AAT-Ned - Nederlandse Art & Architecture Thesaurus

Categorie: Kunst, muziek en cultuur
Datum & Land: 15/02/2007, NL
Woorden: 19911

sportverenigingsgebouwen
Gebouwen met voorzieningen voor de atletieksport en -recreatie en die alleen worden geboden op basis van lidmaatschap.
Categorie: Bouwwerken > clubhuizen.

sportscholen
Sportcentra voor onderwijs in en beoefening van traditionele oosterse vechtkunst en zelfverdedigingsvaardigheden, alsmede boksen.
Categorie: Bouwwerken > sportcentra.

sportprenten
Prenten met onderwerpen als jagen, schieten en wedlopen, populair in de 18e en 19e eeuw.
Categorie: Beeldmateriaal > beeldmateriaal naar onderwerp.

sportschoenen
Schoenen die zijn ontworpen om te dragen bij het sporten.
Categorie: Kleding > schoenen naar functie.

sportmannen
Mannen die zich buitenshuis bezighouden met recreatiesporten, voornamelijk vissen of jagen.
Categorie: Personen > personen naar activiteit.

sportkleding
Kledingstukken en accessoires om te dragen bij het beoefenen van een bepaalde actieve sport.
Categorie: Kleding > kleding naar functie.

sportgeweren
Geweren voor recreatieve doeleinden, vooral jagen.
Categorie: Ontspanningsmiddelen > vuurwapens voor sport.

sporthallen
Wordt gebruikt voor gebouwen die afgezette en ononderbroken ruimten bieden die zijn aan te passen voor verschillende gymnastiek- en recreatieactiviteiten zoals bijvoorbeeld baansporten en basketbal; vaak geplaatst op of bij sportvelden.
Categorie: Bouwwerken > sportgebouwen naar functie.

sportgebouwen
Gebouwen ingericht voor het beoefenen van sport en voor sportwedstrijden. VDW.
Categorie: Bouwwerken > recreatiegebouwen.

sporten (meubelonderdelen)
Horizontale delen die de poten van meubels verbinden en steunen.
Categorie: Onderdelen > stutten naar locatie of context.

sporten (lichamelijke activiteiten)
Te gebruiken voor spelen waarbij een redelijk hoeveelheid individuele vaardigheid en lichamelijke bekwaamheid zijn gemoeid.
Categorie: Lichamelijke Activiteiten > spelen.

sportbroeken
Nauwsluitende, soepel zittende, tamelijk korte shorts, meestal met een elastische tailleband.
Categorie: Kleding > korte broeken.

sportcentra
Gebouwen waar personen vaardigheid in sporten, lichaamsoefeningen en hygiëne kunnen leren of ontwikkelen.
Categorie: Bouwwerken > sportgebouwen naar functie.

sporenkappen
Wordt gebruikt voor daken waarvan de gewone sparren hun belasting niet overdragen op secundaire steunders, zoals spanribben en gordingen.
Categorie: Onderdelen > daken naar constructie : dakspanten.

sporendaken
Wordt gebruikt voor daken zonder bint- of hanebalken, die op muren moeten rusten om druk te kunnen weerstaan.
Categorie: Onderdelen > daken naar constructie: spant- en balkconstructie.

sporen (gedragen accessoires)
Metalen drijvers die zijn bevestigd aan de hielen van de laarzen van de rijder en die worden gebruikt om het paard aan te drijven.
Categorie: Kleding > been- of voetaccessoires.

spoorweggeschut
Zwaar geschut geplaatst op en afgevuurd vanaf onderstellen die op een spoorbaan rijden.
Categorie: Wapens en Munitie > geschut naar locatie of context.

spoorwegemplacementen
Door een spoorwegmaatschappij ingericht en geëxploiteerd terrein.
Categorie: Gebouwde complexen en gebieden > transportcomplexen.

spoorhotels
Aan spoorwegdiensten verbonden hotels. VDW.
Categorie: Bouwwerken > hotels (logiesvoorzieningen).

spoorelementen
Te gebruiken voor elementen die in zeer kleine hoeveelheden voorkomen in mineralen; ze zijn niet van essentieel belang voor de samenstelling maar worden toch in hun structuur aangetroffen of geabsorbeerd op hun oppervlak en men gaat er meestal vanuit dat zij aanmerkelijk minder dan 1,0% van het mineraal uitmaken. Wordt ook gebruikt voor elementen die voorkomen in plantaardig en dierlijk weefsel in concentraties van 1,0% of minder, die fysiologisch van essentieel belang zijn voor het organisme.
Categorie: Materialen > elementen.

spoorelementanalyse
Het analyseren van een voorwerp om er achter te komen welke spoorelementen erin aanwezig zijn, en in welke verhoudingen; dergelijk onderzoek wordt vooral uitgevoerd om vast te stellen waar de ruwe materialen waarvan het voorwerp is gemaakt, vandaan komen.
Categorie: Procédés en Technieken > chemische analyse.

spoorbruggen
spoorwegbruggen Ruimere term: viaducten
Categorie: Bouwwerken > viaducten.

spoorbanen
Wordt gebruikt voor het geheel van rails, bielzen en bevestigingsmiddelen waarover spoorwegvoertuigen rijden.
Categorie: Onderdelen > spoorbanen en spoorbaanonderdelen.

spoon-backstoelen
Deze naam wordt soms gebruikt voor stoelen uit het begin van de 18e eeuw waarvan de rugleuning een lichte, dubbele kromming heeft die is ontworpen om zich naar de rug van de zittende persoon te voegen. De naam wordt ook gebruikt voor een stoel uit het midden van de 19e eeuw met een ronde, getailleerde rugleuning en korte poten.
Categorie: Interieurinrichting > stoelen naar vorm: vorm van de rug.

spookverhalen
Prozavertellingen over het bovennatuurlijke, waarin levende figuren in aanraking komen met verschijningen van de geesten van doden.
Categorie: Informatievormen > soorten literaire documenten.

spooksteden
Aanduiding voor eens welvarende nederzettingen die recent verlaten zijn, voornamelijk ten gevolge van dramatisch economisch verval of uitputting van lokale natuurlijke bronnen. De gebouwen blijven meestal staan, maar zijn in staat van verval.
Categorie: Nederzettingen en landschappen > nederzettingen naar toestand.

spookschaven om af te schuinen
Timmermansgereedschap om de rand van een stuk hout af te schuinen
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > spookschaven.

spookschaven
Timmermansgereedschap dat wordt gebruikt om gebogen randen te vormen. Het bestaat uit een blad wat tussen twee handvatten in is bevestigd en wordt gebruikt als een trekmes of schaafgereedschap.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > houtsnij- en -afwerkingsgereedschap.

spooklijn
Een gebroken lijn, gebruikt in de technische tekenkunst, die de alternatieve positie van de ontworpen delen of de relatieve positie van een ontbrekend deel aangeeft.
Categorie: Abstracte Begrippen > lineaire vormen.

spookhuizen
Wordt gebruikt voor huizen die worden bewoond of schijnbaar worden bewoond door spoken of andere verschijningen.
Categorie: Bouwwerken > woonhuizen naar bewoners.

sponzenbakjes
Een soort bak om een badspons in te doen, in de vorm van een bol die horizontaal doormidden is gedeeld, waarvan het onderste gedeelte rust op een platte basis en de bovenste helft een scharnierende deksel met een gaatjespatroon is.
Categorie: Houders > houders voor lichaamsverzorging en hygiëne.

sponzen
Het procédé waarbij kleur of glazuur wordt aangebracht met een spons om een vlekkerig effect te verkrijgen; dit kan willekeurig of in een patroon worden toegepast.
Categorie: Procédés en Technieken > oppervlaktebedekkingsprocédés en -technieken.

spontons
Officierspieken met een kop als die van diverse ander stokwapens, maar meestal met een brede, puntige kling met een ronde basis en vaak twee puntige uitsteeksels zoals bij een partisaan, of een dwarsbalk zoals bij een everzwijnspies; gebruikt in Europa van de 18e tot halverwege de 19e eeuw door onderofficieren van de infanterie, in het bijzonder door Engelse sergeanten.
Categorie: Wapens en Munitie > officierspieken.

sponsors
Zij die projecten en activiteiten betalen, plannen en uitvoeren of er op een andere manier de voornaamste verantwoordelijkheid voor nemen. Gebruik `begunstigers` voor personen die individuelen, instellingen of doelen steunen maar er niet per se verantwoordelijk voor zijn.
Categorie: Personen > filantropisten.

sponsoren
Het verantwoordelijk zijn voor, borg staan voor of promoten van een persoon, groep of organisatie, vaak door financiële of andere materiële steun te bieden.
Categorie: Functionele activiteiten > functies naar algemene context.

sponningschaven met hoorn
Sponningschaven met vooraan een hoornvormig handvat.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > sponningschaven (2).

spons
Licht, meegevend, poreus en vezelachtig skelet of geraamte van bepaalde dieren.
Categorie: Materialen > skelet en skeletdelen.

sponningschaven (2)
Houten of metalen schaven met een platte zool, waarin het schaafijzer aan één of beide zijden doorloopt tot de buitenrand. Worden gebruikt om sponningen te maken in de richting van de nerf aan de rand van het hout.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > groefschaven.

sponningschaven
Schaven waarbij het blok even breed is als de beitel, waarbij één van de zijkanten van de beitel ook is geslepen zodat deze tegelijkertijd schaaft met de onderkant; worden veel gebruikt voor de afwerking rondom sponningen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > groefschaven.

sponning-klizeerschaven
Schaven met uitstekende armen. Worden gebruikt om groeven te maken aan de kant die het verst is verwijderd van de houtbewerker.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > klizeerschaven.

sponnen
Stoppen die worden gebruikt bij het openen van vaten.
Categorie: Onderdelen > stoppen (onderdelen van houders).

sponge boats
Schepen die voor de sponsvisserij zijn ontworpen; vaak brede, ondiepe sloepen, schoeners of motorzeilschepen.
Categorie: Vervoermiddelen > vissersschepen naar functie.

spongat
Kleine gaatjes, meestal nabij de basis van een vat, waardoor vloeistof geschonken kan worden; komt meestal voor in wijnvaten en waterkoelers.
Categorie: Onderdelen > houderonderdelen.

spolvero
Bij fresco`s, het overbrengen van een uitgeprikte tekening op de uiteindelijke kalklaag door die te bestuiven met een met houtskoolpoeder gevulde, stoffen zak, waardoor de contouren van het ontwerp op de pas aangebrachte intonaco te zien zijn
Categorie: Procédés en Technieken > overbrengen (overdruktechniek).

spolia
Hergebruikte architectonische materialen; meestal stukken die in een nieuwe constructie zijn ingebouwd. Term vooral van toepassing op architectuur uit Oudheid en Middeleeuwen.
Categorie: Objectgenres > objectgenres naar functie.

spoke lathes
Draaibanken in diverse vormen. Worden gebruikt om onregelmatig gevormde voorwerpen te draaien.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > draaibanken (houtbewerkingsmachine).

spoil banks
Gebieden die ontstaan door opgegraven grond of overgebleven materiaal, voordat het terug wordt gestort; ook het deel van een mijn waar de kolen en andere mineralen achterblijven die niet verhandelbaar zijn.
Categorie: Open ruimten en landschappelijke elementen > stortplaatsen (afval); afvalplaatsen.

spoelkommen
Kommen waarin achtergebleven koffiedik en theeblaadjes uit koffie- en theekopjes worden gedeponeerd aan tafel; meestal vervaardigd als onderdeel van een koffie- of theeservies.
Categorie: Houders > houders behorende bij het opdienen van voedsel.

spoelschuiven
Kleppen die op de bodem van een stortbak worden geïnstalleerd om het water door te laten stromen dat nodig is om de toiletpot schoon te spoelen.
Categorie: Onderdelen > kleppen (sluitstukken).

spoelbakken
Houders, inhoud ca 10 liter, voor het verzamelen en afvoeren van vuil water uit het huishouden.
Categorie: Houders > huishoudelijke houders.

spoeldragers
Een type voet aan een glazen vat die wordt gemaakt door een ring te vormen waarop het vat staat door gesmolten glas rond de bodem te draaien.
Categorie: Onderdelen > houderonderdelen.

spodumeen
Een mineraal dat voorkomt in witte, groene, roze, gelige of paarse prismatische kristallen die lithiumoxide bevatten; wordt gebruikt als een bron voor lithium, als een bestanddeel van keramisch vloeimiddel en bij glasfabricage.
Categorie: Materialen > mineraal.

splitten
Insnijdingen in een kostuum, die worden gebruikt als een vorm van decoratie om voering of lingerie van een contrasterende kleur te tonen. Ze werden vooral aangebracht in wambuizen, pofbroeken, mouwen en schoenen van de 15e tot en met de 17e eeuw.
Categorie: Onderdelen > kledingonderdelen.

splitshoorns
Lange, taps toelopende kegels die worden gebruikt om gaten in rieten voorwerpen uit te rekken.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > biezenwerkgereedschappen.

splitpennen
Halfronde metalen, pinvormige strips waarvan de uiteinden uiteengebogen kunnen worden nadat ze in een groef of gat zijn geplaatst.
Categorie: Onderdelen > pennen (bevestigingsmiddelen).

split-levelwoningen
Wordt gebruikt voor woningen waarin de etageniveau`s van naast elkaar gelegen ruimten minder dan een hele verdieping van elkaar verschillen.
Categorie: Bouwwerken > woonhuizen naar vorm: groepering of uiterlijk.

splinters
Kernhout van naaldbomen of andere harshoudende boomsoorten dat in lange spaanders of splinters wordt gehakt om te verbranden.
Categorie: Interieurinrichting > spanen en spanenhouders.

splinterhouders
Middelen die spaanders kunnen vasthouden terwijl ze branden. Ze hebben meestal een eenvoudig smeedijzeren, U-vormig handvat waarbij sommige een veer of tang hebben.
Categorie: Interieurinrichting > spanen en spanenhouders.

spline chisels
Beitels die worden gebruikt om oude, rieten stroken van meubilair te verwijderen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > biezenwerkgereedschappen.

splijtingssporendatering
Dateringsmethode waarmee de ouderdom wordt vastgesteld van glasachtige materialen of voorwerpen. De methode gaat uit van de bekende snelheid waarmee uranium 233 -atomen spontaan splijten. Dergelijke atoomsplitsingen laten duidelijk waarneembare sporen na die splijtingssporen worden genoemd.
Categorie: Procédés en Technieken > radioactieve datering.

splijting
Het loslaten van lagen, zoals een verf- of vernislaag van andere lagen of een laag van de ondergrond, of splijting langs zwakke vlakken in kristallijne materialen.
Categorie: Toestanden en Invloeden > toestanden en invloeden.

spleten (vistuig)
Gespleten hout van ongeveer 1 meter met een gleuf van 50 cm lengte, waarin de visser de hoeken van de repen-beug vastzet, soms aan één zijde van de gleuf, soms aan beide, wanneer hij dit vistuig droogt, taant of opbergt [TRN].
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > vistuigonderdelen.

spleettrommen
Trommen om muziek te maken of signalente geven, gemaakt door in de wand van een uitgehold stuk hout een spleet te snijden, branden of steken.
Categorie: Geluidsmiddelen > percussiebuizen.

spleetidiofonen
Slaginstrumenten, bestaande uit 2 veerkrachtige armen die aan een uiteinde met elkaar verbonden zijn; bespeeld door de armen uit elkaar te duwen met een stokje, waarna ze rinkelen of trillen wanneer ze terugslaan en elkaar bij het andere uiteinde raken.
Categorie: Geluidsmiddelen > indirect aangeslagen idiofonen.

splat-back Windsorstoelen
Benaming die wordt gebruikt voor elke Windsorstoel, met een vierkante of ronde rugleuning, die een verticaal middenblad in de rug heeft.
Categorie: Interieurinrichting > Windsorstoelen.

spitzen
Balletschoenen met verstevigde tenen die meestal worden vastgemaakt met kruiselings gebonden satijnen lint en die bestemd zijn voor het dansen op de punten van de tenen.
Categorie: Kleding > balletschoenen.

spitten (kookapparaten)
Puntige staven die door vlees en ander voedsel worden gestoken om het te kunnen braden voor of boven een warmtebron. Wordt soms gebruikt als een onderdeel van een roosterspit en andere kooktoestellen en warmtebronnen. Gebruik `spiesen (kookgereedschap)` voor lang, puntig gerei dat wordt gebruikt voor het vastzetten van kleine stukjes voedsel gedurende het bakken of het onderdompelen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > kook- en verhittingsapparaten.

spitsvlechten
Tweesnijdend handgereedschap dat een bijlblad aan de ene kant heeft en een pikhouweel of grote beitel aan de andere kant.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > snijgereedschap.

spitstickers
Fijngepunt gereedschap dat speciaal wordt gebruikt bij het graveren van hout, om gebogen lijnen te maken.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > tint tools.

spitsboren
Spits toelopende boren, opruimers
Categorie: > .

spitse segmentbogen
Wordt gebruikt voor spitsbogen waarvan de krommingen beginnen in centra ver onder de aanzetlijn.
Categorie: Onderdelen > spitsbogen.

spitsen
Puntig toelopende bekroningen van torens. VWB.
Categorie: Onderdelen > torenspitsonderdelen.

spitsbogen
Gewelfbogen gevormd door bogen uitgaande vanuit een even aantal centra, meestal twee, zodat de top van het gewelf een punt is.
Categorie: Onderdelen > bogen naar vorm.

spit biting
Techniek waarbij een zuur op een aquatintgrondlaag wordt gedruppeld of geschilderd, zodat lokale, gereguleerde uitbijting ontstaat.
Categorie: Procédés en Technieken > etstechnieken.

spiritusbeits
Een doordringende, in alcohol oplosbare verfstof die hout een diepe kleur geeft, en de vezel nauwelijks doet uitzetten.
Categorie: Materialen > beits.

spiritusgrond
Hars of asfalt opgelost in een gedestilleerde spiritus zoals alcohol die, zodra het op de drukplaat is aangebracht, opdroogt en een zuurbestendige grondlaag voor aquatint achterlaat.
Categorie: Materialen > etsgrond.

spiritusvernis
Hars opgelost in een vluchtig oplosmiddel; wordt doorgaans gemaakt door een zachte harssoort zoals mastiek of sandarak op te lossen in terpentijn of alcohol; is in verharde vorm erg broos en niet erg duurzaam.
Categorie: Materialen > vernis naar samenstelling.

spiritualisten
Aanhangers van het spiritualisme of personen die daarin geloven.
Categorie: Personen > personen naar ideologie, filosofie of politieke activiteit.

spiritualisme
Te gebruiken voor de pogingen tot communicatie met de zielen van de doden of andere geesten.
Categorie: Abstracte Begrippen > filosofische stromingen en opvattingen.

spiralen (meetkundige figuren)
Bij de verwijzing naar ornamenten te gebruiken voor simpele gekronkelde lijnen. Gebruik `krullen (motieven)` of `rolwerk` voor de meer ingewikkelde vormen.
Categorie: Abstracte Begrippen > meetkundige figuren.

spiralen (objectgenres naar vorm)
Voorwerpen in de vorm van een lang, dun materiaal dat is gedraaid in een reeks spiralen of ringen.
Categorie: Objectgenres > objectgenres naar vorm.

spiraalzittingen
Gestoffeerde zittingen met binnenin springveren van spiraaldraad.
Categorie: Onderdelen > gestoffeerde zittingen.

spiraalkandelaars
Kandelaars die bestaan uit een spiraal, gewonden van een smeedijzeren strip of staaf, die de stam van de kandelaar vormt en op een houten voetstuk is gezet. Tussen iedere winding van de spiraal is zoveel ruimte gelaten dat het kommetje of schaaltje met de kaarsenhouder omhoog en omlaag kan worden gezet door een zijstuk om de spiraal te draaien.
Categorie: Interieurinrichting > kandelaars.

spiraalgewelven
Ringvormige gewelven met een spiralende as die gebruikt worden ter ondersteuning van bijvoorbeeld de treden van een wenteltrap.
Categorie: Onderdelen > tongewelven.

spiraalboren
Gereedschap dat bestaat uit een lang boorijzer dat door een spoelvormig lichaam loopt en wordt gebruikt in combinatie met een boog, om gaten te boren in koper, ijzer en staal. Wordt meestal gebruikt door klokken- en horlogemakers.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > boren naar vorm.

spiraalboren (2)
Boren met een schroefvormig uiteinde.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > avegaren.

spiraalboren
Boren met één of meer spiraalvormige snijgroeven. Worden gebruikt voor het boren van gaten in metaal, hout en plastic.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > boren naar vorm.

spionageromans
Roman waarin een spion als hoofdpersoon verwikkeld is in spionnageactiviteiten, die zich dikwijls afspelen in een erotische context en waarbij geavanceerde techonologie wordt toegepast om een buitenlandse vijand te weerstaan of uit te schakelen.
Categorie: Abstracte Begrippen > fictie.

spinthout
spint Ruimere term: plantaardig materiaal
Categorie: Materialen > plantaardig materiaal.

spinnewielen
Toestellen om draad of garen te maken van vezels, waarin de draadvorming plaatsvindt met behulp van een wiel dat met de hand of via een voetpedaal wordt aangedreven en dat het garen om één spoel draait. Ze zouden zijn uitgevonden in India en zijn in de Middeleeuwen via het Midden-Oosten in Europa geïntroduceerd, waar ze veel gebruikt werden tot in de 18de eeuw, evenals in Noord-Amerika na de kolonisering.Gebruik ‘spinmachines’ voor de spinmachines met meer dan één spoel die in de 18de eeuw werden ontwikkeld.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > textielbewerkingsgereedschap.

spinnerijen
Textielfabrieken of ruimten in textielfabrieken waar draad gesponnen wordt.
Categorie: Bouwwerken > textielfabrieken.

spinnenweb
Webben die worden gesponnen door spinnen en zijn gemaakt van verweven draden van een kleverige proteïnevloeistof die bij blootstelling aan lucht hard worden.
Categorie: Materialen > web.

spinnenpoottafels
Tafels met een zeer dun onderstel, soms met inklappoten.
Categorie: Interieurinrichting > tafels naar vorm: basisvorm.

spinnakers
Wordt gebruikt voor grote, driezijdige fokkezeilen bevestigd aan de andere kant van de giek van langsscheeps getuigde vaartuigen wanneer deze voor de wind varen.
Categorie: Onderdelen > vaartuigonderdelen.

spinmachines
Spinmachines met meer dan één spoel zodat een aantal draden tegelijk kan worden gesponnen.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > textielbewerkingsgereedschap.

spinetten
Klavecimbels, trapezoïdaal of vleugelvormig, de snaren lopen diagonaal van links naar rechts onder een schuine hoek met het toetsenbord.
Categorie: Geluidsmiddelen > klavecimbels.

spindle sanders
Schuurmachines waarin het schuurpapier is vastgezet op een smalle verticale trommel die op de werktafel van de machine is geplaatst.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > schuurmachines (1).

spinden
Middeleeuwse benaming voor in de muur uitgespaarde wandkasten of opbergruimten die door deuren zijn afgesloten. Ze dienden als vergaarplaats voor levensmiddelen die als aalmoezen werden weggegeven. De benaming bleef voornamelijk in gebruik voor aumbries die in de muur waren uitgespaard of aan de muur hingen nabij het altaar in een kerk waarin gewijde voorwerpen werden bewaard. Gebruik `wandkasten` voor soortgelijke, met deuren afgesloten kasten van na de 17e eeuw.
Categorie: Interieurinrichting > food cupboards.

spindegordijnen
Gordijnen, soms geborduurd, om een spinde te bedekken.
Categorie: Interieurinrichting > bedekkingen en voorhangen voor opslag- en ondersteuningsmeubels.

spiltrappen
Trappen waarvan de taps toelopende treden in de rondte lopen en vast zitten in een solide, centrale trapspil.
Categorie: Onderdelen > wenteltrappen.