3) is een giftig gas, maar de ozonlaag in onze atmosfeer beschermt de aarde tegen de schadelijke ultraviolette straling van de zon.

passieve zonne-energie
Voor passieve zonne-energie hoeven geen ingewikkelde installaties gebouwd te worden. Men maakt gebruik van binnenschijnend zonlicht voor het verlichten en verwarmen van huizen en kantoren.

plutonium
Net als uranium een brandstof kernsplitsing in kerncentrales.

privatisering
Het proces van transformatie van staatsbedrijven naar particuliere bedrijven.

producent
Een organisatorische eenheid die zich bezighoudt met het opwekken van elektriciteit.

programmaverantwoordelijke
Een marktpartij die door de system operator als programmaverantwoordelijke erkend is en daarmee de programmaverantwoordelijkheid daadwerkelijk mag uitvoeren.

programmaverantwoordelijkheid
De verantwoordelijkheid van afnemers, niet zijnde beschermde afnemers, en vergunninghouders om energieprogramma’s met betrekking tot de productie, het transport en het verbruik van elektriciteit op te stellen of te doen opstellen ten behoeve van de netbeheerders en zich met inachtneming van de voorwaarden, bedoeld in artikel 26 van de Elektriciteitswet te gedragen overeenkomstig die energieprogramma’s.

programmaveranwoordelijkheid (2)
De verantwoordelijkheid voor het per uur juist afstemmen van de vraag van de afnemer met het aanbod op het elektriciteitsnet. Zolang afnemers nog gebonden zijn aan hun traditionele elektriciteitsaanbieder worden zij ook door deze `vergunninghouder` beleverd. De programmaverantwoordelijkheid voor gebonden klanten ligt bij de vergunninghouder. Op het moment dat een klant vrij wordt, krijgt hij ook zijn eigen programmaverantwoordelijkheid. Iedereen die dat wil, kan deze taak echter uitbesteden. Bij kleinverbruikers van energie wordt de programmaverantwoordelijkheid automatisch uitbesteed.

proton
Elementair positief elektrisch deeltje in atoomkernen, een van de bouwstenen van de materie. In tegenstelling tot het neutron is het proton dus elektrisch geladen.

radio-activiteit
De eigenschap van sommige niet erg stabiele atomen om spontaan tot straling over te gaan en andere atomen van andere eementen te vormen.

reactor
Een installatie waarin nucleaire kettingreacties gecontroleerd kunnen worden uitgevoerd.

regionale netbeheerder
Een netbeheerder die is aangewezen voor het beheer van één of meer netten, anders dan het landelijk hoogspanningsnet.

regulerende energiebelasting (reb)
Belasting op energieverbruik. De Regulerende Energie Belasting (of ecotax) wordt geheven op milieu onvriendelijke energiebronnen: kernenergie en energie opgewekt uit fossiele brandstoffen. Met de ecotax probeert de overheid de scheve concurrentiepositie tussen verschillende energiebronnen recht te trekken door energiebedrijven de zgn. externe kosten mee te vertalen in prijs. Groene energie vervuilt niet en is daarom vrijgesteld van de eco-tax.

rtpa
Regulated thrird party acess of gereguleerde nettoegang. Binnen deze marktvorm hoeven bedrijven onderling niet te onderhandelen over de voorwaarden om elkaars netwerken te kunnen gebruiken. De nettoegangsvoorwaarden worden bepaald door de overheid.

sep
Samenwerkende Electriciteits Producenten. De SEP bestaat niet meer en heeft haar taken overgedragen aan landelijk netwerkbeheerder Tennet.

systeemdiensten
De diensten die de netbeheerder van het landelijk hoogspanningsnet uitvoert om het transport van elektriciteit over alle netten op een veilige en doelmatige wijze te waarborgen, om grootschalige storingen van het transport van elektriciteit op te lossen, en om de energiebalans op alle netten te handhaven of te herstellen.

systeemdienstentarief
Het tarief in rekening gebracht door de netbeheerder van het landelijk hoogspanningsnet bij aangeslotenen op het Nederlandse elektriciteitsnet en programmaverantwoordelijken ter dekking van de kosten van de systeemdiensten.

system operator
De netbeheerder van het landelijk hoogspanningsnet, waar deze verantwoordelijke is voor het leveren van de systeemdiensten. In Nederland is dit de Tennet.

tennet
Onafhankelijk beheerder van het landelijk hoogspanningsnet. Tennet is voor 100% eigendom van de Nederlandse overheid en beheerder van het groencerificatensysteem.

transportdienst
Het transporteren van elektriciteit van producenten naar verbruikers door gebruik te maken van het net. Hieronder wordt mede verstaan het oplossen van transportbeperkingen, het compenseren van netverliezen en het instandhouden van de spannings- en blindvermogenshuishouding.

transportprognose
Een door de aangeslotene of diens programmaverantwoordelijke per tijdsperiode opgestelde en bij de betreffende netbeheerder ingediende planning van de som van afname of invoeding per netaansluit- of verzamelpunt dat valt onder de verantwoordelijkheid van de aangeslotene of diens programmaverantwoordelijke.

transporttarief
Het tarief in rekening gebracht door de netbeheerder bij een aangeslotene ter dekking van de kosten van de transportdienst.

turbine
Een wiel met schoepen dat door een natuurlijke drager van energie wordt aangedreven om mechanische energie op te wekken. In elektriciteitscentrales kan men stoomturbines gebruiken om de generatoren aan te drijven. Waterkrachtinstallaties gebruiken door water aangedreven turbines en de turbines in windmolens worden aangedreven door de wind.

uitvoeringsnota klimatbeleid
In de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid staat beschreven hoe Nederland haar klimaatdoelstellingen wil bereiken. Deel 1 van de nota is in juni 1999 verschenen en behandelt de beleidsintensivering die moet leiden tot 25 Mton CO2 eq. reductie binnen de Nederlandse landsgrenzen in 2010. Deel 2 van de nota gaat over de reductiemogelijkheden in het buitenland (ook 25 Mton CO2 eq.) en zal in de loop van 2000 verschijnen.

uranium
Net als plutonium een brandstof kernsplitsing in kerncentrales.

verbruiker
Een aangeslotene die elektrische energie afneemt van het net.

vergunninghouder
Het energiebedrijf dat bevoegd is te leveren aan de nog niet vrije of gebonden klant.

voltage
De hoeveelheid volts ofwel de spanning(`druk`) van elektriciteit. Door deze elektrische druk stroomt elektriciteit door het circuit. Het verschil in elektrisch vermogen tussen twee punten van het circuit wordt het voltage genoemd. Voor de transport van elektriciteit is het voordelig om dit onder een zo hoog mogelijke spanning te doen (110 kV tot 380 kV) omdat zo de ‘netverliezen‘ het laagst zijn. De meeste huishoudelijke apparaten werken op 220 volt.

vrije afnemer
Een afnemer op de vrije markt, niet meer beschermd door de overheid. D.w.z. een afnemer die ervoor kan kiezen elektriciteit af te nemen bij iemand anders dan zijn vergunninghouder.

warmtekrachtinstallatie
Een installatie die zodanig elektriciteit opwekt dat ook de daarbij geproduceerde warmte nuttig wordt gebruikt. Ook wel: WK-installatie.

waterkracht
Elektriciteit opgewekt met behulp van vallend water of water in een stuwdam dat een turbine aandrijft.

waterstof
Scheikundig element: H Allereenvoudigste atoom: één proton met daaromheen een elektron. Onderdeel van bijna alle organische verbindingen (plantkundige, dierlijke en fossiele). Een van de beide elementen waarvan water is opgebouwd: H2O ofwel twee waterstofatomen en een zuurstofatoom. Waterstof dient ook als brandstof voor kernfusie.

watt
Eenheid van elektrisch vermogen op een willekeurig tijdstip. Watt worden vaak gebruikt als aanduiding voor opwekkingscapaciteit of stroomvraag. Een langere tijd ingezette capaciteit van 1 Watt staat gelijk aan een stroomlevering van 1 joule per seconde. Watt wordt soms aangeduid met VI ofwel “spanning x stroom” Daaruit is makkelijk af te leiden dat via een zekering (smeltveiligheid) van 16 Ampere bij een spanning van 230 V een maximaal vermogen van 3680 Watt kan worden gevoed. Dat zijn bijvoorbeeld 36 lampen van 100 W of een wasmachine van 1400 W, een broodrooster van 800 W een computer van 280 W en 12 lampen van 100 W. Als U daar nog een lamp of ander apparaat bij inschakelt zal de zekering na korte tijd wegens overbelasting ‘doorbranden’ Grotere hoeveelheden Watt’s worden ook wel uitgedrukt in kilowatt (kW, duizend watt), megawatt (MW, miljoen watt of duizend kW) of gigawatt (GW, miljard watt of duizend MW)

watt uur
De hoeveelheid stroom die in één uur geproduceerd kan worden door één watt aan capaciteit volledig in te zetten.

weerstand
Alle elektrische apparaten hebben een bepaalde hoeveelheid weerstand. Met weerstand wordt bedoeld in welke mate de elektronen in een stroomkring worden gehinderd in hun stroom van A naar B. Als je een weerstand aansluit op een spanning van 1 volt en er loopt dan een stroom door die weerstand van 1 ampère, dan heeft die weerstand een waarde van 1 ohm.

windenergie
Het opwekken van elektrische energie door middel van een windturbine.

zonne-energie
Energie die direct van de zon afkomt. Deze energie kan opgewekt worden met een zonneboiler of met behulp van zonnecellen.

zonneboiler
Toestel voor warmwatervoorziening met een opslagreservoir, dat gebruik maakt van zonne-energie voor de opwarming van water.

zonnecel
Bekend van de zakrekenmachine, maar nog veel breder toepasbaar: een cel die zonlicht direct omzet in bruikbare elektriciteit. Cellen worden verwerkt in modules die op hun beurt weer deel uitmaken van zonnepanelen.