Begrippen Geschiedenis

Categorie: Geschiedenis en volkskunde
Datum & Land: 17/08/2008, BE
Woorden: 279

Pithagoras
Grieks wiskundige.

Plato
Grieks filosoof.

Plautus
Romeinse komedieschrijver. Onder hem kende de Romeinse komedie (200 V. Christus) een korte maar intense bloeiperiode: zijn stukken waren ontzettend populair en werden eeuwenlang gespeeld. Samen met hem kende de Romeinse tragedie ook een korte bloeiperiode in menig Romeinse theaters.

Pnyx
Heuvel waar de Volksvergadering bijeenkomt. Pas als er 6000 burgers zijn kan een wet worden aangenomen.

Polytheïsme
Een geloof waarin je meer dan één god kan hebben.

Poorter
Oorspronkelijke bewoner van een 'portus' , de handelsnederzetting van de kooplui, in tegenstelling tot de burgers, de bewoners van het gebied omheen de 'burgus', de burcht; stadsingezetene die het poorterrecht bezit. Later werden poorter en burger synoniemen, nl. bewoners van een middeleeuwse stad.

Portus
Nederzetting ontstaan uit een overnachtings- of overwinteringsplaats naast een pre-stedelijke kern, zoals een burcht, een bisschopstad of een versterkte abdij.

Potagie
(Franse 'potage') Sterk doorgekookt eten; groenten- of vleessoep of groentenbrij.

Prima nocte
zie 'eerste nacht'.

Profaan
Niet religieus.

Proletariër
Iemand die niets anders heeft dan zijn kinderen.

Ptolemaeën
De generaals van Alexander de Grote die na zijn dood het stuk Egypte van zijn veroveringstocht kregen.

Pythia
De waarzegster in het orakel van Apollo in Delphi. Apollo 'sprak' door haar mond een sterveling toe.

Ramadan
Zie 'Saum'.

Rationalisme
Denkrichting die meent dat men door het gebruik van de ratio (= het verstand) tot kennis van de waarheid kan komen, ook de religieuze waarheid.

Regalien
Koninklijke rechten, meer bepaald de uitoefening van bestuur en rechtspraak en de heffing van bepaalde belastingen.

Rekenkamer
College belast met het toezicht op de inkomsten en uitgaven van de staat.

Relatieve overbevolking
Toestand waarin de bevolking groeit voorbij de bestaansmiddelen en de landbouw- en voedselproductie de bevolkingsgroei niet kan bijhouden.

Relikwie
Door gelovigen vereerd overblijfsel van een heilige of een voorwerp dat met Christus of een heilige in aanraking is geweest.

Renaissance
Letterlijk: 'wedergeboorte'. Renaissance (hoofdletter !) slaat op de 14de tot de 16de eeuw een periode in de cultuurgeschiedenis waarin werd teruggegrepen naar de kunstvormen en opvattingen van de Grieks-Romeinse beschaving. Het begrip renaissance wordt ook toegepast op vroegere perioden die gekenmerkt worden door een culturele heropleving, bijvoor...

Rendement
Productiviteit; in de middeleeuwen bv: de landbouwopbrengst per hectare (ha).

Republiek
Bestuursvorm: Res Publica: Zaak van het volk. Gehanteerd door de Romeinen na verdrijving van De Etruskische koningen.

Rhenus
Romeins voor de rivier 'de Rijn'.

Rhodanus
Latijns voor de Rhône.

Rijksgroten
Degenen die een hoog ambt bekleedden. Tot de geestelijke rijksgroten behoorden de bisschoppen en de abten; tot de wereldlijke rijksgroten behoorden de hertogen en de graven.

Riten
Symbolische handelingen om contact te leggen tussen het menselijke en het goddelijke.

Romanisering
Overname van de Romeinse cultuur door niet-Romeinen.

Rome
Centrum van het Romeinse rijk aan de rivier de Tiber. Ook Roma in het latijns.

Romulus en Remus
Tweelingbroers in de legende van het ontstaan van Rome. Romulus werd gedood door Remus in een twist.

Ruraal
Landelijk, plattelands, met betrekking tot het platteland.

Sacrament
Symbolische handeling waarin een gelovige, door bemiddeling van een priester, de zegen van God krijgt.

Salat
Een pijler van de Islam-godsdienst die zegt dat moslims 5 maal per dag naar Mekka gericht hun gebeden moeten opzeggen.

Saum
Pijler van de Islam die zegt dat de moslims moeten vasten in de negende maand. Dit noemen we de 'ramadan'. Ze mogen niets eten totdat ze een witte draad van een zwarte niet meer kunnen onderscheiden. 's Nachts mag er gegeten worden, maar overdag niet.

Scholasticus
Letterlijk schoolmeester; beoefenaar van de scholastiek, een methode om op een systematische (vandaar schoolse) wijze de leer van Aristoteles in overeenstemming te brengen met het christelijk geloof.

Seluciden
Bevolking van Syrië na de dood van Alexander de Grote.

Shahada
Geloofsverklaring in de Islam: 'Er is geen god buiten Allah en Mohammed is zijn profeet'.

Sicilia
Romeinse provincie: het huidige Sicilië.

Sjiieten
(lees: sji - ieten) Aanhangers van de sji'a, 'partij' van Ali, de neef en schoonzoon van de profeet (Mohammed) en in hun ogen zijn rechtmatige opvolger. Hun weigering om de drie kaliefen en de Omajjaden en Abbasieden als opvolgers van de profeet te erkennen, leidde tot een scheuring. Zij werden dan ook vervolgd.

Skeletbouw
In tegenstelling tot massieve bouw (vgl. de Romaanse kerken). Constructiesysteem waarbij de dragende functie van de muren wordt overgenomen door een raamwerk van stijlen en balken. Skeletbouw is in de hedendaagse architectuur gebruikelijk (bv. in de hoogbouw). In de gotische bouwkunst draagt dat skelet de last; zo konden de muren opengewerkt worden...

Socrates
Grieks filosoof.

Soennieten
(lees soe - oe - n - nieten) Meerderheidsbeweging in de islam. De soennieten volgen naast de koran ook de 'soenna' , de levenswijze van de profeet Mohammed. Zij erkennen de eerste drie kaliefen van Medina en later de Omajjaden en de Abbasieden als leiders.

Stapelplaats
Handelsplaats, in de vroege Middeleeuwen havenplaats waar goederen werden heengevoerd en opgeslagen voor verder vervoer.

Staten-Generaal
In Frankrijk tijden het Ancien Régime de naam van de gezamenlijke vergadering van de vertegenwoordigers van de Kerk, de adel en de steden (de drie standen). De Staten-Generaal werden in 1302 voor het eerst bijeengeroepen door koning Filips IV (de vierde) de Schone.

Steunbeer
(vooral in de gotische bouwkunst). Een uitsrpingende schraagpijler die de over de luchtboog geleide, zijwaartse druk van het gewelf opvangt.

Straalkapel
(Romaanse en gotische bouwkunst). Kapel die uitkomt op een kooromgang.

Styx
De rivier die door de onderwereld stroomt.

Syllabisch schrift
Tekens geven lettergrepen weer.

Synode
Vergadering over kerkelijke aangelegenheden.

Syria
Romeinse provincie: het huidige Syrië

Tantalus
Hakte volgens de legende zijn zoon in kleine stukjes en offerde dit aan de goden.

Termen
Openbare baden.

Tetis
Moeder van Achilleus.

Thebe
Griekse stadstaat in Beotië.

Themistocles
Belangrijk Atheens generaal tijdens de Perzische oorlogen. Bouwde de beroemde lange muren langs de weg van Athene naar Piraeus en de nieuwe havens.

Theocratie
(Grieks Krateo: heersen). Staatsvorm waarin alle gezag regelrecht van God afgeleid wordt en door geestelijke gezagdragers uitgeoefend of gecontroleerd; het streven van de Middeleeuwse pausen sinds Gregorius VII (de zevende) (1073 - 1085) naar een overkoepelend gezag over heel de Latijns-christelijke gemeenschap van volkeren. in Byzantium (later Con...

Theologie
Godgeleerdheid, wetenschap die zich bezighoudt met de kennis van God en de christelijke godsdienst en hiervoor steunt op de bijbel.

Thucydides
Grieks geschiedschrijver.

Tiber
De rivier die dwars door Rome stroomt en uitmond in de Middelandse zee. In het latijn Tiberis genaamd.

Tiend(e)(n)
Belasting, meestal 1-10 van de veldgewassen, vruchten of de jongen van dieren (blatende of krijtende tiend), dat men aan de Kerk moet afstaan voor het onderhoud van de plaatselijke pastoor en van de kerkgebouwen alsook ter ondersteuning van de armen.

Timpaan
Een halfcirkelvormig vlak boven een toegangspoort, met belangrijk beeldhouwwerk als decoratie.

Tol
Belasting voor het gebruik van openbare landwegen, waterwegen, enz.

Transept
Dwarsschip dat het langwerpige deel van de kerk snijdt en de beuk van het koor scheidt. De kruising of viering bevindt zich op het snijpunt van het middenschip en het transept is meestal bekroond met een vieringtoren of -koepel.

Tribune
Boven een zijbeuk aangebrachte gaanderij, van de middenbeuk afgescheiden door arcaden.

Triforium
(gotische bouwkunst:). Een smalle, in de muur uitgespaarde loopgang onder de ramen van de middenbeuk en door boogopeningen zichtbaar van het schip uit. Een triforium is een element in de wandgeleding.

Troje of Troia
Volgens de legenden werd deze stad door de Grieken die hadden samengezweerd tegen de rover van Helena (mooiste vrouw op aarde), Paris en die de stad 10 jaar belegerden tot Odysseus met de befaamde list van het houten paard op de proppen kwam. Troje lag aan de westkust van het huidige Turkije.

Tweeslagstelsel
Landbouwsysteem waarin men de grond om het jaar braak laat liggen om de gronduitputting tegen te gaan.

Uitheems
Van een ander land dan het moederland.

Urbanisatie
Verstedelijking

Urbanisatie
Percentage van de bevolking dat in een stad woont.

Vagevuur
Plaats waar de zielen door het vuur gezuiverd worden van zonden waarvoor op aarde niet volledig boete is gedaan.

Vetorecht
Het recht om een beslissing door de ene consul van de andere tegen te houden.

Vierendelen
Een reeks pijnlijke folteringen uit de Middeleeuwen, meestal met de dood tot gevolg.

Vorstendom
Met het uiteenvallen van het Karolingische keizerrijk in verschilllende koninkrijken voltrok zich ook in ieder van die koninkrijken een territoriale verbrokkeling in vorstendommen, d.w.z. gebieden die niet aan het gezag van een hoger overheid onderworpen waren.

Vuistrecht
Wraakrecht, recht van de sterkste, het recht om zichzelf genoeg voldoening te verschaffen.

Wimbergen
(in de gotische bouwkunst) Steile 'driehoeken' boven portalen en ramen, doe de verticaliteit versterken. Zij zijn meestal bekroond met een fiaal.

Xerxes
Koning van Perzië van 486-466 V.c.

Zakat
Pijler van de Islam die zegt dat elke Moslim de moeite moet doen om almoezen te geven aan armen en behoeftigen. Deze mogen wel niet de goedkoop zijn: 'Kies om als aalmoes te geven niet dat wat waardeloos is'.

Zendgraven
(lat: missi dominici ) Koningsboden; zij waren de belangrijke tussenschakel tussen de kroon en de plaatselijke besturen. De zendgraven reisden altijd met twee: een geestelijke en een edelman.

Zeus
Oppergod bij de Grieken: Jupiter voor de Romeinen