Tussen Taal en Beeld

Categorie: Taal en literatuur
Datum & Land: 28/02/2007, NL
Woorden: 198

Alfabet
een reeks tekens die staan voor klanken, met behulp waarvan woorden gevormd kunnen worden. De vorm van de tekens is gebaseerd op een uniform uitgangspunt maar is vervolgens door letterontwerpers in de loop der tijden gevormd en vervormd tot lettertekens die weliswaar binnen een alfabet een eenheid vormen maar in vergelijking met andere letterontwerpen een zeer uiteenlopend letterbeeld vertonen.

Alfabetiseren
een samenhangend aanbod van activiteiten die tot doel heeft de taalachterstand, op het gebied van lezen en schrijven, bij volwassenen op te heffen.

Anagram
letterkeer, wisselwoord

Anakoloet
Zin die niet de kant op gaat die je grammaticaal zou verwachten. Soms is het een stijlfout, maar soms ook bewust toegepast.

Analfabeet
iemand die het lezen en schrijven onvoldoende beheerst. Een functioneel analfabeet is iemand die in principe wel kan lezen en schrijven, maar daar zo weinig vertrouwen in heeft dat hij of zij niet deelneemt aan activiteiten waar taal een primaire rol speelt.

Anticipatie
voorbarige beschrijving van een eigenschap of voorwerp.

Beeld en taal
de voortdurende wisselwerking tussen beeld en taal. De uitwerking die taal heeft op het ontstaan van beelden en de beelden die uitgangspunten vormen voor teksten.

Beeldaspecten
onderdelen van de opbouw van een beeld zoals kleur, vorm, ritme, structuur, die belangrijk zijn voor de overdracht van het totaalbeeld.

Beeldcommunicatie
communicatie tussen individuen of groepen waarbij uitsluitend gebruik gemaakt wordt van beelden.

Beeldcultuur
een maatschappelijke ontwikkeling waarbij visuele beelden een indringende rol spelen in communicatieve situaties. In sommige gevallen is de invloed van de beelden daarbij dermate sterk en overheersend dat er negatieve effecten door ontstaan. Bijvoorbeeld de televisiebeelden die gemanipuleerd en indringend weerloze kijkers bereiken, waardoor die niet meer in staat zijn hun eigen waarden en normen te vormen. Beeldcultuur verdringt in de negatieve zin de talige cultuur.

Beeldende vorming
een discipline van de kunstzinnige vorming die gebruik maakt van middelen aan de beeldende kunst ontleend.

Beeldgeletterdheid
het vermogen om de gedachtegang en bedoeling van de makers en gebruikers van beelden te volgen.

Beeldmerk
een merk dat bestaat uit een verweving van letters en beelden met de bedoeling een snelle en indringende herkenbaarheid op te leveren.

Beeldschrift
een schrift waarbij begrippen die oorspronkelijk in woorden vervat zijn, in tekeningen weergegeven worden.

Beeldserie
een opeenvolging van beelden die als reeks een gedachte uitdragen die door de afzonderlijke beelden niet, of niet zo duidelijk tot stand komt.

Beeldspraak
vervanging van een uitgesproken gedachte door een verbaal beeld dat de situatie in de ogen van de spreker duidelijker aangeeft.

Beeldtaal
overdracht van gedachten waarbij geschreven- of gesproken taal vervangen is door beelden.

Beeldtekens
op zichzelf abstracte beeldelementen die bijeengevoegd kunnen worden tot een algemeen herkenbaar teken.

Beeldverhaal
een verhaal dat bestaat uit een reeks getekende plaatjes die de situatie en handeling uitbeelden en waarbij de dialogen als `tekstballonnen` in de tekeningen geplaatst zijn.

Boterletter
gebak in de vorm van een letter dat voornamelijk in de maand december gegeten wordt.

Calligrafie
de kunst van het schoonschrijven. In tegenstelling tot een persoonlijk handschrift is kalligrafie veelal gebonden aan traditionele lettertypen met een speciale techniek.

Chinese karakters
tekens voor begrippen die in het chinese taalgebied gebruikt worden. In vergelijking met een alfabet valt de enorme omvang van het aantal in omloop zijnde karakters op.

Collage
een beeld dat ontstaat door het bij elkaar voegen van delen uit andere beelden.

Communicatie
een ongehinderde verbinding tussen mensen ten behoeve van het overdragen van meningen, gedachten, ideeën, gevoelens.

Concrete poëzie, tastbare poëzie
een literaire vorm waarbij andere middelen dan geschreven taal een overheersende plaats innemen.

Doventaal
communicatie doormiddel van met de hand gegeven tekens.

Eufemisme
verbloemende, verhullend taalgebruik.

Fictisme
fantasie die op de lange duur voor waarheid doorgaat. Een verborgen ideologische boodschap, zoals die bijvoorbeeld in de reclame toegepast wordt, gaat een eigen leven leiden.

Fonetisch gedicht
een vers dat voorgedragen wordt en waarbij klank en betekenis van de gebruikte woorden gescheiden zijn. Het klinken van de woorden is belangrijker dan hun inhoudelijke betekenis.

Fonografie
doormiddel van een klanktekening opgeroepen en uitgedragen visuele beelden.

Fotografische beelden
beelden uit de werkelijkheid die op lichtgevoelig materiaal vastgelegd zijn. De keuze van het moment en de uitsnede van de werkelijkheid bepalen de inhoudelijke overdracht.

Funktioneel analfabeet
iemand die in principe wel kan lezen en schrijven maar er in de praktijk zoveel moeite mee heeft dat hij de omgang met taal beperkt.

Gedicht
een tekst met een bijzondere vorm, inhoud en zeggingskracht.

Geheimtaal
door het veranderen van de taalcodes van een boodschap kunnen normaal ogende teksten een verborgen boodschap bevatten die uitsluitend ontcijferd kan worden door de houder van de sleutel van de code.

Grafisch lezen en schrijven
de vaardigheid om de op grafische manier ontstane beelden en teksten te gebruiken in de dagelijkse omgang met taal.

Grafische taal
met behulp van grafische middelen ontstane en overgedragen boodschappen en inhouden. Niet te verwarren met de boodschappen die met grafische middelen gereproduceerd en verspreid worden.

Grafitti
de kunst van de `tags`, de op de muren en treinen gespoten tekens en afbeeldingen. Voornaamste bedoeling is kenbaar te maken dat de maker op die onmogelijke plek was. De vergelijking met `schuttingwoord` gaat wel op, hoewel bij graffiti een boodschap in het algemeen ontbreekt.

Handtekening
een unieke schrijfwijze van de eigen naam als waarmerk voor de authenciteit van een document.

Hiëroglyfen
het monumentale schrift van de Egyptenaren zoals dat in steen en hout gekerfd is. Vluchtiger teksten zijn op potscherven en kleitabletten te vinden.

Hyperbool
sterke overdrijving

Iconografie
afbeeldingschrift dat een gedachtecomplex als een geheel weergeeft. Ook synthetisch schrift, samengesteld schrift genoemd.

Ideografisch schrift
beeldschrift om moeilijk afbeeldbare zaken of abstracties aan te geven. Onder ideografiek vallen ook pictogrammen en mnemogrammen.

Ideogram
zinnebeeldig schriftteken, ideeteken.

Idioom
taaleigenheid

Image
beeld in het denken, vaak niet concreet herkenbaar maar af te leiden uit meerdere omstandigheden en situaties.

Ironie
uitdrukking van iets wat tegenovergesteld is aan wat bedoeld is.

Kijkgedichten
verzen die gemaakt zijn met de bedoeling een visuele ervaring op te roepen.

Koldergedichten
gedichten die de lezer vermaken door een onsamenhangend, meestal op klanken gevormd, vers.

Lettergraniet
een door Bert Schierbeek gebruikte term voor grafische beelden die ontstaan door het samensmelten van lettervormen.

Letterteken
een op afspraken gebaseerde vorm die in principe één klank weergeeft. Door samenvoeging van meerdere lettertekens zoals die in een alfabet voorkomen ontstaan woorden en zinnen.

Lichaamstaal
betekenissen die zonder bemiddeling van talige hulpmiddelen door het menselijk lichaam overgedragen worden.

Litotes
afzwakking van een eigenschap met de bedoeling die juist te benadrukken.

Massa communicatie
de behoefte van individu om een samenleving deelgenoot te maken van zijn mededelingen.

Media
de middelen die gebruikt worden om met grote delen van de bevolking in contact te treden. Ze worden ook wel massamedia genoemd. Radio, TV, dag- en weekbladen vallen er onder.

Media alfabeet
iemand die in staat de indringende werking van de media te doorzien en die met behoud van eigen mening en identiteit de producten van de massamedia kan consumeren.

Merchandising
het ten gelde maken van bekendheid die een bepaalde uiting in de media tot stand bracht.

Metafoor
beeldspraak doormiddel van een vergelijking

Mnemogram
een herinneringsteken dat toegevoegd wordt en waarvan de betekenis afgesproken is zoals een driehoekig verkeersbord voor het begrip gevaar.

Muurgedichten
gedichten, van bekende en onbekende dichters uit Nederland en daar buiten, op muren van gebouwen aangebracht. In Leiden zijn de eerste en meeste teksten te vinden.

Paradox
schijnbare tegenspraak

Personificatie
metafoor waarbij apparaten als levende wezens voorgesteld worden.

Pictogrammen
boodschappen en aanwijzingen tot een simpele tekening vereenvoudigd met de bedoeling dat deze sneller en compacter openomen worden door de aanschouwer dat een boodschap in lettertekens.

Poesiealbum
een album waarin meisjes versjes van vriendinnen, familieleden en leerkrachten verzamelen.

Poëzie
een literaire vorm waar dichters gebruik van maken als ze stemmingsbeelden en gevoelens in het algemeen met weinig woorden weergeven.

Poëziebuttons
draagbare gedichten.

Poëzieposter
affiche dat geen mededeling maar een gedicht bevat, meestal voorzien van een beeldende toevoeging die soms de leesbaarheid ervan in de weg staat.

Poëzieversje
een versje dat in een poesiealbum geschreven wordt en dat meestal uit een ander album overgeschreven is.

Popart
een kunstvorm die gebruik maakt van dagelijkse voorwerpen en afbeeldingen om ze als detail te vergroten.

Reticentia
om tactische redenen afbreken van een zin in het vetrouwen dat de lezer die zelf verder invult. Dat wordt ook in beelden toegepast.

Sarcasme
zwaardere vorm van ironie.

Schilderkunstige beelden
voorstellingen die kwast en verf tot stand komen.

Schoonschrijven
vaardigheid die schoolkinderen aangeleerd wordt om in een voorgeschreven handschrift zinloze teksten over te schrijven.

Semantiek
betekenisleer.

Sign Language
communicatie doormiddel van met de hand gegeven tekens.

Signalen
op mechanische manier opgeroepen klanken, geluiden of lichtimpulsen die een gecodeerde boodschap kunnen overdragen.

Sluikreclame
het aanbieden van waren en diensten in krantenartikelen en tv programma`s zonder dat er duidelijk sprake is van een reclameboodschap als zodanig.

Spijkerschrift
met een riethalm in kleitabletten gegrift schrift van de Sumeriërs.

Subjectie
de vraag stellen en hem zelf beantwoorden.

Symbool
een zinnebeeldig teken waarvan de betekenis algemeen herkend wordt.

Synecdoche
pars pro toto: een deel van een test of beeld staat voor het geheel.

Syntaxis
structuur van een woord of een zin.

Synthetisch schrift
samengesteld schrift dat een gedachtecomplex in zijn geheel weergeeft.

Taal en beeld
werkvormen die hun werking ontlenen aan de afzonderlijke componenten om op die manier een elkaar afwisselende beïnvloeding van taal en beeld tot stand te brengen.

Taalschilderen
activiteit met als doel een beeld te laten ontstaan dat samengesteld is uit met de penseel gevormde letters.

Taalspelletje
oefening in behendigheid in het omgaan met de taal zonder dat er een behoefte bestaat om een inhoud over te dragen.

Taaltekening
een tekening die gemaakt is met de bedoeling een geschreven tekst te vervangen. Gebruikt in situaties waarin de maker nog niet of onvoldoende zijn gedachten en ervaringen kan verwoorden in geschreven schrift.

Taaltekens
vormen die verwijzen naar taaluitingen maar niet noodzakelijkerwijze in lettertekens vastgelegd zijn.

Tautologie
twee maal hetzelfde zeggen op een iets andere manier.

Tekens
op afspraken gebaseerde vormen die een boodschap in verkorte vorm weergeven.

Tekenschrijven
een term voor het gebruiken van geschreven woorden om daarmee getekende lijnen te vervaardigen.

Tekstmanipulaties
naam die Leo Vroman geeft aan zijn gedichten die ontstaan door het op een andere manier dan gebruikelijk woorden en zinnen te laten ontstaan.

Typogrammen
beeldende werkstukken die met behulp van drukletters ontstaan.

Versjes
gemakkelijk opzegbare en zingbare gedichtjes

Visueel analfabetisme
het onvermogen om de visuele informatie kritisch op te nemen.

Visuele informatie
informatie die de mens primair bereikt via zijn ogen.

Visuele poëzie
gedichten die gemaakt zijn om, met middelen uit de beeldende kunst ontleend, inhouden over te dragen.

Vormbewustzijn
het vermogen om vormen te herkennen en te benoemen.

Woordbeeld
het verschijnsel dat een woord een beeld oproept in plaats van een reeks letters.

Woordtekening
een tekening waarbij in plaats van getekende lijnen woorden gebruikt worden die meestal verwijzen naar de inhoud van de tekening.

Alfabetiseren
een samenhangend aanbod van activiteiten die tot doel heeft de taalachterstand, op het gebied van lezen en schrijven, bij volwassenen op te heffen.