AAT-Ned - Nederlandse Art & Architecture Thesaurus

Categorie: Kunst, muziek en cultuur
Datum & Land: 15/02/2007, NL
Woorden: 19911

slijpers
Personen die gereedschappen scherper maken door ze te slijpen.
Categorie: Personen > metaalwerkers naar proces of techniek.

slijpen
Het vermalen, polijsten, afslijten of scherpen door middel van wrijving.
Categorie: Procédés en Technieken > subtractieve procédés en technieken.

sliding fire screens
Historische term voor vuurschermen uit de 18e eeuw die op een houder steunen en door schuifpanelen kunnen worden verlengd.
Categorie: Interieurinrichting > vuurschermen.

sliding rattles
Ratels waarin voorwerpen omhoog en omlaag glijden.
Categorie: Geluidsmiddelen > ratels in een raam.

slibglazuur
Te gebruiken voor keramiekglazuur met een hoog slipgehalte, dat als vloeistof wordt aangebracht voor het inbranden.
Categorie: Materialen > keramiekglazuur naar samenstelling of herkomst.

sleuvenstutsystemen
Kelderwindes of hydraulische dommekrachten die worden gebruikt als dwarsstutten in een sleuvenstutsysteem.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > dommekrachten.

sleutels (ijzerwaren)
Het bij een slot behorende instrument waarmee een slot wordt bediend. Voor handgereedschap zonder bek dat wordt gebruikt voor het openen en sluiten van andere instrumenten dan sloten, maar niet voor het aandraaien van schroeven wordt `sleutels (afsteluitrusting)` gebruikt.
Categorie: Onderdelen > sleutels en sleutelonderdelen.

sleutels (afsteluitrusting)
Handgereedschap om mee te openen en sluiten dat geen bek heeft of in schroeven past. Gebruik `schroevendraaiers` voor verstelgereedschap waarvan de punt in de groef van een schroef past. Gebruik `moersleutels` voor handgereedschap dat opent en sluit door middel van een bek. Gebruik `sleutels (ijzerwaren)` voor de wegneembare en in werking brengende voorwerpen van sloten.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > bevestigings-en versteluitrusting.

sleutelringen
Wordt gebruikt voor ringen in een ronde of andere vorm die vaak van metaal zijn gemaakt en worden gebruikt voor het bijeenhouden van sleutels.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > uitrusting voor persoonlijk gebruik.

sleuteletuis
Kleine etuis waar sleutels in worden meegedragen.
Categorie: Houders > houders voor persoonlijke zaken.

sleutelgatberschermers
Sleutelplaatjes met daaraan een draaiende hanger die over het sleutelgat heenvalt en het bedekt.
Categorie: Onderdelen > sleutelplaatjes (afwerkingsijzerwaren).

sleutelgatzagen
Schrobzagen met bijzonder smalle zaagbladen en fijne tanden.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > schrobzagen.

sleperswagens
Zware vrachtdragers die door paarden worden getrokken; met twee of vier wielen, al of niet met vering, met platte en vlakke bodems of laadbakken en vaak zonder zijkanten; vooral gebruikt door bedrijven in en rond steden; te onderscheiden van goederenwagens die door paarden worden getrokken, doordat ze rechte en vlakke laadvlakken hebben en kleinere achterwielen dan goederenwagens, waardoor ze lager zijn dan het vloerniveau, wat het verslepen van zware voorwerpen vergemakkelijkt.
Categorie: Vervoermiddelen > vrachtvoertuigen naar vorm.

slepen (landbouwwerktuig)
Ramen die over de grond worden getrokken om de grond te effenen, te kruimelen of om fijne zaden onder te brengen.
Categorie: > .

slepen
Verlengde delen aan de achterzijde van een rok, japon of statiemantel die op de grond liggen en achter de drager aanslepen, en die zowel apart als onderdeel van het kledingstuk kunnen zijn.
Categorie: Onderdelen > kledingonderdelen.

slenthem
Slaginstrumenten in de gamelan met lage klank en een bereik van 1 octaaf; bespeeld met 1 hamer.
Categorie: Geluidsmiddelen > gender.

sleggen
Zware houten hamers met lange handvatten.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > slaggereedschap.

Sleepy Hollow chairs
Gestoffeerde leunstoelen, vaak met een sterk hellende `button-tufted` rugleuning uit een stuk en een concave zitting. Dit type werd in het midden van de 19e en het begin van de 20e eeuw in Amerika gemaakt.
Categorie: Interieurinrichting > stoelen naar vorm.

sleeptrossen
Jaagtrossen waarmee een schip in een haven wordt verhaalt of naar een ankerplaats gesleept.
Categorie: > .

sleepboten
Vrij kleine, krachtige schepen, die worden gebruikt om schepen op zee en dekschuiten te slepen, of om te assisteren in en rond een haven, bijvoorbeeld bij het aanleggen. Gebruik `duwboten` voor koopvaardijschepen die hele groepen dekschuiten slepen.
Categorie: Vervoermiddelen > hulpschepen.

sleeën
Te gebruiken voor kleine voertuigen die bestaan uit een platform dat op parallelle glijders is vastgezet, voor het transport van goederen of passagiers over sneeuw of ijs en die meestal met de hand worden getrokken of werken met behulp van de zwaartekracht; gebruik `arresleden` voor soortgelijke maar vaak meer uitgebreide voertuigen die vooral worden gebuikt voor passagiers en meestal worden getrokken door paarden, of gebruik `hondensleden` als ze worden getrokken door honden.
Categorie: Vervoermiddelen > voertuigen met glijders.

slede-bellen
Bellen op een arrenslede of op het tuig van een paard dat een arrenslede trekt, ook de orkestrale ratels van aan een ring geregen kogelklokken.
Categorie: Geluidsmiddelen > kogelklokken.

sledebedden
Wordt gebruikt voor bedden met twee uiteindes op dezelfde hoogte die in de lengte tegen de muur horen te staan.
Categorie: Interieurinrichting > bedden.

slederakken
Rakken voor zware raas die tot in de 18e eeuw samengesteld waren uit twee tot vier enden waarop om beurten een kraal en een slede werden geschoven.
Categorie: > .

slechtkwasten (kunstenaarspenselen)
Grote, ronde penselen, meestal gemaakt van dassenhaar, waarvan de haren plat uitwaaieren. Worden voornamelijk gebruikt bij het schilderen met olieverf om randen of patronen te verzachten of vermengen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > schilderspenselen naar functie.

slechtbijlen
Kleine bijlen die worden gebruikt voor het bewerken van hout of steen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > bijlen (gereedschap).

slavorken
Vorken die kleiner zijn dan eetvorken, in het algemeen drie of vier tanden hebben en worden gebruikt voor het eten van salades.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > vorken behorend bij een couvert.

Slavisch
Verwijst naar de periode en cultuur verbonden met de Slaven, een aparte linguïstische en etnische groep, die tijdens het derde of tweede millennium v. Chr. uit Azië kwam en zich geleidelijk over Oost-Europa verspreidde. De Slaven speelde een belangrijke rol in de Middeleeuwse wereld, vooral tijdens de Slavische migratie naar Griekenland en Midden-Europa tijdens de 6de en 7de eeuw. De Slavische stijl kenmerkt zich door heldere kleuren en patronen, en invloeden uit diverse andere culturen, waaronder de Germaanse, Romeinse en Griekse.
Categorie: Stijlen en Perioden > stijlen uit de volksverhuizingstijd.

slavenverblijven
slavenwoningen Ruimere term: woonhuizen naar bewoners
Categorie: Bouwwerken > woonhuizen naar bewoners.

slavenschepen
Te gebruiken voor schepen die mensen vervoerden om als slaven te worden verkocht; soms speciaal voor dit doel ontworpen.
Categorie: Vervoermiddelen > vrachtschepen.

slavenarmbanden
Onbuigzame armbanden die over de hand kunnen schuiven, of armbanden die scharnieren en sluiten met een knip.
Categorie: Kleding > armbanden (onderarm).

slaven
Personen die worden behandeld als een bezit en totaal ondergeschikt zijn aan een ander persoon door gevangenneming, aankoop of geboorte.
Categorie: Personen > personen naar toestand of omstandigheid.

slat-backstoelen
Stoelen met horizontale spijlen in de rugleuning.
Categorie: Interieurinrichting > stoelen naar vorm: vorm van de rug.

slat-bending clamps
Klemmen die worden gebruikt bij het maken van stoelen, om te zorgen dat gebogen latten hun vorm behouden.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > klemmen: houtbewerkingsgereedschap.

slat-back Windsorstoelen
`@ Square-back Windsor chairs` met een middenblad aan de bovenkant van de rugleuning die tussen de achterstijlen wordt geplaatst.
Categorie: Interieurinrichting > square-back Windsorstoelen.

slapsticks
Kleppers bestaande uit houten plankjes die aan één eind met een scharnier aan elkaar verbonden zijn; bespeeld door de plankjes tegen elkaar te tikken.
Categorie: Geluidsmiddelen > kleppers.

slant-front desks
Wordt gebruikt voor uitklapbureaus waarvan het schrijfblad sluit door het omhoog en naar binnen te klappen zodat het een hoek met het geraamte maakt.
Categorie: Interieurinrichting > uitklapbureaus.

slangenwagens
Te gebruiken voor vierwielige brandweervoertuigen, meestal door paarden getrokken, waarop grote haspels staan voor het vervoer van brandslangen.
Categorie: Vervoermiddelen > hulpverleningsvoertuigen.

slangenleer
Plantaardig gelooid, duurzaam, dun leer dat van slangenvellen wordt gemaakt.
Categorie: Materialen > plantaardig gelooid leer.

slangenhout
muskaathout Ruimere term: hardhout
Categorie: Materialen > hardhout.

slangen (gereedschappen)
slurven Ruimere term: verplaats- en transportgereedschap
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > verplaats- en transportgereedschap.

slakommen
Grote schalen voornamelijk bestemd voor het serveren van salade. Ook kleine schaaltjes voor porties salades voor één persoon.
Categorie: Houders > vaatwerk voor het opdienen en consumeren van voedsel.

slakkenbeton
Relatief licht beton gemaakt met hoogovenslakken als het ruwe aggregaat.
Categorie: Materialen > beton naar samenstelling of oorsprong.

slakkenbeton
Licht beton gemaakt met sintel als grof aggregaat.
Categorie: Materialen > beton naar samenstelling of oorsprong.

slagwerken (klok)
Het raderwerk en soortgelijke mechanismen die het slagwerk van een klok of horloge doen werken.
Categorie: Onderdelen > raderwerken van klokken en horloges.

slagvelden
Wordt gebruikt voor plaatsen die het toneel zijn geweest van veldslagen.
Categorie: Gebouwde complexen en gebieden > sites.

slagtand
Een grote, uitstekende tand zoals die van olifanten en walrussen; bestaat hoofdzakelijk uit dentine.
Categorie: Materialen > tand.

slagstokken (onderdeel)
Verzamelnaam voor hamers en stokken die gebruikt worden om slaginstrumenten mee te bespelen.
Categorie: Onderdelen > onderdelen van percussie-instrumenten.

slagstokken (instrument)
Slaginstrumenten bestaande uit een of meer weerklinkende staven, bespeeld door ze tegen een hard voorwerp te slaan.
Categorie: Geluidsmiddelen > percussie-idiofonen: solid-body.

slagsloten
Sloten voor vuurwapens, waarbij een slagsas wordt ingeleid en explodeert en zo de lading ontsteekt.
Categorie: Onderdelen > sloten (vuurwapenonderdelen).

slagstempels
Stalen ponsen met een versierd oppervlak, die worden gebruikt om structuren in hout aan te brengen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > ponsen: houtbewerkingsgereedschap.

slagschepen
Te gebruiken voor de zwaarstbewapende oorlogsschepen die het sterkste geschut voeren en direct in gevechtsformatie worden opgesteld.
Categorie: Vervoermiddelen > oorlogsschepen met projectielwapens.

slagplaten (muziekinstrumenten)
Platen van hard materiaal, meestal steen of metaal; bespeeld door er op te slaan.
Categorie: Geluidsmiddelen > percussie-idiofonen: solid-body.

slagkruisers
Te gebruiken voor snelle, middelgrote oorlogsschepen die zijn ontworpen om voor een vloot te verkennen en om deze te beschermen. Ze kunnen onafhankelijk van de vloot rondvaren op zoek naar vijandelijke vaartuigen.
Categorie: Vervoermiddelen > oorlogsschepen met projectielwapens.

slaginstrumenten
Instrumenten met een gespannen (dieren)vel of met een toets van hout of metaal; bespeeld door er op te slaan of door ze te schudden.
Categorie: Geluidsmiddelen > muziekinstrumenten.

slaghouten
Lange, uitgerekte, meestal houten sticks in verschillende maten en vormen gebruikt om ballen mee te slaan in bepaalde sporten zoals honkbal en cricket.
Categorie: Ontspanningsmiddelen > benodigdheden voor het slaan of gooien van een bal.

slaghoedjes (explosieve uitrusting)
Verschillende voorwerpen of combinaties van voorwerpen en materiaal, altijd in een huls of in een buis, die worden gebruikt om de voornaamste lading van een ontploffend middel of vuurwapen tot ontbranding te brengen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > explosieve uitrusting.

slaghoedjes
Kleine metalen kapjes in de ontwikkelde versie van het slagslot die slagsas bevatten dat wordt gebruikt om het voorstuwingsmiddel te doen ontbranden.
Categorie: Onderdelen > slotonderdelen.

slagersmessen
Grote messen met een breed lemmet met soms een gebogen uiteinde, die worden gebruikt voor het snijden en voorbereiden van rauw vlees.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > keukengereedschap en keukengerei voor snijden.

slagbuissloten
Slagsloten ontwikkeld in de vroege 19e eeuw, gebruik makend van een metalen buisje dat wordt ingevoerd in een gat in de achterkant van de loop en het slagsas bevat.
Categorie: Onderdelen > slagsloten.

slagboormachines
Pneumatisch aangedreven mechanismen die door middel van percussie rotsen doorboren.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > boren: uitrustingen voor steen en metselwerk.

slacks
Broeken die bij informele gelegenheden worden gedragen. Geen Nederlands equivalent. Zie `broeken`.
Categorie: Kleding > broeken.

slachthuizen
abattoirs Ruimere term: vleesverwerkingsbedrijven
Categorie: Bouwwerken > vleesverwerkingsbedrijven.

slabberts
Middeleeuws vissersvaartuig voor de haringvangst, ook slapbuis of slapboot genoemd. Het type werd gebruikt tot in het eerste kwart van de 15e eeuw, waarna het door de haringbuis werd verdrongen. Slabberts waren kleiner dan de haringbuis en voor het grootste deel open. Ze konden worden gezeild en geroeid. Ze waren in de vaart in Vlaanderen, Zeeland en Holland.
Categorie: Vervoermiddelen > schepen die met netten vissen.

slabben
Kleine lappen, meestal bevestigd rond de hals, die de borst bedekken en die worden gedragen ter bescherming van de bovenkleding bij het eten, vooral voor kinderen.
Categorie: Kleding > beschermende kleding.

slab tables
Historische benaming voor 18e-eeuwse tafels met een marmeren tafelblad. Gebruik `mengtafels` voor tafels met een marmeren tafelblad met een opbouw waarin laden zitten voor wijnkaraffen en een tambourdeksel dat neergerold kan worden om de marmeren plaat te bedekken als de tafel niet wordt gebruikt.
Categorie: Interieurinrichting > tafels naar vorm.

slaapzalen
Zalen met bedden die dienen als gemeenschappelijke slaapruimte, b.v. in internaten, jeugdherbergen of kazernes. Gebruik voor slaapzalen in kloosters `dormitoria`.
Categorie: Onderdelen > slaapruimten.

slaapzakken
Dekkleden zo lang als het lichaam en in de vorm van een zak, waarin één of twee personen kunnen slapen, in het bijzonder buiten; gevoerd of gevuld, met een sluiting en vaak voorzien van een waterafstotende buitenste laag.
Categorie: Interieurinrichting > bedekkingen en voorhangen naar functie.

slaapwagens
Treinstellen die zijn uitgerust met speciale voorzieningen zodat passagiers kunnen slapen.
Categorie: Vervoermiddelen > passagiersrijtuigen naar functie.

slaapveranda`s
Veranda`s, om in de buitenlucht te slapen.
Categorie: Onderdelen > veranda`s.

slaapstoelen
Gestoffeerde leunstoelen met een rugleuning met oren die door middel van een palmechanisme in elke gewenste stand kan worden ingesteld. Ze kwamen voor het eerst voor ten tijde van de Restauratie.
Categorie: Interieurinrichting > stoelen naar functie.

slaapmutsen
Mutsen die vooral zijn bedoeld om in bed te dragen.
Categorie: Kleding > petten en mutsen naar functie.

slaapliedjes
Liedjes of sussende refreinen die voor kinderen worden gezongen om hen rustig te maken of in slaap te wiegen.
Categorie: Informatievormen > soorten muziekdocumenten.

slaapkamers
slaapvertrekken Ruimere term: slaapruimten
Categorie: Onderdelen > slaapruimten.

slaapkamerpantoffels
Pantoffels, meestal met een zachte zool zonder of met een laag achterstuk.
Categorie: Kleding > pantoffels.

slaapkamerlampen
Kleine metalen of glazen lampen die vaak een schotelvormig voetstuk hebben en in de slaapkamer worden gebruikt.
Categorie: Interieurinrichting > lampen naar locatie of context: kamers of ruimten.

slaapbarakken
Eenvoudige gebouwen, vaak met stapelbedden, die worden gebruikt als slaapvertrekken door bijvoorbeeld boerenknechten, rondtrekkende arbeiders of kampeerders.
Categorie: Bouwwerken > groepswoningen.

slaande horloges
Wordt gebruikt voor horloges die de verstrijkende uren slaan; gebruik `repetitiehorloges` voor uurwerken die op ieder moment op verzoek de tijd slaan.
Categorie: Meetinstrumenten > horloges.

slaan (activiteit)
In het algemeen te gebruiken voor het uitdelen van klappen aan iets of iemand. In de boekbinderij in het bijzonder te gebruiken voor het platmaken van de vellen of katernen van een boekblok voorafgaande aan het naaien of hechten door ze herhaaldelijk te beslaan met een slaghamer om ze samen te persen of glad te maken, of, bij het opnieuw inbinden, om de rugsteunen te verwijderen.
Categorie: Lichamelijke Activiteiten > lichamelijke activiteiten naar algemene context.

slöjdmessen
Houtbewerkingsmessen met één vast lemmet, die worden gebruikt om hout te bewerken, te snijden en af te werken.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > messen: houtbewerkingsgereedschap.

sluizen
Kunstmatige doorgangen voor water, uitgerust met een afsluitklep of deur voor het tegenhouden en reguleren van de stroom.
Categorie: Bouwwerken > kunstmatige waterkanalen.

sluitsysteemsloten
Sluitingsystemen waarbij sprake is van sleutels die op meerdere sloten passen en waarbij elk slot met tenminste twee verschillende sleutels kan worden bediend. Er is dan altijd één sleutel waarmee alle sloten van het systeem kunnen worden geopend, terwijl de andere sleutels slechts op één of hoogstens een aantal van de andere sloten passen.
Categorie: Onderdelen > sloten naar vorm.

sluitstukken
Beweegbare metalen blokken die passen op de achterstukken van vuurwapens om zodoende die staartopening hermetisch af te sluiten van de loop tijdens het vuren.
Categorie: Onderdelen > sluitsysteemonderdelen.

sluitstenen
De centrale wigvormige boogstenen in bogen of gewelven. Ook voor vergelijkbare elementen die worden gebruikt als ornamenten op de bovendorpels van deuren of ramen.
Categorie: Onderdelen > gewelfstenen.

sluitposten
Posten aan de kant van een poort waartegen deze sluit.
Categorie: Onderdelen > hekonderdelen.

sluitmanden
Grote manden met meestal een deksel of klep, voor het verpakken, opslaan of vervoeren van voedsel, linnengoed of andere artikelen.
Categorie: Houders > houders naar vorm.

sluitkommen (onderdelen)
Sluitingen op een deurpost waarin een bout wordt gestoken om een deur te vergrendelen.
Categorie: Onderdelen > boutonderdelen.

sluitkommen
Sluitkommen met omsloten holtes waar sluitbouten in kunnen.
Categorie: Onderdelen > sluitkommen (onderdelen).

sluitingen
Onderdelen van objecten die gebruikt worden om een mond of andere opening van een vat te bedekken of af te sluiten.
Categorie: Onderdelen > houderonderdelen.

sluithaken (bevestigingsmiddelen)
Tweedelige sluitingen, meestal van metaal, bestaande uit een haak en een gleuf.
Categorie: Onderdelen > bevestigingsmiddelen.

sluiswachterswoningen
Wordt gebruikt voor huizen die bij kanaalsluizen zijn geplaatst om de sluiswachter eenvoudig onderdak te bieden.
Categorie: Bouwwerken > woonhuizen naar bewoners.

sluiswachters
Beambtes belast met het toezicht op en de bediening van sluizen.
Categorie: > .

sluisdeuren (onderdelen)
Beweegbare waterkeringen van sluizen. VDW.
Categorie: Onderdelen > hekken (poortonderdelen).

smoutletters
Grote of dikke lettertypen die worden gebruikt voor bijvoorbeeld krantekoppen, titelpagina`s of advertenties, vaak gedefinieerd als getypte tekst van 24 punten of groter.
Categorie: Onderdelen > lettertypen naar context.

smoutdrukkers
Personen die drukletters overeenstemmend met kopij zetten en een cilinder of automatische degelpers bedienen om een gehele bestelling af te drukken.
Categorie: Personen > boekdrukkers.

smokken
Een stuk stof bijeenhalen door het langs twee of meer evenwijdige lijnen steken of omringde draden te trekken, door het met draad, eventueel elastisch, te stikken of door er gespannen rubberen draden doorheen te weven.
Categorie: Procédés en Technieken > fronselen.

smokings
Semiformele avondkostuums die bestaan uit een jasje, zonder taille en met satijnen of faille revers, en een broek met langs de buitennaad van de pijpen een bies van zijde of faille; gedragen met bijpassend overhemd, strikje, cummerbund of vest.
Categorie: Kleding > pakken (kleding).

smokingjasjes
Jasjes die onderdeel uitmaken van een `smoking`, zonder taille, meestal met satijnen of faille revers. Gedragen met een broek met bies die langs de buitennaad van de pijpen loopt om een smoking te vormen. Zie `smokings` en `jasjes`.
Categorie: Kleding > jassen.

smoke bells
Instrumenten, meestal van glas, die boven verlichtingsmiddelen met een open vlam hangen om het plafond te beschermen tegen roetaanslag.
Categorie: Onderdelen > onderdelen van verlichtingsmiddelen.

Smillie`s bath
Oplossing van zoutzuur en kaliumchloraat, die wordt gebruikt als bijtmiddel bij aquatint.
Categorie: Materialen > kaliumchloride (bijtmiddel).