Aalberq - Juridische begrippenlijst

Categorie: Juridisch
Datum & Land: 22/12/2025, NL
Woorden: 284

Aanhangig maken
Het starten van een procedure bij de rechter; in een strafproces gebeurt dat door een dagvaarding of een oproep door de officier van justitie, in een civiel proces door een dagvaarding door de eiser van de andere partij of een verzoekschrift aan de rechter.

Aanhouden
1. In het strafrecht: het feitelijk vasthouden van iemand die er van verdacht wordt een strafbaar feit te hebben begaan. 2. In een civiele of strafprocedure: het uitstel van de behandeling of de eindbeslissing van de rechter.

Aanleg
De rechterlijke instantie waar de behandeling van een zaak plaatsvindt. De rechtbank is de eerste aanleg, het gerechtshof de tweede aanleg oftewel de hoger-beroepsinstantie.

Aanwijzing
1. Voorschrift hoe het Openbaar Ministerie zijn taak moet vervullen. Er is bijvoorbeeld een aanwijzing over de rol van een officier van justitie bij risicowedstrijden in het betaald voetbal. 2. Officieel bevel van de minister van Justitie aan het Openbaar Ministerie om een zaak op een bepaalde manier af te handelen.

Aanzegging
Bekendmaking door middel van het uitreiken van een gerechtelijk schrijven, bijvoorbeeld een dagvaarding of een kennisgeving.

Absolute competentie of bevoegdheid
Bij het uitbrengen van een dagvaarding spelen in het algemeen twee vragen een rol. Ten eerste moet altijd worden vastgesteld welke 'soort' rechter bevoegd is om een zaak te behandelen. In de meeste gevallen zal het dan gaan om vast te stellen of men bij de 'gewone' rechter of bij de kantonrechter moet zijn. Dit is de vraag van de absolute competentie. Ten tweede moet men vaststellen in welk arrondissement de rechter dient te worden benaderd. Dit is de vraag van de relatieve competentie.

Administratieve afhandeling
Procedure om buiten het strafrecht lichte (verkeers-) overtredingen af te handelen.

Administratieve rechtspraak
Zie: Bestuursrecht

Advocaat
Raadsman of raadsvrouw in juridische aangelegenheden. Een advocaat moet zijn ingeschreven bij de rechtbank en is ook lid van de Nederlandse Orde van Advocaten.

Advocaat-Generaal
(A-G.) 1. Vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie bij een gerechtshof. Zijn taak komt overeen met die van de officier van justitie bij de rechtbank. 2. Bij de Hoge Raad: adviseur van de Hoge Raad. Deze advocaat-generaal werkt niet voor het Openbaar Ministerie.

Akte
Ondertekend geschrift, dat als bewijs kan dienen.

Alternatieve sanctie
Een taakstraf (werkstraf of leerstraf) als alternatief voor gevangenisstraf of boete. Taakstraf is onbetaalde arbeid die wordt opgelegd door de strafrechter in plaats van een gevangenisstraf. Het werk wordt meestal verricht in ziekenhuizen, bejaardencentra, kinderboerderijen, sportclubs en dergelijke. Leerstraf is het verplicht volgen van een cursus of training als alternatieve straf voor jeugdigen.

Ambtshalve toevoeging
Toewijzing door de rechter van een advocaat die kosteloos rechtsbijstand verleent aan verdachten, vreemdelingen of psychiatrische patiënten die in bewaring zijn gesteld (zie ook: In bewaringstelling) zonder dat zij daartoe zelf een verzoek hoeven indienen.

Appèl
Hoger beroep; de mogelijkheid om, als men het niet eens is met een rechterlijke uitspraak, een nieuwe uitspraak van een hogere rechter te vragen. Als een zaak bij de rechtbank heeft gediend en hoger beroep wordt ingesteld, dan wordt de zaak behandeld door het gerechtshof. In beroep gaan bij de Hoge Raad heet geen 'appèl' maar 'cassatie'.

Appellant
Degene die in hoger beroep gaat.

Arbitrage
Vorm van geschilbeslechting waarbij niet de rechter, maar een of meer door de partijen zelf aangewezen scheidsrechters (arbiters) een uitspraak doen.

Arrest
Uitspraak van een gerechtshof of de Hoge Raad.

Arrondissement
Rechtsgebied. Nederland is verdeeld in negentien arrondissementen, met elk een rechtbank en een arrondissementsparket. Zie ook: Ressort.

Arrondissementsparket
Het kantoor van het Openbaar Ministerie in een arrondissement. Op het arrondissementsparket werken de officieren van justitie en ondersteunend personeel onder leiding van een hoofdofficier van justitie. De parketten zijn gevestigd in dezelfde steden als de rechtbanken.

Balie –Aanduiding voor de hele advocatuur.
https://www.txxx

Beklag
De mogelijkheid voor rechtstreeks belanghebbenden om te klagen als door het Openbaar Ministerie is besloten om een strafbaar feit niet (verder) te vervolgen. De beslissing om al dan niet alsnog te vervolgen wordt ter beoordeling aan het gerechtshof voorgelegd.

Belanghebbende
Iemand die betrokken is bij een besluit of geschil en daar (rechtstreeks) belang bij heeft.

Bemiddeling
Een alternatieve manier om tot een oplossing van geschillen te komen. Een onafhankelijke deskundige bemiddelaar verleent hulp om partijen tot elkaar te brengen.

Benadeelde partij
Iemand die door een strafbaar feit schade heeft ondervonden. Een benadeelde partij kan zich voegen in het strafproces om als slachtoffer schadevergoeding van de dader vorderen.

Beroep
Zie: Hoger beroep

Beschikking
1. Een beslissing van een overheidsorgaan in een concreet geval, bijvoorbeeld het verlenen van een bouwvergunning. 2. In het civiele recht: een rechterlijke uitspraak in een procedure die begint met een verzoekschrift. Een uitspraak in een procedure die begint met een dagvaarding, heet een vonnis.

Beslag
Inbeslagneming van voorwerpen waarmee strafbare feiten zijn gepleegd, bijvoorbeeld omdat ze nodig zijn voor het bewijs, omdat ze gevaarlijk zijn (drugs, wapens), of om de criminele winsten af te romen (geld, auto’s, huizen, jachten). Dit beslag geschiedt in opdracht van de officier van justitie.

Bestuursorganen
Organen die belast zijn met overheidstaken, zoals het College van Burgemeester en Wethouders of een bedrijfsvereniging.

Bestuursrechtspraak
Rechtspraak die zich bezighoudt met geschillen over besluiten van een overheidsorgaan. De geschillen kunnen zich zowel tussen burgers en bestuursorganen als tussen bestuursorganen onderling afspelen. Bestuursrecht is de moderne benaming voor wat vroeger administratief recht heette.

Betekening- Uitreiking van gerechtelijke stukken, zoals een dagvaarding, een oproeping of een vonnis, aan een verdachte of een getuige.
https://www.txxx

Bewaring
Zie: Inbewaringstelling

Bewijslast
De verplichting tot het leveren van bewijs in een proces.

Bloedproef
Het afnemen van bloed om te zien of een automobilist onder invloed is van alcohol of drogerende middelen.

Bodemprocedure
Term die gebruikt wordt om de normale procedure bij de rechtbank af te zetten tegen het kort geding.

Burgerlijke rechtshulp
Zie: Civiele rechtspraak

Cassatie, in cassatie gaan
In beroep gaan bij de Hoge Raad tegen een beslissing van een lagere rechter. (Zie ook: In cassatie bij de Hoge Raad)

Casseren
Het vernietigen van een uitspraak van een lagere rechter door de Hoge Raad.

Cautie
Mededeling aan de verdachte dat hij het recht heeft om te zwijgen.

Centrale Raad van Beroep (CRvB)– Beroepsinstantie beslist in geschillen over sociale verzekeringswetten en ambtenarenzaken, nadat men in beroep is gegaan tegen een uitspraak van de bestuursrechter van de rechtbank. Voor meer informatie: Centrale Raad va
https://www.txxx

Civiele rechtspraak
Rechtspraak die zich bezighoudt met geschillen tussen burgers onderling, tussen bedrijven onderling of tussen burgers en bedrijven. Het civiel recht wordt ook burgerlijk recht of privaatrecht genoemd.

College van Beroep voor het bedrijfsleven
Een bestuursrechtelijk college dat oordeelt over geschillen op het terrein van het sociaal-economisch bestuursrecht. Daarnaast is het College de hoger beroepsinstantie voor uitspraken betreffende een bepaald aantal wetten, zoals bijvoorbeeld de Mededingingswet en de Telecommunicatiewet. Voor meer informatie: College van Beroep voor het bedrijfsleven.

College van Procureurs-Generaal
Uit vijf personen bestaand college dat aan het hoofd staat van het Openbaar Ministerie.

Comparitie van partijen
Het op rechterlijk bevel persoonlijk verschijnen van partijen voor de rechter, meestal om tot een schikking te komen of nadere uitleg te geven.

Competentie
Geeft aan welke rechter bevoegd is voor welke soort zaak. Zie ook: Absolute competentie.

Conclusie van antwoord
Het eerste verweer van de gedaagde tegen hetgeen de eiser stelt in een civiel proces.

Conclusie van repliek
Datgene wat de eiser aanvoert ter weerlegging van hetgeen de gedaagde in de conclusie van antwoord heeft gesteld.

Conservatoir beslag
Beslag op goederen na toestemming van een rechter, vooruitlopend op een uitspraak over een geschil.

Contra-expertise
Tegenonderzoek door een deskundige.

Contradictoir
Zaak op tegenspraak. Dit betekent dat de gedaagde (in het civiel recht) of de verdachte/raadsman van verdachte (in het strafrecht) in de procedure is verschenen en zijn kijk op de zaak heeft kunnen geven.

Cumulatie
In burgerlijk procesrecht: samenvoeging van meerdere rechtsvorderingen.

Cumulatieve telastelegging
Dagvaarding waarin aan de verdachte meerdere feiten worden verweten.

Curator
1. Persoon die door de rechtbank wordt aangewezen op te treden namens iemand die handelingsonbekwaam is (onder curatele is gesteld). 2. In faillissementen is de curator degene die het vermogen van degene die failliet is gegaan te gelde maakt en verdeelt over de schuldeisers.

Dading
Een overeenkomst of schikking tussen partijen waardoor de rechter geen uitspraak meer hoeft te doen. Het is een contact tussen slachtoffer en dader waarin de schade wordt vergoed.

Dader
(Mede)pleger van een strafbaar feit of degene die het feit heeft uitgelokt.

Dagvaarding
Oproep om voor het gerecht te verschijnen.

Derdenverzet
Bijzonder rechtsmiddel dat iemand kan aanwenden wanneer hij meent benadeeld te zijn door een vonnis dat tussen andere partijen is uitgesproken.

Delict
Strafbaar feit.

Descente
Een bezichtiging door de rechter op de plaats van het delict, de plek waar de oorzaak van het geschil zichtbaar is of waar het geschil zich afspeelt (‘plaatsopneming’).

Deurwaarder
(gerechtsdeurwaarder) een bij koninklijk besluit benoemde openbaar ambtenaar, die belast is met het uitbrengen van dagvaardingen en andere exploten en het verrichten van ontruimingen, inbeslagnemingen en executoriale verkopingen. Een deurwaarder kan ook optreden als proces- of rolgemachtigde en rechtsbijstand verlenen.

Dingtalen
Het mondeling bepleiten van de zaak door partijen in een civiel proces.

Discretionaire bevoegdheid
De vrije beslissingsruimte van de rechter.

Doodslag
Het iemand van het leven beroven zonder dat sprake is van een van tevoren beraamd plan. Wel moet er opzet in het spel zijn, anders is het hoogstens dood door schuld. De maximumstraf voor doodslag is vijftien jaar gevangenisstraf. Zie ook: Moord.

Dupliek
Het antwoord van de gedaagde op de conclusie van repliek door de eiser (civiele zaken)

Dwangmiddelen
1. Middelen die bij een strafrechtelijk onderzoek kunnen worden gebruikt tegen de wil van de verdachte. Bijvoorbeeld: fouilleren, afluisteren, huiszoeking. 2. Pressiemiddelen ter uitoefening van bestuursdwang om naleving van wettelijke voorschriften te bewerkstelligen.

Dwangsom
Bedrag dat iemand moet betalen als hij niet voldoet aan een verplichting die hem door de rechter is opgelegd.

Economische politierechter
Strafrechter die beslist over economische vergrijpen, zoals overtreding van de winkelsluitingswet of de warenwet.

Eed van belofte
Plechtige verklaring van een getuige op de zitting dat hij de waarheid zal spreken. Hij is dit verplicht. Als hij opzettelijk een valse verklaring aflegt, maakt hij zich schuldig aan meineed.

Eenvoudig / enkelvoudig delict
Lichtste vorm van een delict, bijvoorbeeld diefstal.

Eerste instantie
(eerste aanleg) Gerecht waar iemand begint met een procedure. Meestal is dat de rechtbank.

Eerste en enige instantie
Procedure zonder de mogelijkheid om in beroep te gaan.

Eis
Straf die de verdachte volgens de officier van justitie zou moeten krijgen.

Eiser
Degene die een (civiele) procedure begint, in tegenstelling tot de gedaagde.

Elektronisch toezicht
Zie: Huisarrest

Enkelvoudige kamer
Zitting met één rechter die rechtspreekt (politierechter, kinderrechter, president in kort geding en economische politierechter). Zie ook: Meervoudige kamer.

Enquête
Zitting waarin de rechter getuigen hoort in een civiele zaak.

Executie van een vonnis
Tenuitvoerlegging van een arrest, vonnis of beschikking, eventueel met behulp van een deurwaarder.

Executoriaal beslag
Handeling van de deurwaarder om bepaalde voorwerpen of gelden aan de macht van de verliezende partij te onttrekken, zodat daarmee degene die door de rechter in het gelijk is gesteld zijn voorwerpen terug krijgt of zijn schuld betaald krijgt.

Ex nunc
Vanaf nu. Beoordeling ex nunc is een beoordeling vanuit de huidige situatie niet naar de situatie ten tijde van de gebeurtenis.

Ex tunc
Vanaf toen. Beoordeling ex tunc is een beoordeling naar de situatie van toen de gebeurtenis plaats vond.

Exploot
(of exploit) Verzamelnaam voor officiële stukken die uitsluitend door een gerechtsdeurwaarder kunnen worden uitgebracht, bijvoorbeeld een dagvaarding.

Formeel recht
Regels die aangeven op welke wijze een proces moet worden gevoerd.

Forum
Gerecht, rechterlijk college.

Fourneren
Het overleggen van de procesdossiers aan de rechter met het doel om een vonnis te krijgen.

Gedaagde
In civiel recht: degene tegen wie een eis of vordering wordt gericht. Tegenpartij van de eiser.

Geïntimeerde
Partij die in de dagvaarding door de appellant opgeroepen wordt om voor een hoger gerecht te verschijnen.

Gedetineerde
Gevangene.

Gelaedeerde
Iemand die nadeel heeft ondervonden door een onrechtmatige daad.

Gemachtigde
Iemand die als vertegenwoordiger namens een partij optreedt in de procedure.

Geopposeerde
Tegenpartij in een civiele procedure. Zie ook: Verzet.

Gerecht
Rechtsprekende instantie. Bijvoorbeeld: rechtbank, gerechtshof, Hoge Raad.

Gerechtelijk vooronderzoek
Fase in het onderzoek van een strafrechtszaak, waarin een rechter, rechter-commissaris genoemd, het onderzoek leidt. Deze fase gaat aan de zitting vooraf.

Gerechtsauditeur
1. Opleidingsfunctie voor juristen die rechter willen worden. 2. Ondersteunende functie bij Hoge Raad en Centrale Raad van Beroep.

Gerechtshof
Gerecht dat zaken in hoger beroep behandelt. Nederland kent vijf gerechtshoven. Zie ook: kaart gerechtelijke indeling.

Gerechtssecretaris
De gerechtssecretaris (of: juridisch medewerker) bereidt ten behoeve van de rechter de zitting voor en maakt aantekeningen van wat er tijdens de zitting wordt besproken. Bovendien assisteert de gerechtssecretaris de rechter bij het maken van de uitspraak.

Gerekestreerde -Wederpartij van de verzoeker in een verzoekschriftprocedure.
https://www.txxx

Getuige à charge
Getuige in een strafproces die wordt opgeroepen door de officier van justitie. Deze legt in de regel een verklaring af die belastend is voor de verdachte.

Getuige à decharge
Getuige in een strafproces die is opgeroepen door de verdachte of zijn advocaat. Deze getuige zal in het algemeen ontlastende verklaringen afleggen.

Gevangenhouding
Vorm van voorlopige hechtenis. Daaraan vooraf gaat de door de rechter-commissaris bevolen bewaring. De beslissing over gevangenhouding en de verlenging daarvan wordt door de raadkamer van de rechtbank gegeven. De gevangenhouding van maximaal dertig dagen kan twee maal worden verlengd.

Grief
Bezwaar dat in (hoger) beroep wordt aangevoerd.

Griffier
Persoon die een verslag maakt van de zitting en de rechter ondersteunt bij het schrijven van een vonnis.