Aalberq - Juridische begrippenlijst

Categorie: Juridisch
Datum & Land: 22/12/2025, NL
Woorden: 284

Procureur-generaal bij de Hoge Raad
Hoofd van het parket bij de Hoge Raad. Bij de Hoge Raad vervult het parket een andere rol dan bij de rechtbank en het gerechtshof. Leden van het parket eisen hier geen straf, maar adviseren de Hoge Raad over de uitspraak in civiele zaken, strafzaken en belastingzaken.

Pro-Deoadvocaat
Vroeger kreeg de minder draagkrachtige burger een gratis (pro Deo) advocaat. Tegenwoordig betaalt een rechtzoekende in civiele en bestuursrechtelijke zaken een van het inkomen afhankelijke eigen bijdrage voor de advocaat. Alleen in strafzaken, als een verdachte in voorarrest zit, krijgt hij nog (automatisch) een pro-Deoadvocaat toegewezen. In de rechtszaal wordt gesproken over een 'toegevoegd advocaat'.

Proeftijd
De rechter kan iemand tot een voorwaardelijke straf veroordelen. De straf wordt dan niet uitgevoerd, mits de verdachte zich gedurende een bepaalde periode, de proeftijd, aan een aantal afspraken houdt en niet opnieuw in de fout gaat. Deze voorwaarden zijn door de rechter in zijn vonnis opgelegd.

Pro-formazitting
Zitting waarop een zaak niet inhoudelijk wordt behandeld. Een pro-formazitting is nodig als een zaak binnen een bepaalde termijn op een zitting moet zijn geweest, maar het nog te vroeg is om deze inhoudelijk te behandelen.

Prorogatie
De mogelijkheid om in het civiel procesrecht met de tegenpartij overeen te komen dat een geschil direct zal worden voorgelegd aan een hogere rechter.

Raadkamer
1. Rechterlijk college dat strafzaken behandelt waarvoor in de regel geen openbare zitting is voorgeschreven. Denk bijvoorbeeld aan klachten niet-vervolging (het hof oordeelt dan over de vraag of een verdachte moet worden vervolgd als het OM daartoe niet besluit). 2. Onderling beraad tussen de rechters die een zaak behandelen na de openbare zitting om het vonnis vast te stellen.

Raadsheer
Rechter bij het gerechtshof of de Hoge Raad. Ook een vrouwelijke raadsheer wordt gewoon raadsheer genoemd, want met een raadsvrouw/raadsman wordt een advocaat bedoeld.

Raadsman
Advocaat.

Raadsvrouw
Vrouwelijke advocaat.

Raad van State
Hoogste adviescollege van de staat dat adviseert over alle wetsontwerpen en algemene maatregelen van bestuur; de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State beslist in hoogste instantie in geschillen over besluiten van overheidsorganen.

Raad voor de Kinderbescherming
Orgaan van het ministerie van Justitie, gevestigd in elke arrondissementshoofdplaats. De raad behartigt de belangen van minderjarigen die dat nodig hebben en adviseert de kinderrechter bij verzoeken om ondertoezichtstelling en uithuisplaatsing. Voor meer informatie: www.kinderbescherming.nl

Raad voor Rechtsbijstand
Instantie die beslist of een rechtzoekende in aanmerking komt voor gesubsidieerde rechtsbijstand. Zie ook: Pro-Deoadvocaat. Voor meer informatie: www.rvr.org

Raad voor de rechtspraak
De Raad voor de rechtspraak bestaat sinds 1 januari 2002 en vormt de schakel tussen de minister van Justitie en de gerechten. De Raad heeft als opdracht te bevorderen dat de gerechten hun rechtsprekende taak goed kunnen vervullen.

RAIO
Rechterlijk ambtenaar in opleiding.

Rechtbank
Rechtsprekend orgaan dat in eerste aanleg oordeelt over zaken zoals echtscheidingen, misdrijven, geldvorderingen, en de meeste bestuursrechtelijke geschillen. Ook wordt met het begrip rechtbank het gebouw aangeduid waarin de rechtbank zetelt. Zie ook: kaart gerechtelijke indeling.

Rechter-commissaris
(RC) 1. Rechter die het onderzoek naar één of meer strafbaar feiten leidt. 2. In faillissementen houdt de RC toezicht op het beheer van de failliete boedel.

Rechterlijke macht
Rechters en officieren van justitie. De rechters worden tot de zittende magistratuur gerekend en de officieren van justitie tot de staande magistratuur. De rechter blijft zitten tijdens de zitting, de officier van justitie voert staande het woord.

Recidive
Herhaling van strafbaar gedrag.

Reclassering
Instelling die het herintreden in de maatschappij van veroordeelden, wil bevorderen. Geeft ook voorlichting aan de rechter over de persoon van de verdachte.

Reconventie
Tegeneis; door de gedaagde tegelijk met de conclusie van antwoord ingediende vordering.

Redelijkheidsbeginsel
Algemeen beginsel van behoorlijk bestuur dat voorschrijft dat een bestuursorgaan bij het nemen van de beslissing alle belangen tegen elkaar af moet wegen.

Referte
Conclusie van een partij of verdachte, inhoudend dat men geen bezwaren tegen een vordering of verzoek kan aanvoeren en het oordeel daarover aan de beslissende rechter over laat.

Rekest
Verzoekschrift.

Relatieve competentie
Geeft aan in welke plaats in Nederland een procedure gestart moet worden. Zie ook: Absolute competentie.

Repliek
Datgene wat de eiser aanvoert ter weerlegging van hetgeen de gedaagde in de conclusie van antwoord heeft gesteld (civiele zaken).

Requestrant
(of rekwestrant) Verzoeker in een rechtszaak.

Requirant
Degene die een vordering indient.

Requireren
Het ter zitting eisen van een straf of maatregel door de officier van justitie.

Requisitoir
De aanklacht van de officier van justitie tijdens een strafproces waarin hij de feiten op een rij zet, zijn mening geeft over het bewijs en op grond daarvan een bepaalde straf eist. De officier van justitie kan ook vrijspraak vragen.

Ressort
Rechtsgebied. Nederland is onderverdeeld in 5 ressorten, die vervolgens weer zijn onderverdeeld in arrondissementen (19). Elk ressort heeft een eigen gerechtshof.

Ressortsparket
Kantoor van het Openbaar Ministerie bij het gerechtshof.

Rogatoire commissie
Getuigenverhoor dat in opdracht van de behandeld rechter door een andere instantie (meestal een rechtbank in het buitenland) wordt uitgevoerd.

Rol
Een lijst van de zaken die op de zitting behandeld worden, waarbij aangegeven wordt welke stukken uitgewisseld moeten worden tussen partijen.

Rolzaak
Procedure die (in beginsel) door een dagvaarding wordt aangebracht voor de civiele rechter.

Rolzitting
Zitting in civiele zaken waar procedurele beslissingen worden genomen en de stukken van de partijen worden uitgewisseld.

Royeren
Schrappen, doorhalen; het afbreken van een lopende procedure omdat er een oplossing is bereikt.

Sanctie
Straf of maatregel die wordt toegepast als rechtsregels worden overschreden.

Schikking
Tussentijdse overeenkomst tussen partijen waarmee het conflict is opgelost voordat de civiele of bestuursrechter een uitspraak heeft gedaan.

Schikkingsvoorstel
Bevoegdheid van politie of de officier van justitie om een verdachte van een strafbaar feit aan te bieden een bepaald bedrag te betalen. Als de verdachte daarop ingaat, hoeft hij niet terecht te staan.

Schouw
Wat in het civiel recht een descente of plaatsopneming wordt genoemd, heet in het strafprocesrecht een schouw: een bezichtiging op de plaats van het delict.

Seponeren
Bevoegdheid van de politie of officier van justitie om de zaak niet voor de rechter te brengen, maar te laten rusten (sepot).

Sprongcassatie
Overeenkomst tussen partijen inhoudende dat hun geschil na de einduitspraak in eerste aanleg direct (zonder hoger beroep) in cassatie aan de Hoge Raad zal worden voorgelegd.

Staande magistratuur
Vertegenwoordigers van het Openbaar Ministerie. Zie ook: Rechterlijke macht.

Strafblad
Vermelding in het strafregister dat aantekeningen bevat over de keren dat iemand in het verleden verdacht werd van strafbare feiten (met name misdrijven) en over de afloop daarvan (sepot, vrijspraak, veroordeling).

Strafkamer
Eenheid van drie rechters die binnen een rechtbank of een gerechtshof strafzaken behandelen.

Strafrechtspraak
Rechtspraak die zich bezighoudt met de berechting van strafbare feiten (overtredingen en misdrijven).

Subsidiair
Volgt altijd op primair; met primair wordt de maximaal haalbare vordering of tenlastelegging aangegeven. Subsidiair wordt de vordering anders geformuleerd als verwacht wordt dat de eerste vordering (primair) niet tot het beoogde resultaat zal leiden. Bijvoorbeeld: primair wordt ten laste gelegd dat verdachte diefstal met geweld heeft gepleegd; subsidiair wordt alleen diefstal ten laste gelegd.

Surséance van betaling
Door de rechter verleende opschorting van betalingsverplichtingen.

Taakstraf
Werkstraf of leerstraf.

Tableau
Bij de rechtbank aanwezige lijst van ingeschreven advocaten.

Tenlastelegging
(ook telastlegging) Deel van de dagvaarding in strafzaken waarin staat waar het Openbaar Ministerie de verdachte van beschuldigt.

Tenuitvoerlegging
1. Uitvoering van een arrest of vonnis desnoods met behulp van een deurwaarder 2. In het strafprocesrecht: de omzetting van een voorwaardelijke straf in een onvoorwaardelijke straf.

Terbeschikkingstelling
(tbs) Maatregel die de rechter kan opleggen aan een psychisch gestoorde veroordeelde. De terbeschikkinggestelde kan aan dwangverpleging worden onderworpen of moet zich aan bepaalde aanwijzingen van de rechter houden. Het belangrijkste oogmerk waarmee de tbs-maatregel wordt opgelegd is het beveiligen van de maatschappij op korte en langere termijn. Om de maatschappij op korte termijn te beveiligen verblijft de dader in de gesloten kliniek. Beveiliging van de maatschappij op langere termijn wordt gerealiseerd door behandeling van de dader, die er op is gericht herhaling van het misdrijf in de toekomst te voorkomen.

Toevoeging
Beslissing van de Raad voor Rechtsbijstand waarmee een rechtzoekende voor een bepaalde procedure een raadsman wordt toegewezen.

Transactie
Aanbod van de officier van justitie aan de verdachte om een boete te betalen. Als de verdachte de boete betaalt, dan ziet de offi cier af van verdere strafvervolging. Zie ook: Schikkingsvoorstel.

Tussenkomst
Zich op eigen initiatief als (derde) partij stellen (tussenkomen) in een lopende rechtszaak.

Tussenvonnis
Vonnis waarbij de rechter geen eindbeslissing geeft, maar bijvoorbeeld een bewijsopdracht of onderzoek beveelt waarvan de beslissing van de zaak afhankelijk kan zijn.

Uitvoerbaar bij voorraad
De mogelijkheid om een uitspraak onmiddellijk uit te voeren hoewel de hoofdzaak of het hoger beroep nog niet is afgedaan. Het instellen van beroep heeft in dit geval geen opschortende werking.

Unus-rechtspraak
Zitting met één rechter die rechtspreekt.

Verbeurdverklaren
De rechter kan bepalen dat een veroordeelde als bijkomende straf de spullen kwijtraakt die bij hem in beslag zijn genomen.

Verhaal
Het recht om een betaling geheel of gedeeltelijk bij een ander in rekening te brengen. Bijvoorbeeld de sociale dienst die een bijstandsuitkering mag verhalen op de ex-partner.

Verjaring
De termijn na afloop waarvan een recht ontstaat of juist verloren gaat.

Verplichte procesvertegenwoordiging
Beginsel dat een burger alleen een proces mag voeren als hij door een advocaat of procureur vertegenwoordigd wordt. Dit geldt alleen in civiele zaken bij de rechtbank, het gerechtshof en de Hoge Raad.

Verschoningsrecht
Het recht dat een getuige op grond van zijn familierelatie met de verdachte of op grond van zijn beroep heeft om vragen van de rechter onbeantwoord te laten. Een getuige mag zich ook verschonen van het geven van een antwoord als hij zichzelf daardoor zou belasten.

Verstekvonnis
(of bij verstek veroordeeld zijn) Veroordeling die wordt uitgesproken terwijl de gedaagde of verdachte niet op de zitting is.

Vertrouwensbeginsel
Algemeen beginsel van behoorlijk bestuur dat voorschrijft dat een burger erop moet kunnen vertrouwen, dat een bepaalde toezegging van een bestuursorgaan ook nagekomen wordt.

Vervangende hechtenis
Aantal dagen dat de veroordeelde moet vastzitten als hij zijn boete niet betaalt. Wanneer een boete wordt opgelegd, wordt er meteen bij vermeld aan hoeveel dagen vrijheidsstraf dit gelijkstaat.

Vervroegde invrijheidstelling
In de regel wordt een veroordeelde na twee/derde van de gevangenisstraf uitgezeten te hebben vervroegd in vrijheid gesteld. Vervroegde invrijheidstelling vindt niet plaats bij straffen van minder dan zes maanden, in het jeugdstrafrecht en bij een levenslange gevangenisstraf.

Verzekering
Zie: Inverzekeringstelling.

Verzet
Bezwaar tegen een uitspraak dat iemand kan indienen die bij verstek (afwezigheid) veroordeeld is.

Voeging
Het samenvoegen van verschillende strafbare feiten tot één strafzaak of (in het civiele recht) het samenvoegen van twee procedures die tussen dezelfde personen lopen en hetzelfde onderwerp betreffen, dan wel verbonden zijn met elkaar.

Vonnis
Een uitspraak in een procedure die begint met een dagvaarding. Zie ook: Beschikking

Voorarrest
Het totaal aantal dagen dat iemand doorbrengt in politiecel of Huis van Bewaring voorafgaand aan de zitting en uitspraak. De dagen die iemand in voorarrest heeft doorgebracht worden van de straf afgetrokken.

Voorgeleiding
Verhoor van de verdachte door de officier van justitie om vast te stellen of het Openbaar Ministerie de rechter moet vragen om de verdachte in voorlopige hechtenis te nemen.

Voorlopig getuigenverhoor
Iemand die overweegt een civiele procedure te beginnen, kan aan de rechtbank een voorlopig getuigenverhoor vragen. Dit verhoor dient om de kansen bij een rechtszaak beter in te kunnen schatten, of om te voorkomen dat bewijs verloren gaat (door vertrek of overlijden van een getuige bijvoorbeeld).

Voorlopige hechtenis
Verzamelnaam voor de begrippen bewaring, gevangenhouding en gevangenneming.

Voorlopige voorziening
Een voorlopige beslissing in spoedeisende zaken die gezien kan worden als voorschot op de eindbeslissing of als tijdelijke regeling tot de eindbeslissing er is. Bijvoorbeeld de voorlopige regeling bij wie de kinderen verblijven tijdens de behandeling van de echtscheidingsprocedure.

Voorwaardelijke straf
Straf die pas uitgevoerd wordt als de veroordeelde zich niet aan bepaalde voorwaarden houdt. Als voorwaarde geldt altijd dat de verdachte zich niet binnen de proeftijd opnieuw aan een strafbaar feit schuldig mag maken. De proeftijd bedraagt meestal twee jaar. Als bijzondere voorwaarde kan bijvoorbeeld worden opgelegd dat de verdachte contact moet houden met de reclassering. Als de verdachte de opgelegde voorwaarden niet nakomt, kan de officier van justitie bij de rechter eisen dat de voorwaardelijk opgelegde straf alsnog ten uitvoer wordt gelegd.

Vormverzuim
Het verwaarlozen of niet in acht nemen van vormvoorschriften in een proces of door een bestuursorgaan. Ook wel 'procedurefout' genoemd.

Vrijspraak
Beslissing van de rechter als hij het telastegelegde feit niet wettig en overtuigend bewezen acht.

Vrijwaring
De gedaagde in een civiel proces kan een derde partij bij de procedure betrekken omdat die ook met de zaak te maken heeft, met het doel dat de negatieve gevolgen van de uitkomst van het geschil op die derde kunnen worden verhaald. Dat heet 'oproepen in vrijwaring'.

Werkstraf
Onbetaalde arbeid die wordt opgelegd door de strafrechter in plaats van een gevangenisstraf. Het werk wordt meestal verricht in ziekenhuizen, bejaardencentra, kinderboerderijen, sportclubs, gemeenten e.d. Zie ook Taakstraf en Leerstraf.

Wraking
Verzoek aan de rechtbank om een rechter of raadsheer in een bepaalde zaak te vervangen, omdat hij partijdig zou zijn.

Zittende magistratuur
Aanduiding voor de rechters. Zie ook Rechterlijke macht.