Begrippen Geschiedenis

Categorie: Geschiedenis en volkskunde
Datum & Land: 17/08/2008, BE
Woorden: 279

Absolutisme
Onbeperkte macht in handen van de vorst

Actieve handel
Vorm van handel waarbij de handelaar of koopman persoonlijk de schepen en-of karavanen vergezelt en zelf zijn waren op buitenlandse jaarmarkten koopt en verkoopt

Aegyptus
Romeinse provincie: Het huidige Egypte.

Aflaat
Gedeeltelijke of volledige vrijstelling van straf voor zonden die men had gebiecht. Het verblijf in het vagevuur kon zo ingekort of kwijtgescholden worden. De verkoop van aflaten werd een belangrijke inkomstenbron voor de Kerk.

Aflaatbrief
Schriftelijk bewijs van de Kerk dat een aflaat verleend is.

Africa
Romeinse provincie: De huidige noordkust van Afrika+ Egypte helemaal.

Alfabetisch schrift
Een teken geeft één klank aan. De Feniciërs vonden het oudste alfabet uit dat wij kennen in de 12de eeuw voor christus. De Grieken namen dat ca. 1000 voor Christus over. Zij vervormden een paar letters en kregen zo het eerste volledige alfabetische schrift.

Ambacht
Groepering van stedelijke handwerkers uit eenzelfde bedrijfstak. Er waren leerjongens, gezellen (geschoolde, volwaardige ambachtslieden) en meesters. De meester was in veel gevallen een kleine zelfstandige, met een eigen winkel, terwijl de leerjongens en gezellen in loondienst waren.

Ambtsadel
Dienstadel, niet addelijke en dikwijls onvrije personen die wegens bewezen diensten in het bestuur door de vorst in de adelstand waren opgenomen.

Antropocentrisch
Gericht op de mens, waarbij dus de mens op de voorgrond komt te staan.

Aphrodite
Godin van de liefde.

Apsis
Halfronde of veelhoekige overwelfde ruimte in een kerk, achter de plaats van het altaar.

Arabesken
Versoiringen, bestaande uit slingerende grondlijnen, waaraan bloemmotieven sierljk aaneengestrengeld vastzitten.

Arcade
Op twee pijlers of zuilen rustende boog. Arcaden maken dikwijls deel uit van een bogengaanderij.

Ariaan
Christen met een afwijkende leer. De arianen ontkenden namelijk het goddelijke karakter van Christus en werden daarom als ketters beschouwd.

Aristophanes
Grieks komedieschrijver.

Aristotoles
Grondlegger van de natuurwetenschappen; deze griek probeerde als eerste de natuur te ordenen. Gaf les aan Alexander de Grote.

Asclepius
God van de geneeskunde.

Asia
Romeinse Provincie: het huidige Turkije.

Astrolabium
Instrument waarmee men de plaats van een hemellichaam kan bepalen (vooral zijn hoogte boven de horizon)

Athene
Godin van de wijsheid.

Athene
Griekse stadstaat, bekend om zijn verfijnde kunst, cultuur en kennis.

Autarkie
Economische onafhankelijkheid, zelfvoorziening, zelfbedruipend economisch systeem, gesloten economie zonder intense handel.

Ballotagebordjes
De juryleden in het gerechtshof gebruikten deze bordjes waar 'schuldig' en 'niet schuldig' op stond.

Banvloek
Excommunicatie, uitsluiting uit de christeljke gemeenschap.

Basileus
Hoofd van de byzantijnse beschaving. Hoofd van regering en kerk.

Beden
Hulpgelden (zeg maar belastingen ) waar de vorst zijn onderdanen om vroeg (bidden = vragen)

Beeldenstrijd
Van 726 tot 843 tussen iconoclasten (beeldenvernielers) en iconodoulen (beeldenvereerders) De inzet wad de verering van iconen die door keizers verboden werd. Ook de iconen zelf werden verboden. In 843 werden afbeeldingen weer toegestaan, mits zij werden gebruikt als hulpmiddel om tot meditatie en gebed te komen en dus niet op zichzelf aanbeden wor...

Begijn
Vrome vrouw die in een gemeenschap zonder kloosterregel een semi-religieus leven leidde. Begijnhoven ontstonden in de 12de eeuw en kenden een bloei in de 13de en 14de eeuw vooral in de Nederlanden en en Duitsland.

Beotië
Streek in oud-Griekenland met o.a de stad Corinthe.

Beul
Een gemaskerde man die folteringen of onthoofdingen uitvoert.

Bevolkingsexplosie
De in vergelijking met de voorgaande eeuwen spectaculaire aangroei van de Europese bevolking in de 18de en 19de eeuw.

Bevolkingspatroon
Demografisch patroon, het samenspel van geboorteniveau en sterfteniveau of van nataliteit en mortaliteit.

Bezant of Byzant
Byzantijnse gouden munt (geldeenheid). Werd in de oudheid heel verspreid aanvaard als betaalmiddel. Zorgde mee voor de welvaart van de Byzantijnse handel.

Boeddhisme
Leer gepredikt door Boeddha (ca. 500 V.C) in Indië; verspreiding in China vanaf de 2de eeuw.

Brittania
Romeinse provincie: de huidige zuidkust van het schiereiland Groot Brittanië.

Caesar
Veroveraar van Gallia en Brittania.

Caesaropapisme
Vereniging van de hoogste geestelijke en wereldlijke macht in één persoon.

Cannulures
Verticale schaduwgroeven in een zuil.

Canon
Een verdrag opgesteld in de 5de eeuw voor Christus waarin de regels stonden die alle Griekse kunstenaars moesten volgen, om stijlbreuk in het Griekse landschap te voorkomen.

Capitularia
Rijkswetten door Karel De Grote uitgevaardigd. Ze waren mooi in kapittels ingedeeld.

Carthago
Centrum van het Carthaagse rijk aan de Noordkust van Afrika. Rome bevocht (en won) Carthago in de 3 Punische oorlogen, waarvan de 2de de hevigste was.

Celibaat
De (voor geestelijken verplichte) ongehuwde staat.

Centralisatie
Bestuurssysteem waarbij de mensen vanuit het centrum werden bestuurd in plaats van, zoals vroeger, door lokale gezagdragers (burchtheren) of regionale gezagdragers (graven, hertogen) die in eigen genaam optraden. Deze laatsten werden vervangen door ambtenaren die hun gezag uitoefenden in naam van de centrale (koninklijke) macht. Deze ambtenaren had...

Chorus
Acteurs die zingen en dansen bij een toneelstuk. Fleurig gekleed bij blijspel en somber gekleed bij tragedie. (Zie ook koor voor Middeleeuwen)

Cijns
Vaste, niet herzienbare grondrente of erfpacht.

Citer
Snaarinstrument.

Colonia Ulpia Traiana
Romeinse naam voor het gehucht in Duitsland dat nu Keulen noemt.

Colosseum
Romeins monument, ronde vorm, waarin grootse gevechten gehouden werden ter vermaak van de bevolking.

Commune
De solidaire gemeenschap van stedelingen die streefden naar onderlinge vrede en die elkaar hulp en bijstand verleenden.

Conciliarisme
Opvatting dat een algemeen concilie de hoogste autoriteit in de Kerk is, waaraan ook de paus gehoorzaamheid verschuldigd is.

Concilie
Vergadering van hoge geestelijken waarin beslissingen worden genomen betreffende de geloofsleer en de organisatie van de Kerk.

Concordaat
Overeenkomst tussen de paus en een regering van een staat.

Contemplatie
Innerlijke ervaring van Gods aanwezigheid.

Corinthe
Griekse stadstaat gelegen bij de landengte(van Corinthe) die de Pelopennesos verbind met het vasteland.

Corruptie
Machtsmisbruik ten bate van persoonljke belangen.

Creta
Romeinse provincie: het huidige Kreta.

Curia
Romeins Senaatsgebouw.

Curia Regis
(Regeringsraad) De curia bestond uit de hoogste waardigheidsbekleders van het hof, uit hoge edelen (zoals hertogen en graven) en uit bisschoppen en abten. Allen waren leenmannen van de vorst. Als zodanig waren zij de vorst niet alleen auxilium (hulp in oorlogstijd) maar ook consilium (raad) verschuldigd. De bevoegdheid van de curia was zeer uitgebreid. Zij beraads...

Cyclisch Tijdsbesef
Beleving van de tijd als een cirkelvormig gebeuren , de opvatting dat alles zich steeds opnieuw herhaalt.

Daedalus
Vader van Icarus en ontwerper van het labyrinth in Knossos.

Daniël
Joodse raadgever van koning Cyrus van Babylonië.

Danuvius
Latijn voor de rivier de Donau.

Delphi
Stad in het oude Griekenland waar het orakel van Apollo gevestigd was.

Demeter
Godin van de landbouw.

Democratie
De macht van het volk. Heeft Athene als oorsprong.

Democritus
Grieks natuurkundige, hij ontdekte dat alles onstond uit heel kleine ondeelbare atomen...

Desacralitatie
Ontdoen van het sacrale, van het heilige karakter.

Dionysus
God van de wijn: Bachus voor de Romeinen.

Djihad
Heilige oorlog ter verspreiding en verdediging van de islam. citaat: 'Met vuur en zwaard'.

Domein
Het geheel van akkers, weilanden en woeste gronden (o.m bossen en vijvers) waarop men rechten kan laten gelden of dat iemand toebehoort.

Dorische bouwstijl
De oudste Griekse bouwstijl: eenvoudig en koel, zuilen met ondiepe cannulures, een eenvoudig kapiteel en als versiering Trigliefen en Metopen+fronton. Voorbeeld: Het parthenon is Dorisch.

Eerste nacht
Het recht van een heer om als iemand trouwt van zijn domein de vrouw op te eisen voor een eerste nacht met haar -in één bed wel te verstaan :-)-

Enclosure
Lett. Engels voor omheining; verdelen ,privatiseren en omheiden van voorheen gemene gronden van de dorpsgemeenschap, meestal met de bedoeling er schapeneiden van te maken.

Endemie
Ziekte die geregeld in een bepaalde streek voorkomt; ziekte die in een bevolking is genesteld en opflakkert wanneer de weerstand vand ie bevolking is ondermijnd, bv. griep.

Endogamie
Trouwen met iemand van zijn eigen stand, rang en geloof in zijn eigen dorp of buurt.

Epidaurus
Griekse stad waar het orakel van Asclepius gelegen was.

Euripides
Grieks tragedieschrijver.

Export
Het verkopen van inlandse goederen aan andere landen.

Exportnijverheid
Nijverheid producerend voor de uitvoer.

Externe Kolonisatie
Onder de ploag, in cultuur brengen van gronden in gebied dat recent is veroverd en waardoor de grens tussen natuur en cultuurlandschap opschuift, bv. in Midden-Europa in de periode 1000 - 1300 of in de Far West in de 19de eeuw.

Faculteit
Afdeling van een universiteit.

Feodaal systeem
Economische, sociale en politieke organistatie in agrarische samenlevingen , die gebaseerd is op persoonlijke banden, waarbij grondgebied en macht in ahnden zijn van een beperkte groep heren (krijgers).Zij overheersen een massa boeren die de grond bewerkt en parasiteren op hun werk.

Fiaal of Fioel of Pinakel
(gotische bouwkunst) Slank, spits toelopend siertorentje bv. als bekroning van een steunbeer.

Fries
Doorlopende versiering rond een kamer of gebouw.

Fronton
Driehoekig gevelveld, meestal versierd met half-verheven beeldhouwwerk. Is het dak van een tempel.

Furie
Woeste razernij; geliefde tactiek bij de Galliërs.

Galei
Mediterraan scheepstype ontwikkeld door Genuezen en Venetianen, tot 60 meter lang en voorzien van driehoekige zeilen en roeispanen, gebruikt voor de vaart op de Middellandse Zee via de straat van Gibraltar naar de Noordzz; kon 250 à 350 ton vervoeren met een 200 à 250-koppige bemanning; overzeese handel met Noordwest-Europa werd althans voor luxego...

Gallia
Romeinse provincie veroverd door (o.a) Julius Caesar. : het huidige Frankrijk + België.

Gareel
zie Haam.

Geboortebeperking
Het bewust beperken van het geboortecijfer od de natuurlijke vruchtbaarheid door onthaouding van seksuele betrekkingen of door voorbehoudsmiddelen (condoom, pil) die bevruchting bij het geslachtsverkeer moeten voorkomen.

Geboorteoverschot
Positief verschil, saldo tussen nataliteit en mortaliteit m.a.w. het aantal van de geboorten in een bepaalde periode waarmee het aantal van de sterfgevallen wordt overtroffen.

Geestelijke
Iemand die een kerkelijke wijding heeft gehad.

Gemeente
Middeleeuwse stad die via een charter of keure een atonoom centrum was geworden.

Gewelf
(Romaanse en gotische bouwkunst). Overdekking van een ruimte met een gebogen, uit stenen gevormd vlak.

Gezalfden
Koningen die bij hun kroning gewijd en gezalfd werden met de Heilige Olie. (bv. Clovis, Karel de Grote, de Franse koningen...).

Gilde
De vereniging van kooplui uit dezelfde stad

Godsvrede
De voortdurende bescherming, onder bedreigin g met kerkelijke straffen, van bepaalde categorieën mensen zoals pelgrims, geesteljken,vrouwen en kooplieden maar ook dieren en goederen. Het godsbestand, een soort van wapenstilstand, kwam die veredesbeweging aanvullen. Het godsbestand hield de verplichting in om vijandelijkheden en het uitvechten van v...

Graecia
Romeinse provincie: het huidige Griekenland.

Grondwet of constitutie
De wet waarin de grondbeginselen van de regering ven een staat alsook de rechten en verplichtingen van de onderdanen vervat zijn in de 13de en velgende eeuwen zijn in vele landen aketen tot stand gekomen waarin de vorst tegenover de vertegenwoordigers van het land plechting de verbindtenis aanging in de toekomst bepaalde misbruiken te zullen vermij...