NOVA Informatie Centrum - sterrenkunde-encyclopedie

Categorie: Meteorologie en Astronomie > Astronomie
Datum & Land: 15/02/2007, NL offline
Woorden: 412

Kuiper riem
Zie Kuiper gordel.

Lagrangepunt
Een punt in het zwaartekrachtsveld van een dubbelster waar een object ten opzichte van de twee om elkaar heen draaiende sterren stil kan blijven staan. Het Lagrangepunt tussen de twee sterren is het punt waar massaoverdracht kan plaatsvinden wanneer één (of beide) van de twee sterren zo groot wordt dat ze dit punt raakt.

Lagrangian point
Engels voor Lagrangepunt.

lichtdeeltje
Zie foton.

lichtjaar
De afstand die licht in het vacuüm in één jaar aflegt: 1 lj = 9.46 x 1015 meter.

lichtkracht
Maat voor de energie die een hemellichaam uitstraalt, meestal uitgedrukt in Watt (=J-s) of in erg-s. Ook kan helderheid (in magnitude) gebruikt worden om aan te geven hoeveel energie een object uitstraalt.

lichtkromme
Diagram met de helderheid van een ster uitgezet tegen de tijd. De aard van variabele sterren kan uit de vorm van hun lichtkromme afgeleid worden.

lichtsnelheid
De snelheid waarmee elektromagnetische golven zich voortplanten in een medium. Afkorting ‘c’. In een medium anders dan het vacuüm is de lichtsnelheid verschillend voor verschillende golflengtes. In het vacuüm is de lichtsnelheid het hoogst en voor alle golflengtes gelijk aan 299.792.458 m-s. Dit is tevens de hoogste snelheid die voorkomt in het heelal. Geen object met massa kan deze snelheid bereiken volgens de speciale relativiteitstheorie.

light curve
Engels voor lichtkromme.

light year
Engels voor lichtjaar.

lightspeed
Engels voor lichtsnelheid.

lijnstraling
Straling die op nauw bepaalde golflengte(s) wordt uitgezonden. Het spectrum van lijnstraling bevat dus emissielijnen.

luminosity
Engels voor lichtkracht.

lunar eclipse
Engels voor maansverduistering.

maan
Grote bolvormige satelliet die om een planeet draait. Met ‘de maan’ wordt de maan rond Aarde bedoelt.

maansverduistering
Wanneer de Aarde tussen de maan en de zon staat en de schaduw van de Aarde over de maan heen schuift. Wanneer de maan geheel bedekt wordt, spreekt men van een volledige maansverduistering, anders over een gedeeltelijke maansverduistering.

magnetar
Een neutronenster met een extreem sterk magnetisch veld.

magnetosfeer
Het gebied rondom een planeet waar het magneetveld van die planeet sterker is dan het veld van de ster in dat zonnestelsel. In de magnetosfeer wordt het gedrag van geladen deeltjes dus bepaald door het lokale planetaire magneetveld en niet door het uitgestrekte stermagneetveld.

magnetosphere
Engels voor magnetosfeer.

magnitude
Logaritmische eenheid van helderheid. Een verschil van 5 magnituden betekent een factor 100 verschil in uitgezonden energie. Een hoge magnitude betekent zeer lichtzwak en een lage (negatieve) magnitude betekent zeer lichtsterk. Zie ook absolute magnitude en helderheid.

main sequence
Engels voor hoofdreeks.

main sequence star
Engels voor hoofdreeksster.

Mars
De vierde planeet vanaf de zon met twee manen. Zie planeten /> ons zonnestelsel /> onze planeten.

Melkweg
De lichte band die je aan de hemel kan zien bij een heldere nacht. Als je naar de Melkweg kijkt, kijk je in de platte schijf van ons zonnestelsel, het Melkwegstelsel. De Melkweg heeft altijd dezelfde positie ten opzichte van de sterren. De term Melkweg wordt vaak ook gewoon gebruikt voor het Melkwegstelsel. Zie sterrenstelsels /> de melkweg.

Melkwegstelsel
Het sterrenstelsel waarin de zon zich bevindt. Zie sterrenstelsels /> de melkweg.

Mercurius
De dichtstbijzijnde planeet bij de zon. Mercurius heeft geen manen of ringen. Zie planeten /> ons zonnestelsel /> onze planeten.

Mercury
Engels voor Mercurius.

meteoor
Zie vallende ster.

meteor
Engels voor meteoor.

meteoriet
Brok van ijzer en-of steen (meteoroïde) dat als vallende ster vanuit de ruimte op de Aarde is gevallen. Zie planeten /> ons zonnestelsel /> meteorieten.

meteorite
Engels voor meteoriet.

meteoroïde
Brok van ijzer en-of steen dat rond de zon draait en eventueel in de dampkring van de Aarde kan komen en dan als meteoor (=vallende ster) te zien kan zijn. Blijft er dan nog iets over dat op Aarde neer komt na deze val, spreekt men van een meteoriet.

Milky Way
Engels voor Melkweg.

millisecond pulsar
Engels voor milliseconde pulsar.

milliseconde pulsar
Snel roterende pulsar met een rotatieperiode in de orde van milliseconden.

moleculaire wolk
Gigantische gaswolk, voornamelijk bestaand uit waterstofmoleculen (H2), maar ook uit complexere moleculen. Deze wolken komen vooral in spiraalarmen van spiraalstelsels voor. In moleculaire wolken vindt stervorming plaats. Zie sterren /> het leven van een ster /> vorming.

molecular cloud
Engels voor moleculaire wolk.

moon
Engels voor maan.

nebula
Engels voor nevel.

Neptune
Engels voor Neptunus.

Neptunus
De achtste planeet vanaf de zon. Neptunus heeft acht manen. Zie planeten /> ons zonnestelsel /> onze planeten.

neutrino
Neutrino`s behoren tot de elektronenfamilie. Het zijn deeltjes die vrijkomen bij veel kernfusiereacties en bij supernova-explosies. Ze hebben vrijwel geen interactie met andere materie, omdat ze geen lading hebben een extreem kleine massa. Ze komen massaal voor in het heelal. Zie overige onderwerpen /> neutrino’s.

neutron
Kerndeeltje met een massa vrijwel gelijk aan die van het proton (1.67 x 10-27 kg). In atoomkernen worden protonen en neutronen bij elkaar gehouden door gluonen (de bosonen verantwoordelijk voor de sterk kernkracht). Neutronen hebben geen lading. Het aantal neutronen in de kern van een atoom bepaald het isotoop van dat atoom.

neutron star
Engels voor neutronenster.

neutronenster
Zeer compacte ster (dichtheid factor 1014 hoger dan van de zon) voornamelijk bestaand uit gedegenereerde neutronen. Ze zijn een mogelijk eindproduct van een supernova. Het andere mogelijke eindproduct is een zwart gat. De typische afmeting van een neutronenster is ~25 km met een massa van 1.4 tot 3 maal de massa van de zon. Zie sterren /> het leven van een ster /> de dood /> neutronensterren.

nevel
Diffuus object aan de hemel van zichtbare afmeting (geen puntbron). ‘Nevels’ buiten de Melkweg zijn eigenlijk andere sterrenstelsels. Nevels binnen de Melkweg zijn te verdelen in drie categorieën: donkere, emissie- en reflectienevels. Donkere nevels verzwakken straling van achterliggende bronnen. Emissienevels zenden zelf straling uit en bestaan weer uit drie categorieën: diffuse nevels, planetaire nevels en supernovaresten. Reflectienevels reflecteren en verstrooien licht van nabije bronnen.

nova
Explosie op het oppervlak van een witte dwerg die door accretie genoeg materiaal heeft verzameld om explosief te ontbranden. De witte dwerg kan hierbij wel 10 magnituden helderder worden. Zie sterren /> het leven van een ster /> de dood /> witte dwergen.

nuclear fusion
Engels voor kernfusie.

nucleosynthese
Verzamelnaam voor alle processen waarbij zwaardere elementen uit lichtere elementen gevormd worden. Nucleosythese vond plaats gedurende de big bang en vindt nog steeds plaats in supernova-explosies en in sterren.

nucleosynthesis
Engels voor nucleosynthesis

observatorium
Plaats waar zich telescopen bevinden om astronomische waarnemingen mee te verrichten. Zie overige onderwerpen /> observatie.

observatory
Engels voor observatorium.

oerknal
Zie big bang.

ontsnappingssnelheid
De snelheid die voor een voorwerp zonder voortstuwing nodig is om vanaf zijn positie te ontsnappen aan het zwaartekrachtsveld waar het voorwerp zich op dat moment in bevindt. De ontsnappingssnelheid voor een object op de Aarde ten opzichte van de zwaartekracht van de Aarde is 11.2 km-s.

Oort cloud
Engels voor Oort wolk.

Oort wolk
Een grote wolk met miljarden kometen rondom ons zonnestelsel (incl. de kuipergordel) die zich uitstrekt tot ongeveer een kwart van de afstand tussen de zon en de dichtstbijzijnde ster.

open cluster
Zie open sterrenhoop.

open sterrenhoop
Groep van tientallen tot honderden sterren die ongeveer even jong zijn. Ze bevinden zich vooral in spiraalarmen van sterrenstelsels. Zie sterren /> sterhopen.

oplossend vermogen
Mate van beeldscherpte. Het oplossend vermogen is de afstand in boogseconden tussen twee heldere sterren die nog nèt afzonderlijk te zien zijn en niet als één stip.

oppervlaktehelderheid
Helderheid gedeeld door oppervlakte aan de sterrenhemel. Alleen nuttig voor nevels, sterrenstelsels en superreuzen etc. en niet voor puntbronnen zoals sterren.

Optically Violent Variable
Een subtype van een blazar.

overgang
Term voor de gebeurtenis dat een object uit het zonnestelsel precies tussen Aarde en zon voor het zonsoppervlak langs beweegt. Wanneer het de maan betreft, spreekt men van een zonsverduistering. Mercurius en Venus zijn de enige twee planeten_ die ook een overgang kunnen hebben.

OVV
Zie Optically Violent Variable.

parallax
De hoek tussen de posities van twee objecten aan de hemel.

parsec
Afstandsmaat, 1 parsec = 1 pc = 3,2616 lichtjaar = 30,857 biljoen (=1012) km.

pc
Zie parsec.

perigalacticum
Het punt op de baan van een object (bijvoorbeeld een ster of sterhoop) dat om het centrum van een sterrenstelsel draait waar de afstand tot dat centrum het kleinst is.

perigeum
Punt op de baan van een satelliet om zijn planeet waar de afstand tot die planeet het kleinst is.

perihelium
Punt op de baan van een planeet-planetoïde-komeet om zijn ster waar de afstand tot die ster het kleinst is.

period
Engels voor periode.

periode
De tijdsduur bij een periodiek fenomeen tussen twee opeenvolgende herhalingen. Gelijk aan 1-frequentie.

photon
Engels voor foton.

photosphere
Engels voor fotosfeer.

Planck spectrum
Spectrum van een zwarte straler.

planeet
Groot object dat rond een ster beweegt in een cirkel- of ellipsvormige baan. Een duidelijke definitie van een planeet bestaat eigenlijk niet. In principe is het een subgroep van planetoïden. De grootste planetoïden noemen we planeten, maar waar de ondergrens ligt is niet duidelijk. Zie planeten (in de encyclopedie).

planet
Engels voor planeet.

planetaire nevel
Gaswolk van uitgestoten stermateriaal rondom een ster die een fase van zeer sterke sterwind heeft gehad. Door de straling van de ster zendt de wolk eromheen ook straling uit. Zie sterren /> het leven van een ster /> levensloop /> planetaire nevels.

planetary nebula
Engels voor planetaire nevel.

planetesimaal
Grote planetoïden (maximaal enkele tientallen km), maar niet groot genoeg om planeet genoemd te worden. Tijdens de vorming van planeten uit een instortende gaswolk (die daarbij ook één of meer sterren vormt) zijn er vele planetesimalen die samenklonteren tot planeten. Zie planeten /> vorming.

planetoid
Engels voor planetoïde.

planetoïde
Een object in een baan om een ster. In principe kan elk object in een baan om een ster zo genoemd worden. Er worden echter onderscheid gemaakt in kometen, planeten, meteoren en planetesimalen. Begrippen als planeet zijn echter vaag afgebakend. Zie planeten /> ons zonnestelsel /> planetoïden.

Pluto
Negende planeet in ons zonnestelsel. Pluto heeft drie manen. Zie planeten /> ons zonnestelsel /> onze planeten.

point source
Engels voor puntbron.

polarisatie
De trillingsrichting van elektromagnetische straling. Wanneer licht in één richting trilt en niet continu van trillingsrichting verandert, spreekt men van gepolariseerd licht. Sterke magneetvelden kunnen licht polariseren.

polarization
Engels voor polarisatie.

proton
Kerndeeltje met ongeveer gelijke massa aan die van het neutron (1.67 x 10-27 kg). Protonen en neutronen komen samen in de kern van atomen voor en zijn gebonden door gluonen. Het aantal protonen in de kern van een atoom (of ion) bepaald het element.

protostar
Engels voor protoster.

protoster
De naam voor een ster tijdens het samentrekken en ontstaan vanuit een instortende moleculaire wolk, voordat de waterstoffusie in de kern van start is gegaan. Protosterren straling door de samentrekking IR-straling uit. Zie sterren /> het leven van een ster /> vorming.

pulsar
Roterende neutronensterren waar straling vrijkomt bij de magnetische polen. Wanneer die stralingsbundel op een punt in de rotatie naar de Aarde gericht staat, observeren wij periodieke pulsen. Periodes van pulsars variëren tussen de milliseconden en de seconden. Zie sterren /> het leven van een ster /> de dood /> neutronensterren.

puntbron
Bron van licht aan de hemel die een niet meetbare afmeting heeft.

QSO
‘Quasi-Stellar Object’, synoniem voor quasar.

quark
Elementair deeltje. Bouwsteen van onder andere protonen en neutronen. Er zijn verschillende soorten quarks, met verschillende eigenschappen. Quarks komen nooit los voor.

quasar
Type AGN. Zeer energierijke kernen van actieve (jonge) sterrenstelsels. Waarschijnlijk komt de vele straling van een quasar vrij uit de accretieschijf rond een superzwaar zwart gat in het centrum van het sterrenstelsel. Zie sterrenstelsels /> actieve galactische kernen.

radio
Zie radiostraling.

radio galaxy
Engels voor radio stelsel.

radio radiation
Engels voor radiostraling.

radiostelsel
Een sterrenstelsel dat zeer sterk in het radiogolflengtegebied uitzendt.

radiostraling
Alle straling met een golflengte langer dan centimeters.

red dwarf
Engels voor rode dwerg.

red giant
Engels voor rode reus.