AAT-Ned - Nederlandse Art & Architecture Thesaurus

Categorie: Kunst, muziek en cultuur
Datum & Land: 15/02/2007, NL
Woorden: 19911

schellak
Een spiritusvernis van hars vermengd met alcohol, die een gladde afwerking en een hoge glans oplevert. De vernis is hard maar niet volledig waterafstotend.Opmerking: Een hars afkomstig van de larve van de schildluis Laccifer lacca Kerr, voorheen Coccus laccae genoemd. Wordt voornamelijk gebruikt voor de productie van schellak (Hijszeler).
Categorie: Materialen > spiritusvernis.

scheitholts
Snaarinstrumenten met een slanke, rechthoekige klankkast met frets langs de lange linkerkant en spits toelopend aan de bovenkant, om daar uit te lopen in een sleutelkast, 1-4 melodiesnaren en meerdere bourdonsnaren; bespeeld door er op te tokkelen, Duitsland.
Categorie: Geluidsmiddelen > citerachtige chordofonen: getokkeld.

scheidsrechters
scheidsmannen Ruimere term: personen in de rechten
Categorie: Personen > personen in de rechten.

scheidingstegel
Een tegel die wordt gebruikt bij het bouwen van inwendige partities, waardoor ruimten in meerdere kamers worden verdeeld, of soortgelijke constructies waarbij de partitie geen last draagt.
Categorie: Materialen > structuurkleitegel.

scheibogen
Wordt gebruikt voor bogen die op pijlers liggen, vooral de bogen in basilieken die het schip van de zijbeuken scheiden.
Categorie: Onderdelen > bogen naar locatie of context.

scheerwol
Ruwe wol die van levende schapen wordt afgeschoren.
Categorie: Materialen > wol (haar).

scheerstandaarden
Periodiek gebruikte term: wordt gebruikt om een verscheidenheid aan 18de - en 19de eeuwse standaarden met verstelbare spiegels aan te duiden; gebruikt door mannen terwijl ze zich scheren of aankleden.
Categorie: Interieurinrichting > standaarden naar functie.

scheerkwasten
Korte, ronde borstels met lange, zachte haren die worden gebruikt voor inzepen van het gezicht voor het scheren.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > borstels: persoonlijk gebruik.

scheerkommen
Mokken met vaak een verdeling aan de binnenkant zodat er een scheerkwast in kan worden gezet; voornamelijk gebruikt voor bij het scheren.
Categorie: Houders > houders voor lichaamsverzorging en hygiëne.

scheerbekkens
Ondiepe houders voor het aanmaken en opvangen van scheerschuim bij het scheren door de kapper; aan één kant is van de rand een halve cirkel uitgespaard.
Categorie: Houders > houders voor lichaamsverzorging en hygiëne.

scheerapparaten
Scherpe voorwerpen die met de hand worden bediend of die op elektriciteit werken en speciaal worden gebruikt voor het scheren van het gezicht en benen of het bijknippen van haar.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > uitrusting voor persoonlijk gebruik: kappen, hygiëne en gezondheidszorg.

scheepvaartmusea
Wordt alleen gebruikt met betrekking tot musea die zijn gewijd aan de marine, oorlogsschepen of schepen in het algemeen; te onderscheiden van `maritieme musea` die zijn gewijd aan de zee in het algemeen.
Categorie: Bouwwerken > legermusea.

scheepvaart
vaart Ruimere term: vervoer
Categorie: Abstracte Begrippen > vervoer.

scheepswerven
Plaatsen of ruimten waar boten en schepen worden gebouwd of hersteld.
Categorie: Gebouwde complexen en gebieden > watertransportcomplexen.

scheepswerktuigkundigen
Ingenieurs die zich bezighouden met het ontwerpen, bouwen, bedienen van en toezicht houden op machines voor zeeschepen.
Categorie: Personen > ingenieurs.

scheepswerktuigbouwkunde
Tak van de techniek die zich bezighoudt met de bouw en het bedienen van de krachtbron en andere mechanische installaties van zeevaartuigen, dokken en haveninstallaties.
Categorie: Vakgebieden > techniek (vakgebied).

scheepsverklaringen
Verklaringen van de kapitein van een schip tegenover een overheidsdienaar, waarin wordt uiteengezet dat alle schade die is geleden tijdens een zeereis te wijten is aan vaaromstandigheden en niet aan verwaarlozing of wangedrag.
Categorie: Informatievormen > formele verklaringen.

scheepstuig
Wordt gebruikt voor de ordening van masten en zeilen op boten en schepen.
Categorie: Onderdelen > vaartuigonderdelen.

scheepstimmermansdissels
Zeer brede, platte bijlen die een priem of een drevel aan de achterkant van de kop hebben die dienst kan doen om gaten voor spijkers te maken.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > dissels: houtbewerkingsgereedschap.

scheepstimmerhout
Een term die meestal brede planken (zo`n 30 tot 40 cm breed) van lichtgewicht kwastvrij hout aanduidt, zoals cederhout, roodhout of wit grenenhout.
Categorie: Materialen > kwastvrij hout.

scheepssloten
Bronzen sloten die op schepen worden gebruikt en die meestal van zwaar materiaal zijn gemaakt..
Categorie: Onderdelen > sloten naar locatie of context.

scheepspassagierslijsten
Lijsten van personen die met een schip reizen.
Categorie: Informatievormen > passagierslijsten.

scheepspapieren
Papieren die op een varend schip aanwezig moeten zijn om de herkomst, de lading en de bestemming van die lading aan te kunnen tonen, en die in overeenstemming zijn met de scheepvaartwetten.
Categorie: Informatievormen > registratie naar afkomst.

scheepsmodellen
Model van een schip.
Categorie: > .

scheepslijm
Lijm die niet oplost in water, gemaakt van een rubber- of harsoplossing of beide.
Categorie: Materialen > hechtmiddel naar functie.

scheepsmanifesten
Verzamelstaten van de vracht aan boord van een schip, meestal inclusief informatie over de omvang of de inhoud van de lading of de consignataris en andere gegevens die van belang zijn voor terminals of douanekantoren.
Categorie: Informatievormen > laadbrieven.

scheepsjournalen
Dagelijkse verslagen van de zeereis van een schip, waarin aantekeningen worden gemaakt over het weer en over belangrijke voorvallen tijdens de reis.
Categorie: Informatievormen > logboeken.

scheepskamelen
Uit twee delen bestaand caisson, gebruikt om zwaarbeladen schepen ca. 1,5 m. te lichten waardoor ze over het indiepe Pampus van de Zuiderzee de haven van Amsterdam konden bereiken. De kameel werd uitgevonden in 1688 door de Amsterdammer Meeuwis Meendertsz. Bakker.
Categorie: Vervoermiddelen > service- en dienstverlenende schepen.

scheepsklokken
Wordt gebruikt voor klokken die de tijd slaan volgens het glazensysteem dat wordt gebruikt op schepen.
Categorie: Meetinstrumenten > klokken naar functie.

scheepshellingen (scheepswerven)
Bouwconstructies die schuin het water in lopen, waarop een schip kan worden gebouwd en in het water kan worden gelaten; kan ook worden gebruikt voor de geleiders die de romp van het schip ondersteunen.
Categorie: Bouwwerken > scheepswerfbouwconstructies.

scheepshamers
Hamers met een rond slagvlak, een afgekante nek en een sterk taps toelopende pen; wordt door scheepsbouwers gebruikt om spijkers en nagels in te slaan.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > hamers: houtbewerkingsgereedschap.

scheepsgeschut
Geschut geïnstalleerd op schepen.
Categorie: Wapens en Munitie > geschut naar locatie of context.

scheepsbouwmeesters
Marineofficieren die toezicht houden op het bouwen en repareren van schepen.
Categorie: Personen > scheepsbouwers.

scheepsbouwers
Personen die zich bezighouden met het bouwen van schepen.
Categorie: Personen > bouwvakkers.

scheepsbouwkunde
De kunst of wetenschap van het ontwerpen en bouwen van schepen en andere watervoertuigen.
Categorie: Vakgebieden > architectuur (vakgebied).

scheepsarchitecten
Personen die gespecialiseerd zijn in het ontwerpen van schepen en andere drijvende vaartuigen.
Categorie: Personen > architecten.

scheepsbeschuiten
Hard, zoutloos biscuit of brood gemaakt van bloem en water; werd vroeger gebruikt op schepen en in het leger.
Categorie: Materialen > beschuiten.

scheepsboeien
Lange ijzeren staven, voorzien van glijdende ketens en een slot, die worden gebruikt om de enkels mee te boeien.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > belemmeringsbenodigdheden.

scheepsbouw
De vaardigheid of het bedrijf van het bouwen van schepen.
Categorie: Procédés en Technieken > voorwerpvervaardigingsprocédés en -technieken.

scheenplaten
Harnas voor de onderbenen, dat bestaat uit één voorgevormde plaat of twee die aan elkaar zijn gescharnierd. Zeldzaam in Azië, maar wel gedragen in het antieke Griekenland en Rome gedragen en in de rest van Europa vanaf het einde van de 13e tot de 17 eeuw.
Categorie: Kleding > persoonlijke wapenrusting: benen.

schedes
Onbuigzame schedes van hout, metaal of leer, gebruikt om scherpe wapens, gereedschappen of handwapens zoals karabijnen of geweren in op te bergen en te dragen.
Categorie: Houders > foedralen.

schedelmeters
Instrumenten voor het meten van de buitenmaten van schedels van overleden wezens; gebruik `cefalometers` voor instrumenten voor het opmeten van de schedels van levende wezens.
Categorie: Meetinstrumenten > meetinstrumenten voor het meten van afmeting.

schedel
Het benige geraamte van het hoofd, dat de hersenen omvat en het gezicht ondersteunt.
Categorie: Materialen > skeletonderdelen.

schavotten
Stellages waarop tot lijfstraf veroordeelden hun vonnis ondergingen. VDW.
Categorie: Bouwwerken > strafvoltrekkingsbouwconstructies.

schaven (planeren)
Het glad maken van een houtoppervlak door er kleine deeltjes vanaf te schaven.
Categorie: Procédés en Technieken > subtractieve procédés en technieken.

schaven
Gereedschap dat wordt gebruikt om het oppervlak van hout glad en egaal te maken door er houtkrullen af te schaven.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > houtsnij- en -afwerkingsgereedschap.

schatten
Het bij benadering of voorzichtig een oordeel geven aangaande de waarde of kwaliteit van iets.
Categorie: Functionele activiteiten > economische en financiële functies.

schatplichtige staten
Landen die schatting betalen aan een veroverende of sterkere buitenlandse mogendheid als erkenning van overgave of als prijs voor bescherming.
Categorie: Organisaties > afhankelijke gebiedsdelen.

schatkamers
Opslagruimten voor waardevolle voorwerpen. Gebruik voor gebouwen met dezelfde functie `schathuizen`.
Categorie: Onderdelen > bewaar- en opslagruimten.

schathuizen
In de Oudheid een gebouwtje waarin de aan de goden toegewijde geschenken werden geborgen.
Categorie: Bouwwerken > religieuze gebouwen.

scharniervijlen
Vijlen met ronde randen en taps toelopende of evenwijdige kanten. Worden gebruikt om de ruimten tussen de tanden van tandwielen en drijfwielen schoon te maken en te vormen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > vijlen: metaalbewerkingsgereedschap.

scharnierverbindingen
Verbindingen die vrije rotaties toelaten behalve loodrecht op de stut.
Categorie: Onderdelen > verbindingen naar vorm.

scharnierverbindingen
Scharnierende verbindingen waarmee twee staven aan elkaar worden gevoegd.
Categorie: Onderdelen > verbindingen naar vorm.

scharniervensters
Ramen die op scharnieren draaien die aan de zijkanten, de bovenkant of de onderkant van de raamlijst zijn bevestigd, ze kunnen naar binnen of naar buiten draaien.
Categorie: Onderdelen > vensters naar bedieningswijze.

scharnierpennen
De lange pinnen die door de gewrichten van een scharnier worden gestoken om de twee helften van het scharnier bij elkaar te houden.
Categorie: Onderdelen > scharnieronderdelen.

scharnieren (ijzerwaren)
Flexibele platen of bladen die samengevoegd zijn met een pin om een draaibeweging in één richting mogelijk te maken van de delen waaraan ze zijn bevestigd, zoals een deur of een poort.
Categorie: Onderdelen > scharnieren en scharnieronderdelen.

scharnieren met kogellagers
Vouwscharnieren met kogellagers die tussen de scharniergewrichten zijn geplaatst om wrijving te voorkomen.
Categorie: Onderdelen > vouwscharnieren.

scharnieren met losse pen
Scharnieren die een verplaatsbare pin hebben waardoor de twee delen van het scharnier van elkaar kunnen worden gescheiden.
Categorie: Onderdelen > scharnieren naar vorm.

scharnieren met vaste pen
Scharnieren die elk een pin hebben die permanent vast op zijn plaats zit.
Categorie: Onderdelen > scharnieren naar vorm.

scharniergewrichten
Vergrote, uitstekende cilindervormige delen van een scharnier, waardoor de pin wordt gestoken.
Categorie: Onderdelen > scharnieronderdelen.

scharnierbeitels
Beitels met gegroefde of getande uiteinden die worden gebruikt om de inkepingen waar scharnieren in komen te maken.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > beitels: houtbewerkingsgereedschap.

scharnieren
Het ophangen of vastmaken met een scharnier
Categorie: Procédés en Technieken > bevestigen.

scharnieren (bevestigingsmiddelen)
Flexibele stukken stof, papier of ander materiaal die twee aparte delen bijeenvoegen en waarvan een of beide delen een draaiende beweging kunnen maken langs een enkele as. In boekbinden, geplaatst tussen de twee helften van een schutblad, waar het boek aan zijn kaft is bevestigd. Onderscheiden van `verbindingen (verbindingsstukken)`, de buigende buitenste voegen van de rug en kaft van boeken.
Categorie: Onderdelen > bevestigingsmiddelen.

scharlaken vermiljoen
De blauwige - of minst gelige - variant van vermiljoen.
Categorie: Materialen > vermiljoen.

Scharfrennen
Steekspelen die in Duitsland zijn ontstaan waarbij wordt gevochten met scherpe, gepunte lansen.
Categorie: Gebeurtenissen > steekspelen.

scharen
Snijgereedschap dat bestaat uit twee schuingekante snijkanten met handvatten, die langs elkaar worden bewogen door middel van een draaiasje dat in het midden zit en dat beide snijkanten bij elkaar houdt.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > snijgereedschap.

schapepootwalsen
Zelfaandrijvende of gesleepte walsachtige rollen met uitstekende schroefbouten die door de grondoppervlak dringen. Worden gebruikt om vulmateriaal sterk samen te persen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > walsen.

schapenhouderijen
schapenfokkerijen Ruimere term: boerderijen naar functie
Categorie: Gebouwde complexen en gebieden > boerderijen naar functie.

schapenhuid
Vel van een schaap.
Categorie: Materialen > huid.

schapdragers
Constructieonderdelen die aan een muur zijn bevestigd of rechtop staan tegen een muur, waarvan ze ook uitsteken om een plank te ondersteunen.
Categorie: Onderdelen > armaturen (afwerkingsijzerwaren).

schalmeien (onderdelen)
Melodiepijpen op doedelzakken; deze kunnen een kegel- of cilindervormige boring hebben en voorzien zijn van een enkel of een dubbel riet.
Categorie: Onderdelen > melodiepijpen.

schalmeien
Rietpijpen die over de hele wereld voorkomen en een dubbel riet, conische boring en altijd een pirouette hebben; voorganger van de Europese hobo, in de 12e eeuw geïntroduceerd vanuit het Nabije Oosten.
Categorie: Geluidsmiddelen > rietpijpen met een dubbel riet: met conische boring.

schalenwarmers
Toestellen behorende op een tafel of buffet om voedsel warm te houden.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > kook- en verhittingsapparaten.

schalen (schaalonderdelen)
Wordt gebruikt voor de bakjes van een weegschaal waarin gewichten of te wegen voorwerpen of stoffen kunnen worden geplaatst.
Categorie: Onderdelen > schaalonderdelen.

schalen
Open, vaak ondiepe houders, soms met een deksel. Gemaakt van aardewerk, glas, metaal, hout en dergelijke en gebruikt voor verschillende doeleinden, vooral om voedsel in te doen en uit te serveren.
Categorie: Houders > vaatwerk voor het opdienen en consumeren van voedsel.

schakering (patronen)
In elkaar grijpende patronen van gelijke vormen met afwisselende kleuren of tonen; de figuren en de ondergrond kunnen beide worden gezien als samenhangende patronen.
Categorie: Ontwerpelementen > patronen naar algemeen type.

schaken
schaakspelen Ruimere term: bordspel (activiteit)
Categorie: Lichamelijke Activiteiten > bordspel (activiteit).

schakels (netten)
Staand éénwandig net met hangers. Maximaal 15 m per net, maaswijdte maximaal 90 mm [TRN].
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > warnetten.

schakelborden
Wordt gebruikt voor grote panelen, kaders of andere assemblages waarop schakelaars, zekeringen, instrumenten en beschermende apparaten zijn bevestigd. Voor kleine panelen die schakelaars, zekeringen en stroomonderbrekers bevatten wordt `bedieningspanelen` gebruikt.
Categorie: Onderdelen > elektrische systeemonderdelen.

schaduwborduren
Doorstiktechniek waarbij voor de bovenkant dunne, doorzichtige stof wordt gebruikt en waarbij ofwel gekleurd garen voor de achtersteek wordt gebruikt, ofwel een gekleurde vulling die vaag zichtbaar is door de bovenkant.
Categorie: Procédés en Technieken > doorstikken.

schaduw aanbrengen
Het donkerder maken van delen van een schilderij om schaduwen aan te geven.
Categorie: Procédés en Technieken > perspectief en schakeringstechnieken.

schade
beschadiging Ruimere term: toestanden en invloeden
Categorie: Toestanden en Invloeden > toestanden en invloeden.

schachtringen (2)
Wordt over het algemeen gebruikt voor kleine, decoratieve lijsten, meestal hoekige banden of riemen die een zuilschacht omcirkelen. In het bijzonder duidt de term de riemen aan rond de onderkant van de echinus van een Dorische zuil. Voor de groeven rond de onderkant van een Dorische zuil, die de verbinding tussen kapiteel en schacht verbergen wordt `hypotrachelia` gebruikt. Voor gevormde banden rond Gotische zuilschachten, die vaak de verbinding tussen twee schachtdelen verbergen wordt `schachtringen` gebruikt.
Categorie: Onderdelen > architectonisch lijstwerk naar locatie of context.

schachtringen
Wordt gebruikt voor banden of lijstwerk, het meest aan te treffen in de Gotische architectuur, zich bevindend rond de schachten van zuilen of ingewerkte zuilen, maar niet aan de uiteinden daarvan. Vaak gebruikt om de voeg tussen twee delen van een schacht te bedekken of te versterken.
Categorie: Onderdelen > schachtonderdelen.

schachtgraven
Graf waarvoor een smalle schacht in de grond is gegraven. VDW
Categorie: Bouwwerken > graftomben naar vorm.

schachtgravenperiode
Verwijst naar de midden-Helladische periode en cultuur die wordt geassocieerd met de graven uit circa 1600 v. Chr. tot circa 1400 v. Chr. die werden gevonden in Mycene en in andere steden uit de Griekse bronstijd. De stijl kenmerkt zich door grafconstructies die zich onderscheiden van de vroegere voorbeelden en die uit andere gelijktijdige culturen doordat de graven in cirkels waren gegroepeerd en waarschijnlijk werden bedekt met tumuli. De graven bevatten meerdere, op verschillende tijdstippen begraven mensen, en als overblijfsel van een nomadische cultuur werden kleine gouden objecten en wapens bij wijze van geschenken aan de doden meegegeven.
Categorie: Stijlen en Perioden > midden-Helladisch.

schachten (zuilonderdelen)
De delen van zuilen, colonetten of pilasters tussen het basement en het kapiteel.
Categorie: Onderdelen > schachten en schachtonderdelen.

schachten (sokkelonderdeel)
Wordt gebruikt voor het middelste deel van een voetstuk, dat zich tussen het basement en de cap bevindt. Wordt ook gebruikt voor het onderste deel van een binnenmuur wanneer deze een bepaalde behandeling krijgt, omdat die door deze behandeling vaak op een voetstuk lijkt.
Categorie: Onderdelen > sokkelonderdelen.

schachten (middeleeuwse zuilen)
Wordt gebruikt voor kleine zuilen in de middeleeuwse architectuur die meestal in verbinding staan met muren, pijlers en dergelijke.
Categorie: Onderdelen > zuilen naar vorm.

schachten (binnenruimten)
Kokervormige ruimten.
Categorie: Onderdelen > binnenruimten.

schachten (gereedschapsonderdelen)
Wordt gebruikt voor de lange, rechte delen van verschillende typen gereedschappen, machines, en wapens, zoals de staven die kracht of beweging overbrengen van een deel van een machine naar een ander, of de dunne stokken die het voornaamste deel van pijlen uitmaken.
Categorie: Onderdelen > gereedschap- en uitrustingonderdelen.

schaatsers
schaatsenrijder Ruimere term: personen naar activiteit
Categorie: Personen > personen naar activiteit.

schaatsen (activiteit)
schaatsenrijden Ruimere term: lichamelijke activiteiten naar algemene context
Categorie: Lichamelijke Activiteiten > lichamelijke activiteiten naar algemene context.

schaatsen (objecten)
Te gebruiken voor schoenachtige instrumenten of voor plateautjes die aan schoenen worden vastgezet, met aan de onderkant metalen bladen, wieltjes of rollers in diverse opstellingen om mee over ijs of andere, meestal gladde, oppervlakken te glijden.
Categorie: Vervoermiddelen > koetsen, draagkoetsen en landvoertuigen waarmee wordt gelopen.

schaatsbanen
Algemene term voor bouwwerken met grote, afgezette ruimten die gladde oppervlakken hebben voor (rol)schaatsen.
Categorie: Bouwwerken > sportgebouwen naar vorm.

schaarstijlen
Gebinten die gebruikt worden om een schuin dak te ondersteunen. De dwarsbalken kruisen elkaar en zijn met de tegenoverliggende dakspanten verbonden op een tussenliggend punt langs hun lengte.
Categorie: Onderdelen > spanten naar vorm.

schaapskooien
Verblijfplaatsen voor schapen.
Categorie: Bouwwerken > dierenbehuizingen.

schaalstokken (maatstokken)
Maatstokken met geproportioneerde schaalverdelingen voor het meten of maken van tekeningen op schaal.
Categorie: Meetinstrumenten > maatstokken naar functie.

schaalmodellen
Voorstellingen op schaal, meestal driedimensionaal, van voorwerpen of bouwconstructies.
Categorie: Beeldmateriaal > beeldmateriaal naar functie.

schaallieren
Lieren met een natuurlijke of kunstmatige schaal als klankbodem en een onderblad van perkament.
Categorie: Geluidsmiddelen > lieren (muziekinstrument).