Dinosaurus Net

Categorie: Planten en dieren > Dinosauriërs
Datum & Land: 19/04/2007, NL offline
Woorden: 163

Maiasaura
Van deze dinosaurus zijn duizenden exemplaren opgegraven, zij leefden dan ook in grote kuddes die elkaar bescherming boden tegen de roofdinosaurussen. Zij trokken net als de bisons van nu door Noord-Amerika, en leefden in de Krijt-periode ongeveer 80 mjg. Vroeger dacht men dat dinosaurussen hun eieren aan hun lot over lieten, dat dacht men toen ook van andere reptielen zoals krokodillen. Toen Maiasaura werd gevonden werd bekend dat zij nesten maakten en de eieren waarschijnlijk uitbroedden. Ook konden de geleerden uit de ligging van de eierschalen opmaken dat Maiasaura hun jongen voedden en dat de jongen langer in het nest bleven als gedacht werd, want men dacht eerst dat dinosaurusjongen gelijk voor zichzelf konden en moesten zorgen. Verder weet men nu dat de Maiasaura hun nesten elk jaar weer opzochten om nieuwe eieren te leggen. Om nog even op de krokodillen terug te komen, daarvan weet men tegenwoordig ook dat zij hun jongen beschermen en zeker niet aan hun lot over laten. Een grote kudde geeft een vrij goede bescherming aan de individuele beesten, en ook tegenwoordig worden uit bijvoorbeeld de grote kuddes gnoes in Afrika eigenlijk alleen de oude en-of zieke exemplaren gevangen of degene die onvoorzichtig genoeg zijn om zich te ver uit de buurt van de kudde te begeven.

Majungatholus
Volgens de vinders van deze dinosaurus was hij zo lelijk dat alleen zijn moeder van hem heeft kunnen houden! Dat komt omdat op zijn schedel flinke bulten te zien waren. Er waren al eerder fragmenten van deze dinosaurus gevonden die men Majungasaurus noemde, en waarvan men dacht dat het een Pachycephalosurus was omdat hij zo'n dikke schedel leek te hebben. Nu er een gehele schedel is gevonden weten we dat het een theropode is geweest met een schedel waarop flinke bulten zaten. Overigens blijft ook de naam Majungasaurus nog bestaan als een nomen dubium, omdat het nog niet met zekerheid te zeggen is of deze fragmentarische resten daadwerkelijk hetzelfde zijn als de resten van Majungatholus. Deze dinosaurus heeft ongeveer 70-65 mjg geleefd in Afrika en wel Madagascar om precies te zijn. Hij vertoont veel overeenkomsten met een andere dinosaurus uit deze familie die in Zuid-Amerika is gevonden, Carnotaurus. Deze familie (abelisauridae) was tot dan alleen bekend van Zuid-Amerika en India. © J.

Masiakasaurus
In Nature 409 (504-506) van 25 januari 2001 beschrijven Scott D. Sampson, Mattew T. Carrano en Catherine A. Forster de dinosaurus uit het Late Krijt van Madagascar (Maastrichtien), Masiakasaurus. Er zijn verscheidene schedelfragmenten gevonden en veel postcraniaal materiaal van 6 verschillende specimen. Masiakasaurus bezat opmerkelijke naar voren gerichte tanden en een onderkaak van een complexiteit die nog nooit is gezien bij een dinosaurus. De eerste tand van de onderkaak wijst naar voren, in plaats van naar boven en de voortanden zijn lang en kegelvormig van vorm terwijl de achtertanden afgeplat zijn en voorzien van zaagtandjes. Normaal hebben theropode dinosaurussen maar een type tand voor en achter in de kaak. Verscheidene skeletkenmerken wijzen erop dat Masiakasaurus een lid is van de Abelisauroidea, een raadselachtige groep theropode dinosaurussen uit Gondwana verwant aan de kleine abelisauroide dinosaurussen uit India en Argentinië. De vondst van Masiakasaurus op Madagascar wijst erop dat de kleine abelisauroide dinosaurussen, net zoals hun grotere familieleden, wijd verbreid waren, zich verspeidend over heel Gondwana en zo de diversificatie van kleine coelurosauride dinosaurussen in Laurasië evenarend.

Megalosaurus
Megalosaurus was de eerste dinosaurus die een naam kreeg, en zijn fossiele resten werden in 1818 in Oxfordshire (Engeland) gevonden. Sinds die tijd hebben meer dan 25 dinosaurussen ten onrechte dezelfde naam gekregen want telkens als er een nieuwe onbekende dinosaurus werd gevonden werd hij in de familie megalosauridae ingedeeld. Tegenwoordig weten we wel beter. Het genus Megalosaurus heeft tegenwoordig nog maar zo'n 5 species waarvan alleen de eerste betrouwbaar is. Megalosaurus bucklandii (type) Megalosaurus dabukaensis (nomen dubium), dus niet zeker Megalosaurus phillipsi (nomen nudum), dus nog niet officeel beschreven Megalosaurus tibetensis (nomen dubium) Hij had een lengte van 7-9 meter en was dus een kolossale roofdinosaurus. © J. Arts

Megaraptor namunhuaiquii
In 1998 beschreef de Argentijnse paleontoloog Novas een paar gevonden beenderen uit Portezuelo, de Neuqén provincie van Argentinië. Er waren niet veel beenderen gevonden maar er zat wel een bijna 40 cm lange klauw bij. Omdat de rest van het gevonden materiaal niet goed te classificeren was richtte Novas zijn aandacht op de klauw. Hij concludeerde dat het een grote teenklauw was net zoals bij Velociraptor en Utahraptor, alleen nog veel groter. De lengte van deze dromaeosauride dinosaurus werd geschat op 9 meter. De classificatie van deze dinosaurus als dromaeosauride dinosaurus berustte dus alleen op de interpretatie van de klauw als teenklauw. In juni 2002 werd meer materiaal van deze dinosaurus gevonden op de noordelijke kust van het Barreales meer, ook in de provincie Neuqén. Deze keer werd er een volledige rechterhand gevonden, spaakbeen en ellepijp, linker schouderblad en coracoid (loopt van het schouderblad tot aan het borstbeen), een nekwervel, 3 rugwervels en een middenvoetsbeentje.

Microraptor zhaoianus
Voor de in 2003 beschreven species van Microraptor met zijn vier vleugels onderstaande link gebruiken. Microraptor gui Beschrijving Microraptor zhaoianus De nieuw ontdekte Chinese dromaeosauride dinosaurus Microraptor zhaoianus vertegenwoordigt mogelijk de meest vogelachtige dinosaurus en is tevens de kleinste volwassen dinosaurus die tot nu toe is gevonden, het dier leefde waarschijnlijk gedeeltelijk in bomen. Het was een tweebenige predator met een lange rechte duidelijke dinosaurus staart van 24 cm lengte, welke eerder aan het publiek werd vertoond, gelijmd aan het skelet van een voorheen onbekende vogel om er zodoende de vogel-dinosaurus van te maken die luisterde naar de naam Archaeoraptor totdat de fraude werd ontdekt. Het eigenlijke lichaam van Microraptor zhaoianus was slechts 18 cm lang, de voorheen gevonden kleinere dinosaurus fossielen waren van jonge dieren. Het fossiel werd ontdekt in de Yixian [Jiofutang] Formatie (Vroege Krijt-Albian)in de Chinese provincie Liaoing. De fusie van de wervels en andere skelet eigenschappen tonen aan dat dit dier volwassen was.

Monolophosaurus
In 1995 gevonden in China, door Currie en Zhao. Een primitieve carnosaurier uit het midden van de Jura. De schedel en een gedeeltelijk skelet zijn gevonden van deze ongeveer 5 meter lange dinosaurus. © J. Arts, based on original artwork of Philip J. Currie

Mononykus
Mononykus is bekend van enkele gedeeltelijke skeletten vooral in Mongolie gevonden. Van al die skeletgegevens is toen door het 'American museum of natural history' een compleet skelet gemaakt. Hieronder zie je een tekening van die skeletopstelling. Mononykus heeft veel vogelachtige kenmerken waaronder het kuitbeen. Bij de meeste -non avian dinosaurs- dus de niet vliegende dinosaurussen en ook bij Archaeopteryx loopt het kuitbeen van het dijbeen naar beneden tot aan de enkel. Bij Mononykus kwam hij niet tot de enkel, en dit is ook het geval bij moderne vogels. Hij had een groot borstbeen en erg vogelachtige benen. Veel paleontologen vinden Mononykus dichter bij moderne vogels staan dan Archaeopteryx. Toch weet men niet of hij veren heeft gehad en vliegen kon hij zeer zeker niet! Hij had namelijk zeer kleine armen, die eindigden in een hand met maar een vinger. Aan die vinger zit een grote klauw die niet erg gekromd was. Alles wijst erop dat hij veel kracht in zijn korte armen moet hebben gehad.

Nanotyrannus
Volgens sommigen is dit een klein familielid van de familie tyrannosauridae, maar er gaan steeds meer stemmen op om hem te classificeren als een jonge Tyrannosaurus. Je zou dan onder andere de soortnamen (species) Tyrannosaurus Rex en Tyrannosaurus Lancensis krijgen waarbij Tyrannosaurus Lancensis dus gewoon Nanotyrannus is. Hij leefde in de Late Krijtperiode tot aan het einde van de dinosaurusheerschappij ongeveer 65 mjg. Zijn lengte bedroeg 5 meter en dat is dus een stuk kleiner dan een volwassen Tyrannosaurus die gemakkelijk de 14 meter haalt. © J. Arts -- inspired on the work of Todd Marshall © J. Arts

Neovenator
Neovenator salerii werd al in 1978 gevonden, tenminste een gedeelte. Het duurde echter verscheidene jaren voor alle beenderen geborgen waren en pas in 1996 werd deze dinosaurus beschreven en benoemd. Ongeveer 70% van het dier is teruggevonden en de fossiele resten verkeren in een goede staat. In de week van 11 juni 2001 is een team paleontologen bezig nog meer resten van deze dinosaurus op te graven. Er wordt gehoopt dat de handbeenderen zullen worden gevonden en de achterkant van de schedel. Neovenator lijkt wat op Allosaurus maar is kleiner, en lichter gebouwd. Toch is dit een van de grotere vleesetende dinosaurussen die in het Verenigd Koninkrijk is gevonden. Een van de voornaamste voedselbronnen zal de ook hier veelvuldig voorkomende Iguanodon zijn geweest. In de site die nu (11 juni 2001) wordt uitgegraven liggen trouwens de beenderen van een Neovenator en een Iguanodon bij elkaar. Neovenator is tot nu toe alleen op de Isle of Wight gevonden dat toen trouwens (120 mjg) geen eiland was maar een deel van het vaste land.

Nomingia gobiensis
Nomingia is een in het jaar 2000 beschreven dinosaurus, met enkele opmerkelijke bijzonderheden. Dit is een van de grotere oviraptorisauria, maar met een kortere staart dan Oviraptor. In feite heeft Nomingia de minste staartwervels van alle non avian theropode dinosaurussen op Caudipteryx na. Nomingia bezat zo'n 24 staartwervels tegen Caudipteryx 22. Wat deze dinosaurus verder nog zo bijzonder maakt is het feit dat deze dino een pygostyle staart had, iets wat eigenlijk alleen bij vogels voorkomt. Een pygostyle is een staart waarbij de laatste staartwervels aan elkaar vergroeid zijn. Hierdoor nemen de geleerden aan dat Nomingia veren heeft gehad en een staart met veren ongeveer zoals bij Caudipteryx. Het is een non avian dinosaur wat zoveel wil zeggen dat het geen vogel is en dus ook niet heeft kunnen vliegen. Als Nomingia veren heeft gehad dan zal hij ze gebruikt hebben voor warmte, en-of voor 'sexual display', dus om op te vallen bij vrouwtjes en intimideren van andere mannetjes. Nomingia had lange benen, en zal dus een goede renner zijn geweest.

Ornitholestes
Van deze in 1901 gevonden en in 1903 beschreven dinosaurus is betrekkelijk weinig bekend. Er is een schedel gevonden, ribben en wervels en beenderen van de poten en een gedeeltelijke heup. Later zijn daar nog wat fragmenten bijgekomen maar het belangrijkste is toch dat er een voorarm is gevonden die wordt toegeschreven aan Ornitholestes. Hierdoor weten we dat hij tot de maniraptora behoorde want die bezitten een karakteristiek polsgewricht (semilunate carpal). Er zijn paleontologen die menen dat ornitholestes een soort benige kam op zijn neus heeft gehad, maar die is niet gevonden. Die kam zou dan op de opening van zijn schedel moeten hebben gezeten boven zijn neus (zie tekening). Volgens de laatste berichten (24 juli 2003) heeft Ornitholestes géén kam of hoorntje of iets dergelijks op zijn neus gehad. In een nog te publiceren wetenschappelijk artikel komt Mark Norell tot de conclusie dat de basis van de zogenaamde kam eigenlijk een misplaatst stukje van het rechter neusbeen is. Hij leefde in de late Jura periode ongeveer van 150.

Ouranosaurus
Ouranosaurus is in 1976 door de Franse paleontoloog Taquet beschreven. Het is een plantenetende dinosaurus die nauw verwant is aan Iguanodon, met net zo'n duimstekel. Toch leken ze niet heel erg op elkaar want Ouranosaurus had een groot rugzeil. Er zijn meerdere dinosaurussen die dit in meer of mindere mate hebben. Spinosaurus, Suchomimus en Ouranosaurus komen allemaal ongeveer uit dezelfde streek! Egypte, Marokko, Niger, Soedan. Andere dinosaurussen met een rugzeil zijn Acrocanthosaurus uit Noord-Amerika en Amargasaurus uit Zuid-Amerika Ouranosaurus is gevonden in Niger en er is ook materiaal gevonden in Soedan die aan hem worden toegeschreven. Met zijn lengte van zes tot zeven meter was het een middelgrootte iguanodont uit het vroege Krijt. © J. Arts

Oviraptor
De familie Oviraptoridae bestaat uit zes genera. Conchoraptor Ingenia Oviraptor Rinchenia Citipati (was vroeger Oviraptor, maar heeft een andere schedelvorm) Khaan (eerst ingedeeld als Ingenia maar geprepareerd blijkt het een nieuw genus te zijn) De geleerden hebben met deze dinosaurus al heel wat fouten gemaakt. Allereerst is daar natuurlijk de naam. Oviraptor betekent eierdief en deze naam werd gekozen omdat een Oviraptor in de nabijheid van een nest met eieren werd gevonden. Hier lagen ook skeletten van Protoceratops, dus werd aangenomen dat deze dinosaurus de eieren aan het stelen was. Later, veel later werd een 'Protoceratops' ei gevonden met een nog intact embryo binnen in de schaal. En de paleontologen waren wel wat verrast dat dit een Oviraptor embryo bleek te zijn. Het kan best zijn trouwens dat Oviraptor wel degelijk ook eieren heeft gegeten, maar waarschijnlijk ook kleinere dieren zoals hagedissen, kikkers en weekdieren. Ook vruchten kunnen op het menu hebben gestaan zodat Oviraptor een omnivoor is geweest.

Pachycephalosaurus
Pachycephalosaurus was een tweevoetige plantenetende dinosaurus uit het Krijt met een dikke schedel waarmee hij kopstoten kon uitdelen. Dit deed hij waarschijnlijk niet zozeer ter verdediging maar vooral om uit te maken wie een vrouwtje kreeg of de leider van een groep was. Je kunt hierbij wel een beetje aan een bok denken. Zijn schedeldak was wel zo'n 25 centimeter dik. Er zijn verscheidene genera bekend in deze familie waaronder; Stygimoloch Prenocephale Homalocephale De eerste twee worden bij de Pachycephalosauridae ingedeeld omdat ze tot de hooggewelfde beenkoppigen behoren, de laatste (Homalocephale) behoort tot de Homalocephalidae en dat zijn de zogenaamde platkoppige beenkoppigen. Tegenwoordig zijn de geleerden er niet meer zo zeker van dat Pachycephalosauriers met hun koppen tegen elkaar geramd hebben. Hoewel Pachycephalosaurus een dikke schedel heeft is hij niet echt geschikt om met hun hoofden tegen elkaar te rammen. De halve biljartbal heeft geen oppervlakte die de klap opvangt maar die eerder afketst.

Pachyrhinosaurus
Een tot 6 meter lange gehoornde dinosaurus verwant met Triceratops maar in tegenstelling tot de meeste ceratopsiden had hij geen hoorn op zijn neus of boven zijn wenkbrauwen. Op zijn kraag zaten wel een paar hoorntjes. De meeste skeletten zijn op een hoop gevonden wat er op duidt dat, zoals waarschijnlijk alle ceratopsiden, zij in grote kuddes leefden die seizoensgebonden trektochten hebben gemaakt zoals de Gnoes nu nog doen in Afrika. © Corel

Paralititan
Deze sauropode dinosaurus heet voluit; Paralititan stromeri. Dit is de grootste uit het Krijt gevonden dinosaurus (25 tot 30 meter, in het raster boven zie je een vertekend beeld omdat Paralititan niet zijn profiel laat zien waardoor ook zijn staart nog eens niet zichtbaar is. De hoogte en verhouding tot de man kloppen wel.) en op een na zelfs de allergrootste ooit gevonden. Het was trouwens lang geleden dat in Egypte (in deze site: de Bahariya Oasis) een dinosaurus werd gevonden, want in 1935 was de laatste vondst. Het was een gigantisch dier, zijn opperarmbeen had een lengte van 1.69 meter. Het dier leefde in een mangrove achtige omgeving met dus veel water, moeras en planten. Het is op de plaats waar het werd gevonden ook gestorven omdat de gevonden beenderen nog altijd bij elkaar lagen. De rivier die daar stroomde had niet genoeg kracht om de beenderen weg te voeren. Wel is er aan het skelet gegeten door een grote theropode dinosaurus, het bewijs is gevonden in de vorm van een grote tand.

Parasaurolophus
Parasaurolophus had de langste kam van alle hadrosauriden en omdat deze kam hol is nemen paleontologen aan dat hij gebruikt werd om geluid mee te maken. Tot voor kort werd aangenomen dat de kam uit 2 parallelle buizen bestond, een voor elk neusgat. Maar na onderzoek aan een van de meest complete schedels van Parasaurolophus onlangs gevonden in New Mexico (VS) blijkt de kam toch meer complex te zijn dan werd aangenomen. Na een zogenaamde CAT-scan blijkt de kam uit 6 gepaarde buizen te bestaan, sommige met luchtkamers. Er zijn aan de buitenkant van de kam ook groeven waargenomen die volgens paleontoloog Robert Sullivan erop wijzen dat de kam met een netwerk van bloedvaten was voorzien. Hiermee kon de lichaamswarmte worden gereguleerd net zoals bijvoorbeeld Spinosaurus zijn rugzeil gebruikte. Als de kam in de zon werd gehouden werd warmte opgenomen, in de schaduw of in de wind gehouden kon warmte geloosd worden. Dus nu hebben we al 3 functies voor de kam gevonden. geluid, om bijvoorbeeld te waarschuwen kleur, om op te vallen bij soortgenoten warmteregulering Niet alle kammen van gevonden schedels van Parasaurolophus waren even groot, dit is te verklaren door ouderdom.

Pawpawsaurus
Een in 1992 ontdekte en in 1996 door Yuong Nam Lee beschreven dinosaurus. Het is de primitiefste nodosaurus tot nu toe gevonden. Er is een perfect bewaard gebleven schedel van gevonden waarvan onder een tekening. Het is de eerste nodosaurus met gepantserde oogleden. De naam komt van het Paw Paw gebergte waar deze dinosaurus uit het Krijt is gevonden. De volledige naam is Pawpawsaurus campbelli naar de vinder van deze prachtig bewaard gebleven schedel, Campbell. © J. Arts De prachtig bewaard gebleven schedel van Pawpawsaurus.

Plateosaurus
Een in Europa gevonden prosauropode dinosaurus van zo'n 6-8 meter lengte. Hij leefde in de late Trias ongeveer 220 mjg. Er zijn bijna 100 skeletten van deze dinosaurus gevonden waarvan enkele compleet. Er zijn resten bekend uit Frankrijk, Duitsland, Zwitserland en Zweden. Prosauropode dinosaurussen Prosauropoden verschijnen ongeveer 230 mjg en verdwijnen 178 mjg. Gedurende deze tijd waren de prosauropode dinosaurussen de talrijkste grote landbewonende dieren. Hun overblijfselen zijn over de gehele wereld gevonden inclusief Antarctica. Het schijnt dat Prosauropoden de eerste groep tetrapoden zijn geweest, aangepast aan het grazen op grotere hoogten. Prosauropoden worden traditioneel in drie families verdeeld. Thecodontosauridae Kleine tot 2 meter lange tweebenige dieren zoals Thecodontosaurus. Plateosauridae Meestal 3-6 meter lange dieren zoals Plateosaurus en Lufengosaurus. Waarschijnlijk 2 en 4 benig. Melanorosauridae De minst bekende familie van grote 8-11 meter lange vierbenige Prosauropoden zoals Riojasaurus.

Polacanthus
Een viervoetige gepantserde dinosaurus zonder staartknots (Nodosauridae) die in het Krijt leefde. Gevonden in Engeland. © J. Arts, based on a 3D image from Walking With Dinosaurs from the BBC

Prenocephale
Een 2.5 meter lange dikkoppige dinosaurus uit Mongolie. Leefde in de late Krijtperiode zoals bijna alle Pachycephalosauriers. Bijna alle Pachycephalosauria leefden trouwens in Noord-Amerika en Azie. Uit Europa is alleen Yaverlandia bekend. © J. Arts

Protoceratops
Protoceratops is een dinosaurus waarvan we heel veel weten. Dit komt omdat er wel zo'n 80 skeletten van deze plantenetende dinosaurus zijn gevonden. Dit waren volwassen exemplaren maar ook van andere levensstadia zoals jonge net uit het ei gekropen dieren (en zelfs embryo's?), jonge dieren, bijna volwassen dieren en dus echt volwassen dieren. De eieren die in 1920 door Chapman waren gevonden en aan Protoceratops werden toebedacht waren waarschijnlijk niet van deze dinosaurus maar van Oviraptor. Paleontologen hebben door Protoceratops een goed inzicht gekregen in het groeiproces van dinosaurussen. Jonge pas geboren dieren (en trouwens ook mensen) hebben een in verhouding groot hoofd ten opzichte van de rest van het lichaam. Bij Protoceratops was het al niet anders. Protoceratops leefde in Azië ongeveer 85.8 tot 71.3 miljoen jaar geleden. Het wordt aangenomen dat Protoceratops de voorloper is geweest van de grote Noord-Amerikaanse ceratopsen zoals Triceratops. Het was een 2 meter lange plantenetende dinosaurus met een zogenaamde papegaaiebek waarmee hij taai voedsel kon eten.

Psittacosaurus
Psittacosaurus is een dinosaurus met een papegaaienbek zoals de naam ook al aangeeft. Sommige paleontologen meenden dat dit de voorloper van de gehoornde dinosaurussen was maar dit is onwaarschijnlijk. Het is wel een tussenvorm van een nog op twee benen lopende ceratops naar de grote viervoetige en vaak met hoorns en grote nekschilden uitgeruste ceratopsidae. Psittacosaurus had namelijk 4 tenen (vingers) aan de voorpoten terwijl de meer geavanceerde ceratopsen er 5 hadden. En omdat een eenmaal verloren eigenschap niet meer aan het nageslacht kan worden verdergegeven kan Psittacosaurus niet de voorouder van de ceratopidae zijn. De precieze evolutie van de ceratopsen is nog niet geheel duidelijk maar er zijn al wel oudere vormen gevonden zoals Chaoyangsaurus uit het Jura of Archeoceratops uit het vroege Krijt. Chaoyangsaurus is dan wel de oudste bekende uit de familie van de Neoceratopidae maar niet de primitiefste. Dat is de onlangs gevonden (2002) Liaoceratops. Ceratopia bestaat uit twee groepen papegaaiebekdinosaurussen, Ceratopia Psittacosauridae Neoceratopsidae De familie Psittacosauridae bestaat eigenlijk alleen maar uit Psittacosaurus maar van dit genus zijn wel 9 species bekend.

Rahonavis
In 1995 werd op Madagascar een dier gevonden dat als zeer belangrijk wordt beschouwd. In 1998 beschreven door Catherine Forster, en het is een vogel met nog veel kenmerken van de dinosauriërs. Dit wordt nog altijd als een bewijs voor de afstamming van vogels van dinosaurussen gezien. Iets groter dan de oudste vogel die we kennen Archaeopteryx, ongeveer zo groot als een raaf (60-65cm). Net als Archaeopteryx bezat Rahonavis nog een benige staart, dus een staart van wervels in plaats van veren zoals bij moderne vogels. Het meest opvallende aan Rahonavis is echter zijn voet want die bezat nog een vergrote draaibare teenklauw zoals bij de dromaeosauriden en troodoniden. Er zijn geen veerafdrukken gevonden maar wel afdrukken van knobbels op de armen waar de veren waarschijnlijk aan vast hebben gezeten. Forster denkt dat het een zeer primitieve vogel is die dicht bij Archeopteryx staat die 150 miljoen jaar geleden heeft geleefd. Het is wel opmerkelijk dat zo een primitieve vogel bijna op het einde van het dinosauriërtijdperk heeft geleefd.

Rhabdodon
Een Europese dinosaurus, gevonden in Frankrijk, Spanje, oostenrijk en Roemenie. Hoewel...., volgens de laatste berichten vernomen van de bekende paleontoloog Dave Weishampel tijdens een lezing in het Natuurhistorisch Museum in Maastricht lijkt het erop dat de resten uit Spanje en Roemenie herbenoemd moeten worden. Na grondige bestudering lijken ze te verschillen van de Franse beenderen. En omdat Rhabdodon verbonden is met deze Franse beenderen die eerder benoemd zijn moet de Roemeense dinosaurus als hij werkelijk verschilt met zijn Franse neef een andere naam krijgen. Rhabdodon is een wijd verspreide species geweest in de late Krijtperiode in Europa. Er zijn verscheidene resten van gevonden en ook een heel skelet. Rhabdodon kon ongeveer 4.5 meter lang worden. Als je boven de hokjes telt kom je op zo'n 2 meter, hoe kan dat? De tekening die ik gebruikt heb is geen tekening van de flank van het dier maar van schuin van voren. Dit vertekend het beeld daarom een beetje. De verhouding tussen mens en Rhabdodon klopt echter aardig in de afbeelding, zoals je beneden in een van de foto's kunt zien.

Rugops primus
Onlangs heeft Paul Sereno de vondst van twee nieuwe, abelisauride dinosaurussen bekend gemaakt. De eerste is Rugops primus, die hier beschreven wordt en waarvan alleen een schedel is gevonden, en Spinostropheus gautieri waarvan bijna alle nekwervels en rugwervels zijn gevonden. De schedel van Rugops is bijna compleet, alleen de achterkant van de schedel is niet gevonden. Zijn naam Rugops primus komt zoals bijna alle dinosaurusnamen uit het Grieks en Latijn. Ruga is Latijn voor rimpel, opsi is Grieks voor gezicht en primus is Latijn voor eerste. Paul Sereno en zijn team hebben hem deze naam gegeven omdat dit de oudste abelisauride dinosaurus is met externe weefselstructuur op zijn schedel. Deze dinosaurus is gevonden bij Abangharit in Niger en stamt uit lagen die ongeveer 95 miljoen jaar oud zijn. De schedel is gevonden met materiaal van andere dinosaurussen en reptielen waaronder dat van sauropoden en theropoden en krokodilachtigen. Rugops is gevonden zonder hoornachtige uitstulpingen op zijn schedel maar er zijn wel twee rijen van 7 gaten boven op zijn schedel gevonden.

Saichania
Saichania was een 7 meter lange gepantserde dinosaurus met een vierkantige, hoekige kop die geheel gepantserd was. Rijendikke stekels liepen over zijn rug en staart, die uitmonde in een geweldige knots. Je kunt je voorstellen dat deze vredige grazende dinosaurus als hij kwaad werd behoorlijk gevaarlijk kon zijn. Denk maar eens aan de veel kleinere neushoorn die normaal gesproken ongevaarlijk is, maar eenmaal kwaad niet voor een auto opzijgaat. Saichania leefde in het krijt en kwam voor in Mongolië. © J. Arts

Saltasaurus
De Titanosauriden leefden nog toen de andere groepen sauropoden eigenlijk allang van het toneel waren verdwenen. Een verklaring hiervoor is wellicht het feit dat Titanosauriden net zoals de Ankylosauriden een gepantserde huid hadden. Er waren al veel zogenaamde beenplaten gevonden in de buurt van Titanosauriden, maar men dacht dat die aan en of andere Ankylosaurier toebehoorden. Maar toen men in 1980 een stukje gefossiliseerde huid vond met beenknobbeltjes ter groote van een erwt begonnen paleontologen te vermoeden dat de gevonden beenplaten en beenknobbels aan deze sauropode dinosaurussen toebehoorden. Tot nu toe is er nog geen enkel compleet skelet gevonden van deze familie sauropoden, sterker nog er is zelfs nog geen enkele schedel bekend. In Noord-Amerika zijn vrijwel geen Titanosauriden bekend waarschijnlijk door de concurentie van de grote kuddes ornithopoden. Er is van een species bekend dat hij de oversteek van Zuid-Amerika naar Noord-Amerika heeft gemaakt, en dat is Alamosaurus.

Sauropelta
Sauropelta leefde in de late Krijt-periode ongeveer 124.5 - 90.4 mjg in Noord-Amerika. Hij leefde daar samen met Deinonychus, een gevreesde dromaeosauride, die waarschijnlijk in groepen jaagden. Toch zullen ze aan Sauropelta geen gemakkelijke tegenstander hebben gehad want hij was goed gepantserd. Over zijn gehele rug liepen rijen scuta oftewel beenknobbels waar de meeste (zoniet alle) roofdinosaurussen hun tanden op stuk beten. Verder werd zijn flank nog afgeschermd door een rij met scherpe stekels, zodat het enige zwakke punt van Sauropelta de buik is geweest, die het zonder stekels en scuta moest stellen. Waarschijnlijk is Sauropelta als het echt te gevaarlijk voor hem werd plat op de grond gaan liggen, zodat een eventuele aanvaller geen vat op hem kon krijgen. Weglopen had voor hem geen zin want het zal zeker geen sprinter zijn geweest met zijn zware lichaam van ongeveer 2.7 ton. Verder was het een vreedzame planteneter, die natuurlijk vooral laaggroeiende planten zal hebben gegeten. © J. Arts

Saurophaganax
Een in 1995 beschreven dinosaurus die qua lengte met Tyrannosaurus kan wedijveren. Tenminste als je de schattingen mag geloven want die lopen uiteen van 12 tot 15 meter! Dit komt omdat er jammer genoeg geen geheel skelet is gevonden. Toen Saurophaganax werd gevonden werd aangenomen dat dit een geheel nieuw genus was en daarom werd ook deze naam aan hem gegeven. Later werd hij bij Allosaurus ingedeeld omdat hij hier erg veel op lijkt en men dacht dat het een zeer grote Allosaurus was. Daarom kreeg hij de naam Allosaurus maximus. Weer latere studies vonden toch enkele afwijkende zaken en in 1998 werd Saurophaganax maximus weer een apart genus. Hoe het ook zij, dit is een van de grootste roofdinosaurussen uit de Jura. Wat is er nu eigenlijk gevonden van deze dinosaurus; een rugwerveluitsteeksel (neural arch), de atlas (bovenste nekwervel waar de schedel op draait), nekwervels, rugwervelcenrum (middengedeelte van een wervel waar de zenuwen doorheen lopen), staartwervels, opperarmbeen, gedeeltelijke heupbeenderen, dijbeen, scheenbeen, voet en handbeenderen en beenderen die tot de schedel behoren en wat tandkronen.

Saurornithoides
Saurornithoides is een door Osborn beschreven dinosaurus die in Mongolië is gevonden. De bekendste is Saurornithoides mongoliensis, maar tegenwoordig worden er nog een paar species tot dit genus gerekend. Saurornithoides mongoliensis Osborn 1924 Mongolië Type asiamericanus Nessov 1985 Mongolië Nomen Dubium isfarensis Nessov 1985 Tadzhikistan Nomen Dubium junior Barsbold 1974 Mongolië inequalis C.M. Sternberg 1932 Noord-Amerika Is Troodon formosus Zoals alle troodoniden zijn het dieren met grote ogen en een in verhouding zeer grote herseninhoud. Waarschijnlijk zijn het snelle 's-nachts jagende dieren geweest. Ook Saurornithoides had een vergrote draaibare teenklauw. Vroeger werden de troodoniden samen met de dromaeosauriden in één groep ingedeeld. Dit omdat beide zo'n vergrote draaibare 2e teenklauw hebben. Tegenwoordig weten we dat ze niet zo nauw verwant zijn geweest als toen gedacht werd. De op elkaar lijkende tenen zijn een vorm van convergerende evolutie. Dat wil zeggen dat om de een of andere reden deze vorm van de voet (en dan vooral de 2e teenklauw) meerdere keren zijn geëvolueerd in verschillende groepen.

Scansoriopteryx
In augustus 2002 beschreven onvolwassen dinosaurus, die zeer waarschijnlijk in bomen heeft geleefd. Er zijn afdrukken van donsachtige veren gevonden maar het is waarschijnlijk dat het ook vliegveren heeft gehad zoals bijvoorbeeld Microraptor gui. Er zijn echter geen aanwijzingen dat het net zoals Microraptor gui ook vleugels aan de benen heeft gehad. Scansoriopteryx is trouwens zeer waarschijnlijk dezelfde als Epidendrosaurus. Het is nog niet helemaal zeker en ook welke naam er nu eerder was, Epidendrosaurus of Scansoriopteryx, is nog niet geheel opgelost. Dit is in zoverre belangrijk dat de eerste naam voorrang krijgt op de tweede. Dus als blijkt dat het echt twee en dezelfde dieren zijn geweest is de eerst verschenen naam de hoofdnaam van deze nieuwe dinosaurus en de andere wordt dan een junior synoniem. Beide dieren zijn trouwens onvolwassen exemplaren maar bij Epidendrosaurus zijn geen veerafdrukken gevonden hoewel daar eerst wel sprake van was maar dat bleek een misinterpretatie te zijn geweest.

Scipionyx
In april 1998 stonden de kranten vol van de vondst van een dinosaurus in Italië, dat het meest compleet fossiel ooit gevonden zou zijn. Allereerst werd deze dinosaurus al in 1980 in Italië gevonden door een amateur-paleontoloog, die hem in de kelder bewaarde en dacht dat het om een vogelfossiel ging. Later heeft hij dit fossiel toch maar aan enkele experts laten zien die meteen de belangrijkheid van deze vondst inzagen. Het was namelijk het fossiel van een baby-dinosaurus waarvan de ingewanden ook gefossiliseerd waren. Dit komt maar zeer zelden voor, en misschien was scipionyx wel een van de eerste dinosaurussen waarbij dit ontdekt is, maar ten tijde van het persbericht waren er toch al meer van zulke vondsten gedaan. Het is een beetje raar dat van scipionyx al in 1993 foto's en berichten in de pers waren verschenen die toen vrijwel ongemerkt zijn gebleven. Intussen zijn bijvoorbeeld van Sinosauropteryx ook fossielen gevonden met ingewanden, prooidieren en zelfs nog niet gelegde eieren.

Segnosaurus
Er zijn weinig dinosaurussen die de geleerden zo voor raadsels hebben gesteld als deze groep de Therizinosauridae, vroeger ook wel bekend als de Segnosaurussen. Eerst dacht men dat ze bij de prosauropoden thuishoorden, later werden ze zelfs naast de ornithischia en saurischia als derde orde geplaatst. Tegenwoordig echter blijken ze (naar grondig onderzoek) bij de maniraptora thuis te horen, een groep dinosaurussen die dicht bij de vogels staan. Hij werd zo'n 7 meter lang en had een vrij kleine kop met een voor theropoden eigenaardige bek, want voorin was de bek tandenloos (zoals bij b.v. oviraptor) maar achterin zijn bek had hij wel tanden. Dit gegeven zie je vaker bij planteneters. Hij had 4 tenen en sommige experts denken dat hij daartussen een soort van vliezen had maar dit is meer speculatie dan op feiten gebaseerd. Toch denken veel paleontologen dat het een viseter is geweest. Segnosaurus is gevonden in Mongolie en leefde daar ongeveer 75 mjg in het Krijt. © J. Arts, based on original artwork of DinosØMP © J. Arts

Shunosaurus
Shu reptiel komt van Shu, een oude benaming voor de Sichuan regio in China waar deze dinosaurus is gevonden. Hij werd 9 to 15 meter lang en zal zo'n 2.5 ton hebben gewogen. Hij leefde in de Midden-Jura (166.1-157.1 mjg). Er zijn wel 20 skeletten van deze sauropode gevonden en 5 schedels. Er is ook nog een andere species van Shunosaurus gevonden maar deze is nog niet wetenschappelijk beschreven, Shunosaurus ziliujingensis. Het is trouwens de enige (tot nu toe) gevonden sauropode met staartknots. Die staartknots was ook nog eens uitgerust met stekels (zoals bij Stegosaurus, maar dan kleiner). Hoewel misschien niet bij het grote publiek erg bekend zoals Apatosaurus, Diplodocus is dit toch een van de sauropoden waar we het meest van af weten omdat er zo veel complete skeletten van zijn gevonden. © J. Arts

Sinornithosaurus
Vorig jaar (1999) in China gevonden dinosaurus met veerafdrukken. Weer uit de Liaoning provincie waar zoveel prachtig geconserveerde dinosaurussen vandaan komen. Dit is een dromaeosauride dinosaurus van zo'n 1.40 meter lengte. Zijn schoudergordel lijkt erop gebouwd om flappende bewegingen te kunnen maken. Hij is bedekt met 4 cm lange veerachtige structuren, niet geschikt om te vliegen maar die wel lijken op de huidbedekking van een echte vogel uit die tijd Confuciusornis, die daarnaast nog langere (vlieg)veren bezat. Zijn schedel, armen, benen en beenderen van de schoudergordel als ook zijn hand en voetbeenderen en vorkbeen zijn gevonden. Sinornithosaurus leefde dus in Azië in de vroege Krijtperiode (144.2 mjg). Er is een nog niet benoemde dinosaurus beschreven dat waarschijnlijk een jonge Sinornithosaurus is! Sinornithosaurus? © J. Arts

Sinosauropteryx
In 1996 stonden de paleontologen op zijn kop, er was in China een fossiel gevonden van een kleine dinosaurus met een donkere rand over zijn nek en rug. Het leken afdrukken te zijn van veren. Had men hier een bewijs gevonden dat de vogels van de dinosaurussen afstammen? Er werd een vooraanstaand team van paleontologen geformeerd en naar China gestuurd. Na een grondige bestudering van het skelet en de veren was men er nog niet uit. De meeste zijn het er wel over eens dat het hier geen echte veren betreft zoals we die van vogels kennen, maar het kunnen wel zogenaamde proto-veren zijn geweest. Dus voorlopers van echte veren of van echte beharing want het schijnt dat de beenplaten oftewel scuta, veren en haren allemaal uit hetzelfde materiaal bestaan en dus ook uit elkaar kunnen zijn ontstaan. In ieder geval als deze dinosaurus een soort van beharing heeft gehad of protoveren is het ook waarschijnlijk dat hij warmbloedig is geweest. Maar verder onderzoek is nodig en dat kan nog wel maanden duren.

Sinovenator
In het wetenschappelijk tijdschrift Nature is een nieuwe dinosaurus uit de Liaoning provincie van China beschreven. En het is weer een belangrijk fossiel maar dit keer zijn er geen veerafdrukken bewaard gebleven. Dat komt omdat deze dinosaurus op een wat andere manier is gefossiliseerd. De gevederde dinosaurussen zijn gevonden in steenlagen die gevormd zijn door het slib van een meer terwijl de gesteenten waaruit deze nieuwe dinosaurus komt zijn gevormd door een rivierbedding. Toch nemen de beschrijvers van dit fossiel aan dat het wel veren heeft gehad net zoals de andere dinosaurussen uit deze omgeving zoals Sinosauropteryx, Caudipteryx, Microraptor en Sinornithosaurus om er maar een paar te noemen. De naam van deze dinosaurus is Sinovenator changii en betekent Chinese jager. Changii is afgeleid van een Chinese paleontologe Dr. Meeman Chang die in Beijing fossiele vissen heeft bestudeerd. Pluriteinen hebben al opgemerkt dat omdat Chang een vrouw is de Latijnse uitgang eigenlijk changiae moet worden dus even afwachten hoe dat afloopt.

Sinraptor
Een nauwe verwant van Allosaurus, maar Sinraptor komt uit Azie. In 1993 gevonden door Currie en Zhao in China. Een vrijwel compleet skelet is opgegraven van deze 7 meter lange dinosaurus uit het Jura, alleen de armen en een gedeelte van de staart werden niet gevonden. De type species is Sinraptor dongi, maar er is ook nog een gedeeltelijk skelet gevonden van Sinraptor hepingensis. © J. Arts © J. Arts

Spinosaurus
Dit schijnt de nieuwe hoofdrolspeler te zijn in Jurassic Parc III, een Spinosaurus die het opneemt tegen T-rex. Dat is niet zo vreemd als je bedenkt dat sommige paleontologen voor deze dinosaurus een lengte opgeven van 17 meter! Daarmee zou Spinosaurus de langste carnivore dinosaurus zijn die we tot nu toe kennen! Toch is hij veel lichter gebouwd dan T-rex en de andere supergrote carnivore dinosaurussen, de zogenaamde carcharodontosauridae waar Giganotosaurus en Carcharodontosaurus in zitten. Een voorzichtigere schatting gaat uit van 12 meter, en die is boven bij het kaartje aangehouden. Spinosaurus werd in 1915 door een duitse paleontoloog in Egypte gevonden maar helaas zijn deze resten in de 2e wereldoorlog vernietigd. In 1996 werden er pas weer skeletdelen van deze vreemde dinosaurus in Marokko gevonden. Het meest opmerkelijke aan Spinosaurus is wel het grote rugzeil waarvan de functie nog steeds niet helemaal duidelijk is. De meest logische verklaringen zijn die van warmteregulering, in de zon om snel op te warmen en in de wind of schaduw om af te koelen en een vorm van opvallen door middel van kleurverandering van het rugzeil.

Stegoceras
Stegoceras is een 2.40 tot 2.50 meter lange plantenetende dinosaurus met een verdikte schedel. Men neemt tegenwoordig aan dat die vooral bedoelt was om op te vallen, mogelijk werden er ook duwgevechten mee gehouden. Vroeger dacht men dat zij met grote snelheid hun koppen tegen elkaar beukten maar daar stappen steeds meer paleontologen van af. Hij leefde in het Krijt ongeveer 83 mjg in Noord-Amerika. Er is een volledige schedel van Stegoceras gevonden, en verder voor het merendeel schedelresten. © J. Arts

Stegosaurus
Stegosaurus is naast Tyrannosaurus en Triceratops waarschijnlijk de bekendste dinosaurus. Het was een planteneter die 150 mjg leefde in de Jura-periode en had een lengte van 9 meter met een gewicht van zo'n 2 ton. De zo herkenbare beenplaten op zijn rug waren niet bedoeld voor bescherming tegen roofdieren maar eerder voor warmteregeling. De huid van deze platen waren waarschijnlijk met bloedvaten doordrongen en als hij dan in de zon ging staan warmde zijn lichaam snel op, als de temperatuur echter te hoog opliep kon hij door met zijn platen in de wind te gaan staan afkoelen. Dit doet hedentendage de olifant bijvoorbeeld met zijn grote oren. Tegenwoordig wordt ook aangenomen dat Stegosaurus met de beenplaten communiceerde. Dit zou hij dan gedaan hebben door meer bloed naar deze platen te laten stromen die hierdoor feller van kleur werden. Hierdoor zou hij er nog indrukwekkender uit komen te zien en zo roofdieren afschrikken of juist vrouwtjes aantrekken. Ter bescherming tegen roofdinosaurussen hadden de stegosaurussen een paar gemene staartstekels ter beschikking.

Struthiomimus
Een van de zogenaamde struisvogeldinosaurussen, en het is wel duidelijk waarom. Als je een skelet van Struthiomimus bekijkt en er de staart en armen vanaf haalt, hou je het skelet van een grote loopvogel (zoals een struisvogel) over. Kleine kop met grote ogen, een tandenloze bek, een lange hals en erg sterke achterpoten. De struisvogeldinosaurussen worden ingedeeld bij de theropoden en zijn dus vleeseters, maar waarschijnlijk zijn het eerder omnivoren. Dat wil zeggen dat zij zowel vlees als planten hebben gegeten, precies zoals trouwens de echte struisvogels. Met een kleine kop en een tandenloze bek is het wel duidelijk dat zij niet op groot wild zullen hebben gejaagd, maar eerder op insecten, salamanders, kleine reptielen en zoogdieren. Verder zullen zij ook vruchten, bladeren e.d. gegeten hebben. Bij gevaar hadden deze typen dinosaurussen dezelfde oplossing als echte struisvogels.....heel hard wegrennen. Hoewel, een struisvogel in het nauw kan met zijn poten flink trappen en zelfs flinke verwondingen toebrengen aan zijn belager dus misschien deed Struthiomimus dat ook wel.

Styracosaurus
Styracosaurus is de ceratops met de meeste en de langste kraagstekels. Verder had hij nog een grote neushoorn. Met een lengte van 5,5 meter en een gewicht van 2,7 ton is het een vrij indrukwekkende verschijning geweest. © J. Arts, based on a sculpture of Michael Trcic © J. Arts

Suchomimus
Een in 1997 door Paul Sereno en zijn team gevonden nieuwe dinosaurus die in november 1998 is beschreven in het blad 'Science'. Dit is een normale zaak dat berichten over een vondst pas veel later bekend worden gemaakt. Het is namelijk zo dat als een dinosaurus gevonden is hij eerst uitgegraven moet worden, daarna vervoerd naar (in dit geval) Amerika, daar wordt de dinosaurus pas geheel uit de steenlagen of zandlagen verwijderd. Dit is een secuur werkje waarbij de tandartsboor te hulp wordt geroepen. Dan wordt de dinosaurus meestal pas in elkaar gezet en bestudeerd. Pas als dit allemaal gebeurd is wordt een wetenschappellijk tijdschrift uitgekozen om de vondst wereldkundig te maken. In de Sahara van de Republiek Niger is een vreemde dinosaurus tevoorschijn gekomen die volgens zijn ontdekker flink zijn best doet om een krokodil te zijn. Het is een 11 meter lange dinosaurus met aan zijn handen 30 cm lange duimklauwen. Een erg spits toelopende schedel van 1.20 meter die erg veel weg heeft van een krokodil.

Supersaurus
Een van de grootste landdieren die er op aarde hebben rondgelopen. Met zijn lengte van 30 tot 40 meter behoort hij samen met Seismosaurus (39-50?) tot de allergrootste landdieren. Er is maar een gedeelelijk skelet gevonden zonder schedel, dus veel hebben de paleontologen afgekeken bij andere dieren uit deze familie, en aan de lengte van de wel gevonden botten kunnen de geleerden opmaken hoe groot Supersaurus ongeveer geweest moest zijn. De hieronder afgebeelde Ultrasaurus is later omgedoopt in Ultrasauros, maar na verder onderzoek is gebleken dat hij waarschijnlijk meer op Supersaurus heeft geleken dan op Brachiosaurus, die model heeft gestaan voor de onderstaande tekening. Laatse nieuws over Supersaurus Er zijn gedeeltelijke skeletten gevonden van een sauropode die men Ultrasaurus wilde noemen, maar toen bleek dat deze naam al was gegeven aan een andere sauropode werd de naam Ultrasauros gekozen. Maar verdere studie heeft nu aan het licht gebracht dat voor de reconstructie van Ultrasauros skeletdelen zijn gebruikt van een Brachiosaurus en een nog grotere Supersaurus, zodat de naam Ultrasauros nu een synoniem is voor Supersaurus.

Tarbosaurus
Een lid van de familie tyrannosauridae en dus familie van de wel bekende Tyrannosaurus rex. Er zijn zelfs paleontologen die vinden dat Tarbosaurus dezelfde is als Tyrannosaurus, alleen leefde hij niet in Noord-Amerika maar in Mongolië ongeveer 70 mjg. Zijn kop is wat groter als die van Tyrannosaurus en hij was ook wat lichter als zijn Noord-Amerikaanse tegenhanger. En zoals gezegd zijn de 'geleerden' het er nog niet helemaal over eens of Tarbosaurus bataar en Tarbosaurus efremovi, de 2 species van Tarbosaurus niet eigenlijk bij Tyrannosaurus moeten worden ingedeeld. Je krijgt dan de 2 volgende indelingen die door verschillende paleontologen worden gebruikt: TarbosaurusTyrannosaurus type speciesefremovirex speciesbataarbataar speciesefremovi TarbosaurusDaspletosaurus, Tyrannosaurus en Tarbosaurus © J. Arts

Tenontosaurus
Dit is een primitieve iguanodont, die een paar eigenschappen van de iguanodonten bezit maar lang niet allemaal. Er zijn van het type specimen zo'n 27 incomplete skeletten gevonden maar die bij elkaar genomen toch een goed beeld geven van deze planteneter (herbivoor). Het type specimen, waar alle beenderen die gevonden worden mee worden vergeleken, is T. tilletti. Er is echter ook nog een ander species die T. dossi wordt genoemd en waarvan een bijna compleet skelet is gevonden inclusief schedel). Het was een succesvolle dinosaurus die merendeel op vier voeten heeft gelopen maar die ook op twee benen goed voorruit kon. Er is een skelet gevonden in de nabijheid van meerdere Deinonychus skeletten waaruit zou kunnen blijken dat deze dinosaurus op het menu heeft gestaan van deze roofzuchtige dinosaurus. Met een lengte van 6-8 meter was het een middelgrote dinosaurus, die in het vroege Krijt leefde. Zijn naam 'Pees reptiel' dankt hij aan de pezen die over zijn staart liepen en zo zijn staart verstevigden.

Therizinosaurus
Er is niet zo heel veel van Therizinosaurus teruggevonden, maar wat er is gevonden is zeker spectaculair. Gedeeltes van de onderbenen en voeten, wat ribben, tanden en zijn armen. Maar aan zijn handen had Therizinosaurus geweldige klauwen zitten, de grootste was 70cm lang! Therizinosaurus is de naamgever van een groep zeer merkwaardige dinosaurussen waar de paleontologen lang geen raad mee wisten. Het leek wel of deze groep van alle bekende dinosaurusgroepen wel wat bezat. Zij leken wel wat op Sauropoden, op plantenetende ornithischiers maar ook op de vleesetende theropoden. Nu er wat meer dinosaurussen uit deze groep gevonden zijn wordt het plaatje iets duidelijker maar zeker nog niet helemaal. Uit deze groep dinosaurussen is tot nu toe nog geen enkel geheel skelet gevonden en de reconstructies die je ziet zijn dan ook meestal gebaseerd op verschillende leden van deze groep. Zo is van Therizinosaurus bijvoorbeeld geen schedel bekend. Leden van Therizinosauridae Alxasaurus Beipiaosaurus Enigmosaurus Erlikosaurus Nothronychus Nashiungosaurus Segnosaurus Therizinosaurus Een lid van de Therizinosauria, Beipiaosaurus, is gevonden met veerafdrukken op zijn lichaam van 5 tot 7 centimeter lengte.

Timimus
Timimus is een in Australië gevonden dinosaurus, die ongeveer 112 miljoen jaar geleden leefde. Timimus is gevonden in een zeer belangrijke vindplaats in Australië, genaamd Dinosaur Cove. Deze vindplaats is zo belangrijk omdat in die periode dit gedeelte van Australië in de poolcircel lag! Nu was de temperatuur toen wel hoger dan tegenwoordig maar voor een 'koudbloedige' dinosaurus zou dit toch zeer onwaarschijnlijk zijn. Dit is dus weer een aanwijzing dat dinosaurussen niet geheel koudbloedig zijn geweest maar, of warmbloedig of in ieder geval iets wat daar op lijkt. Kijk ook een naar het hoofdstuk dat over Pooldino's gaat. Daar komt nog bij dat afhankelijk van de positie van Australië binnen de poolcircel het 's-winters 3 to 6 maanden donker was. De zogenaamde poolnacht was dan begonnen en gedurende deze tijd kwam de zon niet boven de horizon, en was er waarschijlijk weinig voedsel te vinden. Dwarsdoorsneden van het bot van Timimus laten zogenaamde 'lines of arrested growth' zien, dit zijn lijnen in het bot die aangeven dat gedurende een bepaalde periode het bot niet groeide.

Torosaurus
Torosaurus was een 7,5 meter lange gehoornde dinosaurus met de grootste kop van alle landdieren. Hij leefde in de Krijt-periode 70 mjg. Hij lijkt op Triceratops maar heeft een veel grotere kop en kraag. Zoals alle ceratopsiden voedde hij zich met laaggroeiende planten. Met zijn geweldige kop en hoorns kon hij zich goed verweren tegen de grote roofdinosaurussen zoals Tyrannosaurus, want ook Torosaurus is in Noord-Amerika gevonden. Net zoals veel moderne dieren doen probeerde torosaurus door met zijn kop naar beneden te gaan en zo zijn nekschild op te richten zich nog groter voor te doen als hij al was. Dit zal veel predatoren afgeschrikt hebben, want hij had daarbij ook nog eens de beschikking over een paar machtige hoorns. Volgens mij hebben zelfs dinosaurussen als tyrannosaurus vanuit een hinderlaag op deze typen dinosaurussen gejaagd. Als een kudde ceratopsiden lucht kreeg van zo'n gevaar en de verdedigingsstellingen innam, was er voor een jager weinig eer te behalen. Bedenk daarbij dat ook een gewonde jager vaak ten dode is opgeschreven.

Torvosaurus tanneri
Torvosaurus wordt tegenwoordig gezien als een megalosauride dinosaurus die veel weg heeft van Megalosaurus zelf. En hoewel hij ook iets weg heeft van Poekilopleuron zijn het toch duidelijk twee verschillende taxa. Een verdere vergelijking met Megalosaurus is helaas niet mogelijk omdat van het type specimen van Megalosaurus te weinig is gevonden. Veel van wat vroeger in Megalosaurus werd gedumpt bleek later van andere Europese dinosaurussen afkomstig te zijn. Het type specimen van Torvosaurus is BYUVP 2002, en bestaat uit de lange beenderen van de voorarmen. Verder worden de volgende elementen aan Torvosaurus toegeschreven: schedelbeenderen rechter premaxilla linker maxilla grootste gedeelte van linker tandhoudende onderkaak linker lacrimal Jukbeenderen rechter postorbital grootste deel van rechter quadrate verscheidene tanden wervels 2 fragmenten van de nekwervels 9 rugwervels 15 staartwervels 10 chevrons handbeenderen linker metacarpals I, II en III klauw van de linker eerste vinger armbeenderen opperarmbeen zowel links als rechts ellepijp zowel links als rechts rechter spaakbeen heupbeenderen rechter ischium linker en rechter ilium zowel linker als rechter pubis beenderen van de achterpoten twee scheenbenen rechter kuitbeen voetbeenderen astragalus calcaneum 12 metatarsuls Torvosaurus is alleen bekend van Noord-Amerika en wel de Amerikaanse staten Colorado, Utah en Wyoming.

Triceratops
Triceratops leefde zo'n 67 tot 65 mjg in het Krijt en was ongeveer 9 meter lang en woog een kleine 5,5 ton. Fossielen zijn gevonden in het huidige Noord-Amerika. Zijn naam betekent 'driehoornige snuit' en het is wel duidelijk waarom. Triceratops is een ceratopside wat wil zeggen dat het een van de gehoornde viervoetige plantenetende dinosaurussen is. Er zijn verschillende soorten ceratopsiden gevonden, allen met verschillende uiterlijken. Niet zozeer de bouw van het lichaam maar (hoewel de afmetingen flink kunnen verschillen) vooral in de kraag en de hoorns. Zo heeft bijvoorbeeld Triceratops een korte kraag en drie hoorns op zijn kop waarvan twee wenkbrouwhoorns. Centrosaurus heeft een hoorn op zijn neus terwijl Styracosaurus een hoorn op zijn neus heeft en een stuk of 9 grotere en kleinere hoorns aan zijn nekschild heeft zitten. Zo zijn de ceratopsiden zeer goed te herkennen en met een beetje oefening ook vrij goed uit elkaar te houden. Verder zijn de ceratopsiden aan hun opvallende papegaaienbek te herkennen, die verder nog voorkomt bij de Psittacosauridae, een ander lid van de ceratopsia.

Troodon
Troodon is waarschijnlijk de slimste dinosaurus die op aarde heeft rondgelopen. Zijn herseninhoud in verhouding met zijn lichaamsgewicht maakt van hem een scherpziende vogelachtige, snelle theropode. Hij had grote ogen zodat hij waarschijnlijk ook 's-avonds in het halfschemer nog goed kon jagen. Hij vormt samen met de Dromaeosauridae en de Therizinosauridae een groep dinosaurussen waarvan de geleerden denken dat dat wel eens de voorouders van de vogels hebben kunnen zijn. Troodontidae en de Dromaeosauruidae hadden een grote sikkelvormige teenklauw, maar deze was bij de Troodontidae minder groot. Trouwens de Troodontidae waren toch al veel tengerder gebouwd dan de Dromaeosauridae. Een ander belangrijk punt is dat Troodon naar voren gerichte ogen heeft en niet naar opzij gericht. Hierdoor kon hij diepte zien wat voor een jager heel belangrijk is bij het schatten van de afstand en snelheid van voortbewegen van zijn prooi. Troodon leefde in het Krijt zo'n 73-65 mjg en had een lengte van 2 meter.

Tyrannosaurus
Wie kent hem niet, en zeker na al die 'Jurassic park' films. Een van de grootste roofdinosaurussen die ooit op aarde heeft gelopen. Alleen al zijn kop was 1.20 meter lang, hij had 18 cm lange tanden. In verhouding tot de rest van zijn lichaam had hij korte armpjes, maar ze waren toch nog net zo lang als een mensenarm. Hoewel je het misschien zou verwachten leefde hij NIET in de Jura-periode (Jurassic park) maar in het Krijt. Onlangs is een van de gaafste skeletten van deze dinosaurus voor 15 miljoen verkocht aan een museum. Hij leefde in Noord-Amerika, maar als je Tarbosaurus als een species van Tyrannosaurus ziet, en sommige paleontologen denken dat, dan kwam hij ook in China en Mongolie voor. Zie: Tarbosaurus Er zijn onlangs nog enkele zaken ontdekt over het gedrag van Tyrannosaurussen. De voor zoveel geld verkochte dinosaurus met de bijnaam Sue, vertoont drie opmerkelijke wonden. De eerste wond stamt van een beet van een andere Tyrannosaurus in de ribben van Sue, die geheeld is. Hieraan kunnen we zien dat in ieder geval Tyrannosaurussen onderling vochten, dit duidt op een solitair dier.

Unenlagia
Unenlagia comahuensis is een dinosaurus die werd gevonden in Argentinië in 1996. Het is een dinosaurus met enkele bijzondere vogelkenmerken. Hij werd gevonden in Patagonia, een gebied in Argentinië waar de Mapuche indianen wonen. De naam Unenlagia komt dan ook uit de Mapuche-taal en betekent dus -half-vogel-. Comahue is mapuchetaal voor Patagonia. Er is een gedeeltelijk skelet gevonden dat bestaat o.a uit pubis, scapula, humerus, femur, tibia, enkele rugwervels en chevronbeentjes. Zijn armen waren zo gebouwd dat hij er fladderende bewegingen mee kon maken en normale wijze zijn armen gevouwen langs zijn lichaam kon houden, ongeveer zoals vogels hun vleugels opvouwen. Hoewel hij op de onderstaande tekening gevederd is zijn er geen bewijzen gevonden dat hij ook daadwerkelijk veren heeft gehad. Het gesteente waar hij werd gevonden laat geen afdrukken van zachte delen van een skelet toe. Als Unenlagia al veren heeft gehad, had hij er zeker niet mee kunnen vliegen. Hij was met zijn ± 2.44 meter gewoon te groot.

Utahraptor
Het was een komplete verrassing voor de paleontologen toen de dromaeosauridae werden ontdekt. Vrij kleine maar zeer dodelijke theropoden die net als wolven tegenwoordig in groepen op grote dinosaurussen jaagden. Zij konden dinosaurussen vellen die normaal gesproken veel te groot voor ze waren. Het waren allemaal vrij kleine dieren van gemiddeld zo'n 2 meter lengte. Deinonychus was een van de grotere exemplaren met ongeveer 3 meter. En toen werd daar plotseling in Utah de Verenigde Staten een gigantische dromaeosauride ontdekt van 6 meter lengte. Als Utahraptor net als zijn familieleden in groepen heeft gejaagd dan konden zij het opnemen tegen de grootste dinosaurussen die er op aarde geleefd hebben! Utahraptor leefde in het vroege Krijt. © J. Arts, based on a 3D image from Walking With Dinosaurs from the BBC Utahraptor met gevouwen armen als een vogel met muis over tekening scrollen. © J. Arts © J. Arts © J. Arts Een iets andere uitvoering van Utahraptor

Variraptor
Een onlangs in Frankrijk ontdekte dromaeosauride dinosaurus, die veel lijkt op een ook pas sinds kort bekende Roemeense dinosaurus. Variraptor was iets groter dan zijn uit Azië en Noord-Amerika bekende neef Velociraptor. Hij leefde in de late Krijtperiode. Zijn naam is afgeleid van de vindplaats Var in Frankrijk, waar gedeeltes van zijn skelet tussen 1992 en 1995 zijn opgegraven. Pas sinds kort zijn genoeg beenderen gevonden om een reconstructie te maken die te zien was in het Natuurhistorisch Museum in Maastricht. © J. Arts

Velociraptor
Een van de hoofdrolspelers uit de 2 'Jurassic Park' films,...... of toch niet? Natuurlijk zul je zeggen dat velociraptor meegespeeld heeft maar dat is toch niet helemaal waar. Toen de film gemaakt werd wilde de regisseur een wrede dinosaurus hebben, niet zo groot als Tyrannosaurus Rex, maar toch een die tot de verbeelding zou spreken. Maar wat bleek nu, velociraptor was te klein voor de scenes dus werd als voorbeeld een andere dinosaurus genomen uit dezelfde familie, en wel Deinonychus. Maar zelfs die was iets te klein dus werd hij voor de film nog iets vergroot. Toen was er nog het probleem van de naam want de regisseur vond de naam velociraptor veel beter klinken dan deinonychus. Geen probleem de dinosaurus werd gewoon velociraptor genoemd. Velociraptor heeft een veel smallere, spits toelopende snuit dan Deinonychus. Velociraptor was zeker een wrede dinosaurus die in troepen jaagde, en die samen in staat waren om veel grotere prooidieren te doden dan zij zelf waren. maar zijn lengte bedroeg niet meer dan zo'n 1.

Yangchuanosaurus
Yanguanosaurus was een vleeseter van 10 tot 11 meter lengte en leefde in de Jura-periode zo'n 150 mjg. Zoals de naam al doet vermoeden is deze dinosaurus in China gevonden. © J. Arts © J. Arts Hier zie je hoe een dinosaurus niet afgebeeld moet worden. Vroeger dacht men dat een dinosaurus met zijn staart over de grond sleepte en zijn rug recht omhoog hield. Nu weten we dat een dinosaurus zijn rug horizontaal hield met zijn staart recht naar achteren als balans, zie tekening. © J. Arts

Zuniceratops
In de Verenigde Staten (New Mexico) is een voorloper van Triceratops ondekt. In deze nu droge, woestijnachtige omgeving de Badlands genaamd liepen zo'n 90 miljoen jaar geleden dinosaurussen door een vochtige, groene omgeving rijk bezaaid met bomen en planten. Het is bijna niet voor te stellen als je door deze troosteloze omgeving dwaalt. En toch zijn hier de laatste jaren belangrijke ontdekkingen gedaan. Er is zelfs een programma aan gewijd op Discovery channel, `When Dinosaurs Roamed America `. Er is een coelurosauride dinosaurus gevonden die nog niet is beschreven, een therizinosauride dinosaurus met enorme duimklauwen en Zuniceratops. De naam van deze plantenetende dinosaurus is voluit; Zuniceratops christopheri en betekent `Gehoornd gezicht van Zuni, christopheri is de ontdekker van deze dinosaurus de (toen) 7 jarige zoon van de paleontoloog Doug Wolfe. Het is de oudste ceratops ooit gevonden in Noord-Amerika en de eerste met wenkbrauwhoorns. Zuniceratops was een vrij kleine dinosaurus zo'n 2.

Zupaysaurus
Er zijn niet zo heel veel dinosaurussen uit de Trias bekend, een paar primitieve vormen zoals Eoraptor en Herrerasaurus en coelophyside dinosaurussen waaronder Coelophysis. Tot nu toe waren er geen dinosauriërs gevonden die tot de wat meer geavanceerde Tetanurae behoorden, de oudste was Cryolophosaurus uit de vroege Jura. Zupaysaurus rougieri wordt door de beschrijvers Arcucci en Coria in de Tetanurae geplaatst en is daarmee de oudste tetanurean dinosaurus (Late Trias). De vondst van Zupaysaurus bestaat uit de vrijwel complete schedel en nek- (en een deel van de) rugwervels en nog wat materiaal van de benen en schouders. De naam (Zupay) stamt uit de Quechua taal en betekent 'Duivel' en (saurus) betekent 'reptiel'. Rougieri is ter ere van Dr. Guillermo Rougier onder wiens leiding dit fossiel werd gevonden en opgegraven. Zupaysaurus heeft twee kammen op zijn schedel die doen denken aan Dilophosaurus, maar dit is uiterlijk. Zupaysaurus is (als hij tot de Tetanurae behoort) een veel meer geavanceerde dinosaurus met bijvoorbeeld maar 3 vingers tegen 4 voor Dilophosaurus.