Taalexpert

Categorie: Taal en literatuur > Taalbegrippen
Datum & Land: 17/06/2013, NL
Woorden: 121

Achterzetsel
Een woord dat een relatie aangeeft tussen verschillende elementen in de zin en achter het zinsdeel waar het bij hoort, staat. In de zin 'Hij liep het bos door' is ‘door’ het achterzetsel.Bijvoorbeeld: 'door', 'uit', 'af', enz. (Haeseryn et al., (1997).

Actieve woordenschat
Alle woorden die een persoon gebruikt (van Bogaert, 2000).

ADHD
(Attention Deficit (Hyperactivity) AD(H)D is een aandachts- en concentratiestoornis met of zonder hyperactiviteit. Kinderen met AD(H)D hebben vaker en sterker dan gemiddeld last van: aandachts- en concentratieproblemen, impulsiviteit en hyperactiviteit (Owens, 2004).

Agressieve gedragsstoornissen: ODD, CD
Agressieve gedragsstoornissen worden onderscheiden in oppositioneel opstandige gedragsstoornissen (ODD, Oppositional Defiant Disorder) en antisociale gedragsstoornissen (CD, Conduct Disorders). Samen worden deze gedragsstoornissen ook wel disruptieve stoornissen genoemd (DBD, Disruptive Behavior Disorder).

Akoepedist
Een akoepedist is een technisch specialist in het opsporen van gehoorstoornissen.

Ankyloglossie
Te kort tongriempje of de vergroeing hiervan aan de tong of aan de mondbodem met als gevolg onvoldoende beweeglijkheid van de tong (van Bogaert, 2000).

Aspecten van taalgedrag:
TaalreceptieTaalproductie Taalvorm • Waarneming van spraakklanken (fonologie) • Begrijpen van morfologische verschijnselen (morfologie) • Begrijpen van zinnen (syntaxis) • Productie van spraakklanken (fonologie) • Productie van morfologische verschijnselen (morfologie) • Productie van zinnen (syntaxis) &nbs...

Asperger-syndroom
De Stoornis van Asperger is een ontwikkelingsstoornis met een neurobiologische oorzaak. Iemand met de stoornis van Asperger ondervindt moeilijkheden op twee gebieden, namelijk op het gebied van sociale interactie en gedrag-spel. Er is geen sprake van een algehele achterstand in de taalontwikkeling, geen verstandelijke achterstand in de ontwikkeling...

Assimilatieprocessen
Een klank wordt deels of geheel door een andere klank vervangen onder invloed van klanken in de context. (Dean et al., 1990).

Audiometrie
Gehoormeting met als doel een zo volledig mogelijk inzicht te verkrijgen in iemands vermogen om diverse geluidsstimuli waar te nemen en te interpreteren (van Bogaert, 2000).

Auditieve verwerkingsproblemen
Auditieve verwerkingsproblemen zijn problemen in het horen en spraakverstaan, ondanks een normaal gehoor op basis van standaard (toon- en spraak-) audiometrie. Deze problemen zijn specifiek voor de auditieve modaliteit en (relatief) onafhankelijk van mentale vaardigheden (Neijenhuis, 2003).

Autisme
Een Autistische Stoornis is een ontwikkelingsstoornis met een neurobiologische oorzaak. Voor het derde levensjaar ondervindt iemand met een Autistische Stoornis: • kwalitatieve beperkingen in sociale interactie • kwalitatieve beperkingen in verbale en non-verbale communicatie • beperkte, zich herhalende stereotiepe patronen van gedra...

Bijvoeglijk naamwoord
Een woord dat een eigenschap of een toestand aangeeft.Bijvoorbeeld: 'lief', 'rood', 'dik', enz. (Haeseryn et al., 1997).

Bijwoord
Een woord dat een nadere bijzonderheid noemt van een door een gezegde of bepaling uitgedrukte werking, eigenschap of toestand. In de zin 'Hij ging vooraan staan' is ‘vooraan’ het bijwoord. In de zin 'Hij is erg dik' is ‘erg’ het bijwoord.Bijvoorbeeld: 'misschien', 'ook', 'nog', enz. (Haeseryn et al., 1997).

Broddelen
Broddelen is een vorm van niet-vloeiend spreken, waarin de spreker onvoldoende in staat is zijn spreektempo aan te passen aan de spraakmotorische en-of linguïstische eisen van dat moment. (Zaalen & Winkelman, 2009).

Clusters speciaal onderwijs
De 10 soorten scholen voor speciaal onderwijs zijn verdeeld in vier clusters. Onder cluster 1 vallen de scholen voor visueel gehandicapte kinderen en visueel gehandicapte kinderen met een meervoudige beperking. Onder cluster 2 vallen scholen voor dove en slechthorende kinderen en kinderen met ernstige spraakmoeilijkheden, mogelijkerwijs in com...

Cognitieve ontwikkeling
Het in toenemende mate in staat zijn tot het opnemen, verwerken en weer opnieuw kunnen gebruiken van kennis en informatie (NCJ).

Communicatieve functies
De intenties waarvoor kinderen taal gebruiken in de interactie. Hierbij kan de volgende indeling gehanteerd worden: • Expressiefunctie: het uitdrukken van spontane gevoelens; • Regulatiefunctie: het regelen van interactie; • Representatiefunctie: het vragen en geven van informatie; • Controlefunctie; het onder controle houden va...

Communication-referenced onderzoeksinstrumenten
Het gaat om beschrijvingen van het typerende gedrag van personen zonder te vergelijken met een referentiegroep of met van tevoren vastgestelde gedragscriteria (Jansonius-Schultheiss, Drubbel, & Hoogenkamp, 2009).

Comorbiditeit
Het voorkomen van meerdere, separate stoornissen bij één patiënt (Verhulst & Verheij, 2006).

Contrasten
(fonologische contrasten) Klanken die een verschillende articulatieplaats in de mond hebben.

Conversatievaardigheden
De vaardigheid om rekening te houden met de gesprekspartner en de situatie (beurtnemen, topic-handhaving, vooronderstellen van voorkennis bij de luisteraar, coherentie (samenhang), relatieve referentie van de taaluitingen, register (spreekstijlen en codes)(Van den Dungen & Verboog, 1991).

Coprolalie
Het onwillekeurig van obsceniteiten (Kutscher, 2006).

COTAN
De Commissie Testaangelegenheden Nederland (COTAN) van het NIP heeft als opdracht ‘het bevorderen van de kwaliteit van tests en testgebruik in Nederland’. Door de COTAN worden psychodiagnostische instrumenten beoordeeld. Verder informeert de COTAN testgebruikers over de stand van zaken op testgebied (COTAN)

DCD
(Developmental Coördination Disorder) Moeilijkheden in motorische vaardigheden die kinderen hebben die niet primair te wijten is aan algemene intellectuele, sensorische of motorische-neurologische afwijkingen. een belangrijk kenmerk is moeilijkheden in leren en presteren op alledaagse taken thuis, op school en in speelsituat...

Diagnostiek
Het gehele proces van informatieverwerving en verwerking ten behoeve van de hulpverlening.

Differentiatiefase
De differentiatiefase duurt gemiddeld van de leeftijd van 2;6 jaar tot de leeftijd van 5 jaar. In deze periode verloopt het taalverwervingsproces in een explosief ritme (Schaerlaekens, 2008).

DOS
(Denver Ontwikkelingsscreeningtest) Dit is een screening van ontwikkelingsstoornissen en-of retardatie in de ontwikkeling en orienterend onderzoek naar de ontwikkeling van het kind. Geschikt voor kinderen van 16 dagen tot 6;6 jaar. Door Cotan beoordeeld in 1981. Deze screeningstest is niet meer verkrijgbaar en de normen zijn vero...

Down syndroom
Het Down syndroom is een chromosomaal bepaalde aangeboren afwijking. Extra materiaal aanwezig op chromosoomnummer 21 (trisomie 21) veroorzaakt stoornissen in de structurele en functionele ontwikkeling. Het syndroom wordt gekenmerkt door een karakteristiek uiterlijk en het achterblijven van de (verstandelijke) ontwikkeling. Daarnaast komt er veelvul...

Doofheid
Het onvermogen om te kunnen horen. Dit wordt ook wel aangegeven als het gehoorverlies meer dan 90dB is. Daarnaast is doofheid ook het niet meer kunnen verstaan van spraak ondanks optimale versterking (Jochems & Joosten, 2003).

Dyslexie
Dyslexie is een leerprobleem op het gebied van lezen, spelling en taal, bij een op andere gebieden normaal verlopende ontwikkeling en voldoende stimulering op het gebied van taal.

Echolalie
Echolalie is het onwillekeurig herhalen van een hele of gedeeltelijke uiting van een andere persoon.

ESM
(ernstige spraak- en-of taalmoelijkheden) ESM is een primaire taalstoornis. Dit betekent dat de taalstoornis op zichzelf staat en niet te verklaren is vanuit sensorische, cognitieve, neurologische of emotionele problemen. Er mag geen sprake zijn van een benedengemiddelde intelligentie, een gehoorstoornis, een afwijking aan (een d...

Expanderen
Uitbreiden. De uiting van een kind wordt uitgebreid. Bijvoorbeeld 'Pappa stoel pakken' wordt geëxpandeerd tot 'Pappa moet de stoel pakken'. Wanneer een infinitief of voltooid deelwoord door het kind achteraan in de zin geplaatst wordt, kan dit in de expansie het best zo gehandhaafd blijven (Van den Dungen, 2008).

Foneem
Een klank met betekeninsonderscheidende functie in de taal (Neijt, 1994).

Fonetiek
Fonetiek bestudeert de waarneembare eigenschappen van klanken vanuit drie invalshoeken:

Fonologie
Fonologie beschrijft welke spraakklanken in een taal onderscheiden worden, hoe deze met elkaar kunnen worden gecombineerd en welke processen zich daarbij voordoen. Aspecten als klemtoon, intonatie en vloeiendheid vallen eveneens hieronder (Goorhuis & Schaerlaekens, 2000).

Fragiele X syndroom
Het fragiele X syndroom is een aangeboren en erfelijke aandoening, waarbij er een verandering is opgetreden op het X-chromosoom. Kenmerken zijn bij de geboorte nog niet zichtbaar. Later zijn er kenmerkende gelaatstrekken als een lang gezicht, grote oren en een geprononceerde kin. Kinderen hebben vaak last van oorontstekingen. De levensverwachting i...

Gastro- enteroloog
Maag-Darm-Leverarts (MDL-arts).

Gedrag
Gedrag is de actie of reacties van een kind op zijn omgeving.

Gehoorrevalidatie
Het wennen aan een bijvoorbeeld hoortoestel of een Cochleair Implantaat en weer goed leren horen en verstaan

Geleidingsverlies
Tijdelijk verminderd gehoor door problemen in het middenoor.

Gemiddelde uitingslengte
(mean length of utterance, MLU) Het aantal woorden gedeeld door het aantal uitingen.

Gesloten woordklasse
Aan deze klasse worden niet snel nieuwe woorden toegevoegd. Meestal betreft het hier functiewoorden, bijvoorbeeld: voorzetsels, lidwoorden, voornaamwoorden en voegwoorden behoren tot deze klasse. Bijvoorbeeld: 'op', 'hij', 'ons', 'maar', enz. (Haeseryn et al., 1997).

Gilles de la Tourette
Het syndroom van Gilles de la Tourette is een neuro- psychiatrische aandoening die zich kenmerkt door tics.

Gramat
Grammaticale Analyse van Taalontwikkelingsstoornissen: GRAMAT (Bol & Kuiken, 1989).

Hersenstamaudiometrie
(BERA: Brainstem Evoked Response Audiometry) Met behulp van kliks worden responsen van de hersenstam gemeten.

Intelligentie
Intelligentie is het vermogen doelgericht te handelen, rationeel te denken en effectief met de omgeving om te gaan (Kort et al., 2002).

Kaleidoscoop
Een educatieve methode voor jonge kinderen die zich richt op de brede ontwikkeling, met speciale aandacht voor de taalontwikkeling (Kaleidoscoop).

Leeftijdsequivalent
Het leeftijdequivalent geeft bij de logopedische diagnostiekinstrumenten de taalontwikkelingleeftijd van een cliënt aan. De ruwe scores kunnen worden omgezet in leeftijdsequivalenten, deze zijn aangepast op de schalen van de taalontwikkeling. Bijvoorbeeld een cliënt van 3;7 jaar behaalt een ruwe score van 10 met daarbij een leeftijdsequiv...

Lidwoord
Het woord 'de', 'het' of 'een' dat voor het zelfstandig naamwoord staat (Haeseryn et al., 1997). • Bepaald lidwoord: 'de' en 'het'Een woord dat naar een bepaald zelfstandig naamwoord verwijst. In de zin 'Het paard staat in de wei' wordt een specifiek paard bedoeld. • Onbepaald lidwoord: 'een'Een woord dat naar een niet nader bepaald ...

Logopedist
Een logopedist is een paramedisch therapeut die zich bezig houdt met alle aspecten van de verbale communicatie (stem, spraak, taal en gehoor) en mondfuncties (kauwen, slikken, eten).

Middenoor
Trommelvlies en gehoorbeentjes (Anatomie).

Middenoorontstekingen
(otitis media) Ontsteking van het middenoor, vaak veroorzaakt door een slechte werking van de buis van Eustachius.

MLU
(mean length of utterance, gemiddelde uitingslengte) Het aantal woorden gedeeld door het aantal uitingen.

Modelleren
Een onvolledige zin wordt uitgebreid tot een grammaticaal kloppende zin. De zin 'een poes' kan gemodelleerd worden tot 'Is dat een poes?' (Van den Dungen, 2008).

Morfologie
De morfologie heeft betrekking op de vormveranderingen binnen woorden, zoals vervoegingen van werkwoorden en verbuigingen van zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden. Van veel grondwoorden kunnen met behulp van prefixen, suffixen en samenstellingen nieuwe woorden met een verwante, maar toch andere betekenis afgeleid worden (derivatiemo...

Morfosyntaxis
Het toepassen van morfologie op woorden om syntactisch correcte zinnen te krijgen. Een werkwoord moet bijvoorbeeld vervoegd worden om een syntactisch correcte zin te krijgen.

Nasometer
De nasometer is een apparaat dat de luchtstroom uit de neus en uit de mond meet. Op basis van deze gegevens kan de mate van nasaliteit gemeten worden. Het instrument bestaat uit 2 microfoontjes. Het ene microfoontje komt voor de mond en de andere komt voor de neus. Een schotje zorgt ervoor dat de twee luchtstromen van elkaar gescheiden worden. Als ...

Neurofibromatose
Neurofibromatose (NF) is een progressieve, autosomaal dominante aandoening, die vooral huid- en zenuwweefsels aantast. De belangrijkste twee vormen zijn NF type 1 (Ziekte van Von Recklinghausen) en het zeldzame NF type 2 (bilaterale akoestische NF) (Neurofibromatose vereniging).

Neuropsychologie
Neuropsychologie is een wetenschap die de relatie bestudeert tussen de werking van de hersenen en het gedrag en de ontwikkeling.

Normscores
Normscores geven een referentiekader voor de interpretatie van de ruwe scores, welke is gebaseerd op de kenmerken van de verdeling van de ruwe scores in een populatie. Deze kenmerken worden geschat op basis van een representatieve steekproef (normeringsonderzoek). De beoordeling van de cliënt vindt plaats tegen de populatie waartoe hij behoord...

OME
(Otitis Media met effusie) Acute middenoorontsteking met vocht achter de trommelvliezen.

Open woordklasse
Aan deze klasse kunnen nieuwe woorden worden toegevoegd, bijvoorbeeld door nieuwe samenstellingen of een nieuw werkwoord. Zelfstandige naamwoorden, werkwoorden en bijvoeglijke naamwoorden behoren tot de open klasse (Haeseryn et al., 1997).

Oto akoestische emissies
Sommige trilharen in het gezonde binnenoor maken door hun bewegingen zeer zachte geluiden. Deze geluiden worden via de gehoorbeentjes doorgegeven als trillingen aan het trommelvlies.

Palilalie
Het compulsief herhalen van zinsdelen en woorden, soms met toenemende snelheid en afnemend stemgeluid en vaak aan het einde van een uiting (Van Borsel en Degryse, 2005).

Passieve woordenschat
Het aantal woorden en de soort woorden die het kind begrijpt.

PDD-nos
PDD-nos is de afkorting van 'Pervasieve ontwikkelingsstoornis Niet Anderszins Omschreven' en is een ontwikkelingsstoornis met een neurobiologische oorzaak. PDD-nos leidt tot problemen in de omgang met anderen en tot communicatieproblemen of afwijkend gedrag in de vorm van stereotiepe gedragingen en extreme weerstand tegen veranderingen (Centrum voo...

Percentielscores
De ruwe score kan omgezet worden in percentielen (P-score). Door middel van de percentielscores kan worden aangegeven waar de prestaties van de cliënt liggen op een schaal van 0 tot 100. De bekendste percentielen zijn de P50 (de mediaan), P25 (eerste kwartiel) en P75 (derde kwartiel) (Drenth & Sijtsma, 2006). Bij de percentielscore valt af...

Perceptief gehoorverlies
Een perceptief gehoorverlies is een gehoorverlies door problemen in het slakkenhuis (de cochlea).

Piramide
Een educatieve methode die spelen werken en leren combineert. Het programma richt zich op acht ontwikkelingsgebieden, die samen de hele ontwikkeling van het jonge kind omvatten (Piramide).

Pragmatiek
De regels voor het gebruik van taal in sociale situaties.

Prelinguale periode
De periode van de geboorte tot ongeveer 1 jaar wordt prelinguaal genoemd, omdat het kind nog niet 'spreekt' in de gebruikelijke zin van het woord (Schaerlaekens, 2008).

Prelinguïstische communicatie
Communicatie door middel van geluiden, gezichtsuitdrukkingen, gebaren, imitatie en andere niet-linguïstische middelen (Feldman, 2009).

Primaire Taalstoornis
Een primaire taalstoornis is een op zichzelf staande taalstoornis die niet te verklaren is vanuit sensorische, cognitieve, neurologische of emotionele problemen. Er mag geen sprake zijn van een benedengemiddelde intelligentie, een gehoorstoornis, een afwijking aan (een deel van) de spraakorganen, duidelijk aanwijsbare neurologische afwijkingen, een...

Productief
Het uiten.Bij taalverwervende kinderen zijn er twee aspecten te onderscheiden: enerzijds het leren begrijpen van taal, ook wel receptieve taalontwikkeling genoemd, en anderzijds het zelf praten, de actieve taalontwikkeling of productie (Schaerlaekens, 2008).

Psychosociale ontwikkeling
De psychosociale ontwikkeling is de ontwikkeling van geestelijke vermogens en sociale vaardigheden om goed te kunnen omgaan met mensen en verschillende omstandigheden in het leven.

Quotiënt
De quotiënten geven een verdeling weer van de behaalde testresultaten. Testscores worden gedeeld door een andere variabele (leeftijd, klasse) en daardoor onafhankelijk gemaakt van die variabele (Drenth & Sijttsma, 2006).

Receptief
Taal begrijpen.Bij taalverwervende kinderen zijn er twee aspecten te onderscheiden: enerzijds het leren begrijpen van taal, ook wel receptieve taalontwikkeling genoemd, en anderzijds het zelf praten, de actieve taalontwikkeling of productie (Schaerlaekens, 2008).

Schisis
(cheilo-, gnato-, palato-schisis) Een aangeboren spleet in het gehemelte (palato), de kaak (gnato) en-of de lip (cheilo).

Screening
Het eerste brede, maar betrekkelijk oppervlakkige verkennen van de problematiek met het oog op het nemen van de eerste beslissingen bij aanmelding en intake.

Semantiek
Het gebruik van woorden en woordbetekenissen. De semantiek omvat onder meer woordenschat. Maar semantiek omvat ook de betekenisorganisatie van woorden die tot de taal horen. Het gaat hierbij zowel om de betekenis van woorden afzonderlijk als om de betekenis binnen grotere groepen (Goorhuis & Schaerlaekens, 2000).

SLI
(Specific Language Impairment) SLI is de Engelse term voor een specifieke taalstoornis. Dit betekent dat de taalstoornis op zichzelf staat en niet te verklaren is vanuit sensorische, cognitieve, neurologische of emotionele problemen. Er mag geen sprake zijn van een benedengemiddelde intelligentie, een gehoorstoornis, een afwijkin...

Sotos syndroom
Het Sotos syndroom is een chromosomaal bepaalde aangeboren afwijking. De oorzaak van deze aandoening is soms aan te tonen; het gaat dan om een verandering in het erfelijk materiaal van chromosoom 5. Kenmerkend voor het Sotos syndroom is de versnelde lengtegroei op jonge leeftijd.

Sociale vaardigheid
Sociale vaardigheid ook wel sociale zelfredzaamheid genoemd betreft de vaardigheid om goed met je medemensen om te kunnen gaan.

SON
(Snijders-Oomen Niet verbale intelligentie test) Een niet verbale intelligentietest (Laros & Telligen, 1991). De test heeft betrekking op abstract denken, ruimtelijk inzicht en visuele perceptie. Er is een SON test voor kinderen van 2;6-6;11 jaar en één voor 5;6-16;11 jaar.

Specifieke taalstoornis
Een specifieke taalstoornis is een op zichzelf staande taalstoornis die niet te verklaren is vanuit sensorische, cognitieve, neurologische of emotionele problemen. Er mag geen sprake zijn van een benedengemiddelde intelligentie, een gehoorstoornis, een afwijking aan (een deel van) de spraakorganen, duidelijk aanwijsbare neurologische afwijkingen, e...

Spiegelproef
Een methode om het luchtverlies uit de neus vast te stellen. Wanneer de patient de klanken zoals -oe- of -ie- produceert, wordt een koude spatel of een KNO-voorhoofdspeigel onder de neusopeningen gehouden. Het beslaan van de koude spiegels wijs op luchtontsnapping uit de neus (Schutte & Goorhuis-Brouwer, 1992).

Spontane taalanalyses
Het observeren en analyseren van de spontane taal van een kind. Door het gebruik van spontane taalanalysemethoden kan men het gewone taalgedrag van het kind niet alleen beschrijven, maar ook meten. De daarbij gebruikte maten zijn te verdelen in kwantitatieve maten (zinslengte) en kwalitatieve maten (complexiteit en correctheid van de uitingen). Voo...

Spraakontwikkeling
De spraakontwikkeling betreft de ontwikkeling van het klanksysteem van een taal, dat wil zeggen het leren waarnemen en produceren van klanken, zoals die in een bepaalde taal voorkomen (Goorhuis & Schaerlaekens, 2000).

Spraakstoornis
Een spraakstoornis is een tekortkoming in de articulatie op het gebied van de vloeiendheid, spraakklank productie en-of stem (ASHA, 2008).

Spraak- en taalontwikkelingsstoornis
Spraak- en taalontwikkelingsstoornis wordt als één term veel gebruikt voor kinderen waarbij beide ontwikkelingen gestoord zijn. Met spraak wordt gerefereerd aan klankproductie als onderdeel van taalproductie. De spraakontwikkeling en taalontwikkeling zijn twee aparte ontwikkelingen die wel grotendeels parallel verlopen, maar niet iden...

Stotteren
Stotteren is een stoornis in de timing van de spraakmotorische activiteit.

Substitutieprocessen
Een klank wordt vervangen door een andere klank. Dit heeft niets met contextuele elementen te maken, in tegenstelling tot assimilatieprocessen (Dean et al., 1990).

Syllabestructuur-processen
Syllaben worden vereenvoudigd of weggelaten (Dean et al., 1990).

Syndroom
Klinische genetica: Een syndroom is een herkenbaar patroon van aangeboren afwijkingen, waarbij de unieke combinatie van kenmerken een onderscheid mogelijk maakt met alle andere patronen (Van Dale: symptomencomplex).

Syntaxis
Beschrijft de zinsbouw van een taal: het samenvoegen van woorden in groepen, die op hun beurt als delen van een zin functioneren. Syntactische regels geven aan hoe woorden op een gepaste wijze samengevoegd worden tot grotere gehelen, woordgroepen, zinsdelen, zinnen en samengestelde zinnen. (Schaerlaekens, 2008; Jansonius-Schultheiss, Drubbel & ...

Taalgebruik
Pragmatiek

Taalinhoud
Semantiek

Taalstoornis
Dit is een stoornis in of een afwijkende ontwikkeling van het begrip of de productie van een gesproken, geschreven en-of ander symboolsysteem. De stoornis kan zich voordoen op het gebied van de vorm, inhoud en-of gebruik van taal in de communicatie (ASHA, 1980).