Astronova - Weer- en sterrenkundige intelligence

Categorie: Meteorologie en Astronomie > Weer- en sterrenkunde
Datum & Land: 14/08/2010, NL
Woorden: 439

Hellingshoek
Ook wel inclinatie of glooiingshoek genoemd: de hoek die het baanvlak van een object in de ruimte maakt met een basisvlak. Meestal geldt het equatoriale vlak van het moederlichaam waar het object omheen draait als basisvlak. Voor het berekenen van de hellingshoeken van objecten in een baan om de zon, zoals de planeten, nemen astronomen echter vake...

Hemelbol
Een denkbeeldige roterende bol of sfeer, met de aarde als middelpunt, waarop alle hemellichamen lijken geprojecteerd.

Hemelequator
De denkbeeldige projectie van de aardse evenaar op de hemelbol, die daarmee per definitie in hetzelfde vlak ligt.

Hemelevenaar
Zie hemelequator.

Hemelkoepel
Het deel van de hemelbol dat zich voor een specifieke waarnemer boven de horizon bevindt en voor deze waarnemer zichtbaar is.

Hemellichaam
Een natuurlijk object dat zich in het heelal bevindt en voor waarnemers op aarde zichtbaar kan zijn.

Hemelmeridiaan
De kortste denkbeeldige lijn die over de hemelbol tussen de twee hemelpolen kan worden getrokken en daarbij het plaatselijke zenith kruist: per definitie een halve grootcirkel van 180 graden.

Hemelpool
Eén van de twee denkbeeldige punten aan de hemel waarop de rotatieas van de aarde is gericht. Door de rotatie van onze planeet, lijken alle sterren op een dag éénmaal om dit punt heen te draaien. De noordelijke hemelpool vinden we momenteel in het sterrenbeeld Kleine Beer, nabij de zogenoemde Poolster. De zuidelijke hemelpool wordt (momenteel) ech...

Hoogte
Zie altitude of elevatie.

Hoofdspiegel
Het voornaamste lichtverzamelende oppervlak van een spiegeltelescoop (het objectief): doorgaans een sferisch of parabolisch gevormde reflecterende schijf.

Hoekafstand
De afstand in booggraden, boogminuten, en-of boogseconden tussen twee posities of hemellichamen aan hemel.

Hoofdster
De helderste component van een dubbelstersysteem (of een ander meervoudig stersysteem). Relatief lichtzwakke sterren in dergelijke systemen worden door astronomen begeleiders genoemd.

Horizon
Generalistisch: de grens tussen hetgeen voor een waarnemer zichtbaar is en hetgeen voor een waarnemer onzichtbaar is. In populair taalgebruik wordt de term 'horizon' gebruikt om de denkbeeldige lijn aan te duiden waar het aardoppervlak en de hemel elkaar lijken te raken.

Horizontaal coördinatenstelsel
Het coördinatenstelsel dat de horizon van een waarnemer als uitgangspunt heeft. Het denkbeeldige horizontale `basisvlak' dat zo ontstaat, deelt de hemelbol in twee gelijke delen, met als ene pool het zenith loodrecht boven en als andere pool het nadir loodrecht onder de waarnemer. Als nulpunt fungeert het punt dat exact in het noorden op de hori...

Hydrostatisch evenwicht
Een toestand waarin de naar binnen gerichte samentrekking van materie als gevolg van zwaartekracht in balans is met naar buiten gerichte krachten, zoals gas- en-of stralingsdruk. De zon, andere stabiele sterren, de maan en de planeten, nemen een bolvorm aan doordat ze in een hydrostatisch evenwicht verkeren en krimpen of expanderen hierdoor niet. ...

IJzermeteoriet
Een type meteoriet die voor het grootste deel uit ijzer en nikkel is opgebouwd.

Inclinatie
Ook wel glooiingshoek of hellingshoek genoemd: de hoek die het baanvlak van een object in de ruimte maakt met een basisvlak. Meestal geldt het equatoriale vlak van het moederlichaam waar het object omheen draait als basisvlak. Voor het berekenen van de inclinaties van objecten in een baan om de zon, zoals de planeten, nemen astronomen echter vaker...

Infraroodstraling
Elektromagnetische straling met een golflengte langer dan zichtbaar (rood) licht †“ en dus nét niet waarneembaar voor het menselijk oog †“ en korter dan microgolfstraling. Mede omdat álle materie met temperaturen boven het absolute nulpunt infrarode straling uitzendt, wordt infraroodstraling ook wel eens aangeduid als warmtestraling. Infrar...

Inslagkrater
Een structuur op het vaste oppervlak van een kosmisch object dat is veroorzaakt door de inslag van een kleiner stuk materie uit het heelal.

Interferometrie
Een voornamelijk in de radiosterrenkunde toegepaste techniek, waarbij een opstelling van meerdere radiotelescopen wordt ingezet om waarnemingen met een hoog scheidend vermogen te verkrijgen. Door het middels interferometrie 'samenvoegen' van afzonderlijke waarnemingen kan de gehele opstelling een scheidend vermogen halen die vergelijkbaar is met d...

Internationale Astronomische Unie [IAU]
Een wereldwijd erkende internationale organisatie die de belangen van de astronomische wetenschap behoedt en promoot. De IAU bestaat heeft onder meer de autoriteit namen aan hemellichamen toe te kennen, hun oppervlaktestructuren te benoemen en bepaalde begrippen te definiëren. De leden van de IAU, voornamelijk professionele astronomen, komen eens ...

Ionisatie
Het proces waarbij een atoom vanuit een ongeladen toestand overgaat naar een geladen toestand door het verlies óf de acquistie van een elektron. Bij atmosferische lichtverschijnselen als meteoren en poollicht treedt ionisatie op, ook al ontstaat het feitelijke lichteffect juist door recombinatie: het proces waarbij geïoniseerde atomen ...

Jaar
De tijd die de aarde of een ander planetair hemellichaam nodig heeft om één omloop om de zon te voltooien. Om het maatschappelijke leven te reguleren, wordt een jaar in het Westen afgerond op 365 dagen. Om voor deze onnauwkeurige afronding te compenseren wordt er elke vier jaar een schrikkeljaar van 366 dagen `ingepland'. De exacte tijdsduur van...

Janus
Onregelmatig gevormde satelliet van Saturnus met een gemiddelde diameter van ongeveer 180 kilometer. Janus deelt zijn baan met Epimetheus, waarbij een intrigerende gravitationele wisselwerking optreedt.

Jupiter
De grootste en zwaarste planeet in het zonnestelsel. Jupiter staat vanwege zijn samenstelling ook wel bekend als een gasreus.

Kepler, Johannes
Een Duitse geleerde die in de zeventiende eeuw een belangrijke bijdrage leverde aan de leer van de planeetbewegingen. De grootste verdienste van Johannes Kepler is dat hij de drie `Wetten van Kepler' opstelde. Zijn eerste wet stelt dat de planeten niet in volmaakte cirkels bewegen, maar in ellipsvormige banen. In de zogeheten perkenwet beschrijf...

Kernfusie
Het proces waarbij verschillende relatief lichte atoomkernen (elementen) onder invloed van een extreem hoge druk en temperatuur samensmelten tot een zwaardere atoomkern (en dus een nieuw element vormen). Hierbij kan massa verloren gaan in de vorm van energie. Sterren zoals de zon danken hun hoge energieproductie aan een continu kernfusieproces.&nb...

Kernschaduw
Ook wel slagschaduw of umbra genoemd. De kernschaduw is het gedeelte van een schaduw waarin een (denkbeeldige) waarnemer volledig is afgeschermd van de achterliggende lichtbron. In de bijschaduw (penumbra), daarentegen, kan de waarnemer nog een deel van de lichtbron zien. Logischerwijs hebben puntvormige lichtbronnen alléén een kernschaduw. &...

Kijker
Populair synoniem voor telescoop: een instrument dat objecten die ver van een waarnemer verwijderd zijn optisch vergroot met behulp van optiek die ten minste een objectief en een oculair omvat.

Kleurindex
Een maat voor de kleur van een ster: de fotografische magntiude minus de visuele magnitude. Witte sterren hebben per definitie een kleurindex van nul (0). De kleurindices van rode sterren hebben positieve waarden, terwijl voor blauwe sterren negatieve kleurindices gelden.

Kleurschifting
Ook chromatische aberratie genoemd: een fout in de beeldvorming van een lens of een lenzensysteem, teweeggebracht door verschillen in de mate van breking tussen licht van uiteenlopende golflengten. Bij kleurschifting in astronomische optiek komen hierdoor bijvoorbeeld niet alle lichtstralen van een puntvormig hemellichaam in hetzelfde brandpunt te...

Knoop
Het punt in de baan van een hemellichaam waar deze een denkbeeldig basisvlak kruist. Bij de klimmende knoop snijdt het betreffende object het basisvlak van zuid naar noord en bij de dalende knoop van noord naar zuid. Voor objecten in een baan rond de zon, geldt de ecliptica vaak als basisvlak, terwijl bij het berekenen van de knopen van satelliete...

Komeet
Een betrekkelijk klein en onregelmatig gevormd kosmisch object dat een sferische of staartvormige nevel van stof en-of gas produceert. Kometen die in het zonnestelsel in de buurt van de zon komen en daardoor meer 'activiteit' gaan vertonen, kunnen zich tot heldere hemelverschijnselen ontpoppen.

Korte baanas
De rechte lijn die twee punten op een ellipsvormige baan met elkaar verbindt en daarbij loodrecht het midden van de lange as snijdt.

Kosmische roodverschuiving
Het effect van de veronderstelde uitdijing van het heelal op de roodverschuiving die zichtbaar is in de spectra van (vooral ver vewijderde) sterrenstelsels en quasars.

Kosmische straling
Een verzamelnaam voor alle energetische deeltjes die vanuit het heelal met de aardatmosfeer in aanraking komen, zoals protonen, heliumkernen en elektronen. De zon is een belangrijke bron van kosmische straling, maar ook verschillende energetische processen die zich elders in het heelal afspelen, leveren een bijdrage aan het verschijnsel. &nbs...

Kosmologie
De tak van wetenschap die het ontstaan van het heelal en de daaropvolgende evolutie van kosmische structuren op macroniveau bestudeert.

Kp-index
Een verhoudingscijfer voor verstoringen in het geomagnetisch veld en de magnetosfeer van de aarde op een schaal van 1 tot 9. Feitelijk gaat het om een geschatte real-time-waarde: het gewogen gemiddelde van actuele metingen door magnetometerstations op uiteenlopende locaties. Vanaf een Kp-waarde van 5 is er officieel sprake van een geomagnetische s...

Kraterketting
Verzameling van drie of meer nabijgelegen kraters in elkaars verlengde, veroorzaakt door inslagen die zich vlak na elkaar voordoen. Het verschijnsel treedt op wanneer een †“ eerst nog potentieel †“ inslagobject in het heelal fragmenteert door de getijdenkrachten van een massiever hemellichaam. Wanneer verschillende brokstukken in een gelijkblijv...

Kuipergordel
Een gordel in het zonnestelsel die begint buiten de baan van de planeet Neptunus en waarin zich miljoenen betrekkelijk kleine steen- en ijsachtige objecten bevinden. De Kuipergordel strekt zich uit tot op ongeveer 55 AE afstand van de zon. Pluto en een aantal andere dwergplaneten buiten de baan van Neptunus, behoren e...

Lagrangepunt
Een punt in een systeem van twee massieve objecten, die rond een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. In dit punt zijn de de zwaartekracht van de twee objecten én de middelpuntvliedende kracht van de baan van het punt precies in evenwicht. Elk dergelijk systeem heeft vijf Lagrangepunten: L1 tot en met L5. Een †“ al dan niet kunstmatig †“ objec...

Lange baanas
De maximale diameter van de (ellipsvormige) baan die een hemellichaam beschrijft: een lijn die per definitie door het centrum én door de beide foci van de baan loopt. Voor astronomen is de helft van de lange baanas een belangrijk baanelement.

Lentepunt
Het punt aan de hemel waarop de zon de hemelequator ieder jaar in maart passeert, ofwel het snijpunt tussen de ecliptica en de hemelevenaar. Het lentepunt fungeert ook als nulpunt in het equatoriale coördinatenstelsel (RA = 0, Declinatie = 0).

Lens
Een voorwerp dat licht - of andersoortige elektromagnetische straling - doorlaat en afbuigt, en de stralen daarbij convergeert óf divergeert. Lenzen worden doorgaans voor optische doeleinden gebruikt om beelden te verkleinen of te vergroten, bijvoorbeeld in telescopen.

Licht
Ook wel zichtbaar licht genoemd: elektromagnetische straling, met golflengten tussen 380 nanometer en 750 nanometer, waardoor deze waarneembaar is met het menselijke oog. Violet licht gaat bij een golflengte korter dan 380 nanometer over in UV-straling. En rood licht gaat bij een golflengte langer dan 750 nanometer over in infraroodstraling. Zicht...

Lichtbreking
Ook wel refractie of simpelweg breking genoemd: het afbuigen, ofwel `breken', van lichtstralen wanneer deze een transparant medium (lens, atmosfeer, prisma, etc.) doorkruisen.

Lichtende nachtwolken
Zeldzaam atmosferisch verschijnsel op ongeveer 80 kilometer hoogte, dat in de zomermaanden sporadisch rond middernacht kan worden waargenomen vanaf locaties tussen 50 en 80 graden noorder- of zuiderbreedte. Lichtende nachtwolken kunnen vanuit Nederland in mei, juni en juli zichtbaar zijn boven de noordelijke horizon; als opvallend heldere en ragfi...

Lichtjaar
Maat voor grote afstanden in het heelal. Eén lichtjaar is de afstand die het licht (~ 300.000 km-s) in steriele omstandigheden per jaar aflegt; om precies te zijn: 9.460.730.472.580 kilometer en 800 meter.

Lijnenspectrum
Ook wel emissiespectrum genoemd: het spectrum van een gloeiende stralingsbron, waarin †“ anders dan in een continu spectrum - heldere emissielijnen zichtbaar zijn. Deze emissielijnen zijn karakteristiek voor de uitstralende stof(fen) in de stralingsbron. Ieder element heeft een uniek emissiespectrum en zodoende een eigen 'vingerafdruk'. &nb...

Lunatie
Ook wel de synodische maand genoemd: de tijd die verloopt tussen twee achtereenvolgende nieuwe manen, te weten 29 dagen, 12 uren, 44 minuten en 2,8 seconden.

Maansverduistering
Het verschijnsel dat zich voordoet wanneer de maan in het heelal door de kernschaduw en-of de bijschaduw van de aarde trekt en daardoor tijdelijk minder zonlicht ontvangt. Alléén wanneer het hemellichaam zich geheel in de kernschaduw bevindt, is er sprake van een totale maansverduistering.

Maan
Ook wel natuurlijke satelliet genoemd: een natuurlijk object dat zich in een baan rond een groter en zwaarder hemellichaam bevindt. Met dé maan wordt in de volksmond vooral verwezen naar de natuurlijke begeleider van de aarde. Toch zijn er nog honderden andere manen in het zonnestelsel, die zich merendeels binn...

Magnetisch veld
Ook wel elektrodynamisch veld genoemd: een ruimte die blootstaat aan de magnetische krachten die ontstaan door bewegende elektrische ladingen en veranderende elektrische velden. In elk punt binnen deze ruimte oefent het magnetisme een specifieke kracht in een specifieke richting uit. De denkbeeldige lijnen door dit vectorveld, die bijgevolg weerge...

Magnetometer
Een instrument dat de sterkte (in Tesla), en soms ook de richting, van een magnetisch veld meet. Wetenschappers die de magnetosfeer van de aarde bestuderen, gebruiken magnetometers bijvoorbeeld om verstoringen te signaleren die kunnen uitmonden in een geomagnetische storm en verhoogde poollichtactiviteit.

Magnetosfeer
Een ruimtelijk gebied rondom een hemellichaam waarbinnen het magnetisch veld van het betreffende hemellichaam dominant is. In een magnetosfeer gehoorzamen geladen deeltjes meer aan de krachten van dit eigen magnetisch veld dan aan andere krachtvelden. De magnetosfeer van de aarde buigt geladen deeltjes uit het heelal, bijvoorbeeld in de zonnewind ...

Magnitude
Een logaritmische maat voor de schijnbare helderheid van een hemellichaam voor een waarnemer op aarde, waarbij een sprong van vijf magnitudes een factor honderd in helderheid vertegenwoordigt. Hoe groter de helderheid van een hemellichaam, hoe kleiner de magnitude ervan. De schaal is zodanig gekalibreerd dat Vega, de op één na helder...

Mare
Latijn voor 'zee', maar in een astronomische context de term die vooral wordt gebruikt om uitgestrekte en relatief donkere vulkanische vlaktes op de maan aan te duiden. Het gaat †“ op een geologische tijdschaal †“ om `jonge' structuren die ontstonden toen grote (inslag)basins in het landschap door lavastromen werden opgevuld. Mares bestaan dan...

Mars
De vierde planeet gerekend vanaf de zon, en met een diameter van bijna 6800 kilometer de op één na kleinste in het zonnestelsel. Mars bezit een atmosfeer en wordt vanwege zijn roodgetinte oppervlak ook wel de Rode Planeet genoemd.

Massamiddelpunt
Ook wel gemeenschappelijk zwaartepunt genoemd: het punt tussen twee of meer objecten in het heelal waarin ze elkaar gravitationeel in balans houden en waar ze omheen draaien. Zo bewegen de maan en de aarde feitelijk om een gemeenschappelijk massamiddelpunt †“ dat zich overigens nog binnen de mantel van onze planeet bevindt. In meer complexere sys...

Mechanische golf
Een zich binnen een medium voortplantende verstoring. Zo ontstaat geluid door trillingen (geluidsgolven) die zich met een bepaalde frequentie (die de toon bepalen) - meestal door de lucht - verplaatsen.

Medium
Een bepaald fysiek geheel dat materie, trillingen en-of informatie kan dragen of overdragen. Zo kunnen water en lucht als medium fungeren voor mechanische - maar óók elektromagnetische - golven. De korst van een planeet fungeert soms weer als medium voor de trillingen van een aardbeving.

Mercurius
De planeet in het zonnestelsel die op ongeveer 1-3 AE het dichtst bij de zon staat. Mercurius, een rotsachtig hemellichaam, is met een diameter van 4880 kilometer tevens de kleinste onder alle officiële planeten.

Meridiaan
De kortste denkbeeldige lijn die over de hemelbol tussen de twee hemelpolen kan worden getrokken. Alléén de meridiaan die voor een waarnemer op een specifieke locatie het plaatselijke zenith kruist wordt aangeduid als de hemelmeridiaan.

Meteoor
Ook wel vallende ster genoemd: het lichtspoor dat ontstaat wanneer een meteoroïde vanuit het heelal, doorgaans een miniscuul stof- of gruisdeeltje, met hoge snelheid in aanraking komt met de aardse atmosfeer.

Meteoriet
Het deel van een meteoroïde dat na een val door de dampkring het aardoppervlak bereikt.

Meteoroïde
Een samenhangend stuk materie in het zonnestelsel dat ruwweg in grootte kan variëren tussen een zandkorrel en een flink rotsblok. Meteoroïden die vanuit het heelal de aardatmosfeer infiltreren, kunnen een oplichtend spoor aan de hemel veroorzaken dat ook wel bekend staat als een meteoor of een vallende ster. Het eventuele restant van een meteoro&i...

Meteorologie
Ook wel weerkunde genoemd: de tak van wetenschap die de atmosfeer en de daarin voorkomende processen en verschijnselen bestudeert.

Metonische cyclus
Een cyclus die de basis vormde van Griekse, Joodse en andere kalenders en die een verband aangeeft tussen de maankalender en de zonnekalender. De Griekse astronoom Meton, naar wie de cyclus is vernoemd, constateerde dat 19 zonnejaren nauwkeurig overeenkomt met 235 lunaties.

Microgolfstraling
Elektromagnetische straling met golflengten kleiner dan radiostraling (< 1 meter) en groter dan infraroodstraling (> 1 millimeter). Microgolfstraling leent zich goed voor telecommunicatie- en navigatiedoeleinden, maar ook voor energieoverdracht en verhitting (in magnetrons). In de radioastronomie worden doorgaans waarnemingen verricht op gol...

Montering
Een mechanische constructie waarop een waarnemer een telescoop kan plaatsen. Een ingebouwd assenstelsel zorgt ervoor dat het instrument op elk willekeurig punt aan de hemel kan worden gericht.

Nadir
Een punt dat zich loodrecht onder een (waarnemer op een) specifieke locatie bevindt. Aan de hemelbol is het nadir de tegenpool van het zenith.

Negaton
Meestal elektron genoemd: een elementair deeltje dat bekend staat als het kleinste deeltje met een negatieve elektrische lading.

Neith
Een inslagkrater op het noordelijk halfrond van Jupitermaan Ganymedes met een diameter van ongeveer 160 kilometer. In plaats van een centrale piek bezit Neith een koepelvormige hoogvlakte die weer door een ringvormig dal van de kraterwand wordt gescheiden. Volgens wetenschappers is de opmerkelijke structuur van de Neith een aanwijzing voor het broz...

Nemesis
Een hypothetische dwergster die in een sterk elliptische baan om de zon zou bewegen en daarbij ééns in de 20 tot 30 miljoen jaar de Oortwolk zou verstoren. De aanwezigheid van een dergelijke begeleider van de zon zou volgens een klein groepje wetenschappers een verklaring bieden voor een veronderstelde cyclus van massauitstervingen op aarde. ...

Neptunus
De planeet die het verst van de zon is verwijderd. Neptunus behoort tot de vier planetaire reuzen en wordt vanwege zijn grootte en samenstelling ook wel aangeduid als een ijsreus.

Neutron
De grootste bouwsteen zonder elektrische lading van een atoom. Afgezien van 1H, het veel in de natuur voorkomende element waterstof, bestaan álle atomen niet alleen uit positief geladen protonen en negatief geladen elektronen, maar ook uit één of meer neutrale neutronen. Waar het aantal protonen het atoomnummer en dus het elementtype van een atoom...

Nevel
Wolk van gas en-of stof in de interstellaire ruimte. Er bestaan verschillende soorten nevels die op basis van uiteenlopende criteria kunnen worden gerubriceerd. Zo worden heldere exemplaren door astronomen wel eens onderverdeeld in emissienevels en reflectienevels. Donkere nevels worden niet verlicht of geïoniseerd door sterren in hun omgeving en ...

Newtontelescoop
Een veelgebruikt type spiegelkijker (reflector), vernoemd naar de uitvinder ervan, Jack Newton. Een Newtontelescoop is uitgerust met een parabolische hoofdspiegel en een vlakke vangspiegel.

NGC
Afkorting van de New General Catalogue: samen met de Messier-catalogus de bekendste catalogus van uiteenlopende deepsky-objecten, waaronder nevels, sterrenstelsels en sterrenhopen. De NGC omvat 7840 deepsky-objecten, die vrijwel allemaal binnen het optische bereik van amateurtelescopen komen.

Nieuwe maan
Het verschijnsel dat maandelijks optreedt wanneer de maan zich zo dicht mogelijk bij de denkbeeldige lijn tussen de zon en de aarde bevindt. Hierdoor vertoont de maan géén schijngestalte (fase = 0). Tijdens nieuwe maan is de maan voor het blote oog overigens sowieso niet waarneembaar, omdat de satelliet zich dan aan de hemel nabij de...

Noorderlicht
Ook wel aurora borealis genoemd: een lichtverschijnsel boven het noordelijk halfrond dat wordt veroorzaakt door interacties van deeltjes uit de zonnewind met de aardatmosfeer. Deze deeltjes worden normaliter vastgehouden in de zogenaamde Van Allen Gordels. Na een op de aarde gerichte zonneuitbarsting (CME) neemt de dichtheid van de zonnewind echte...

Nova
Een ster die vrij abrupt een tijdelijke toename in helderheid vertoont door een explosieve nucleaire kettingreactie aan het oppervlak. Meestal gaat het om een witte dwerg die samen met een aanzienlijk grotere hoofdster deel uitmaakt van een dubbelstersysteem. Door een constante stroom van waterstofgas van de hoofdster naar de witte dwerg verzamelt...

Nucleus
Ook wel komeetkern genoemd: het vaste gedeelte van een komeet, dat grotendeels bestaat uit fijnstof, gesteenten en bevroren gassen.

Objectief
Het deel van een optisch instrument dat als primaire lichtcollector fungeert. Met andere woorden: de hoofdspiegel van een reflector (een spiegeltelescoop) of de voorste lens van een refractor (een lenzenkijker).

Occultatie
Zie bedekking.

Oculair
Ook wel ooglens genoemd: een lens of groep lenzen in een optisch instrument waarmee het door het objectief gevormde beeld kan worden vergroot en waargenomen.

Oerknal
Ook wel de Big Bang genoemd: het evenement dat volgens de gelijknamige kosmologische theorie ten grondslag zou liggen aan 'geboorte' van het heelal uit een oneindig klein punt met een oneindig grote dichtheid (een singulariteit). Hoewel de oerknaltheorie nog steeds ter discussie staat, gaan veel astronomen er vanuit dat deze enorme oerexplosie zo'...

Omlooptijd
De tijd die een niet-soeverein astronomisch object nodig heeft om één keer om een zwaarder hemellichaam of een andersoortig zwaartepunt te draaien.

Ontsnappingssnelheid
Een eigenschap van een object in het heelal: de onder ideale omstandigheden minimale startsnelheid die een niet-aangedreven voorwerp nodig heeft om uiteindelijk volledig aan de zwaartekracht van het betreffende object te kunnen ontsnappen. De ontsnappingssnelheid van de aarde is ongeveer 11,2 kilometer per seconde.

Onweer
Het atmosferische verschijnsel van donder en bliksem in lokale buienwolken waarin wrijving ontstaat tussen snel stijgende warme lucht en snel dalende koude lucht. Doordat zich zo elektrische ladingen vormen in concentraties van ijskristallen en waterdeeltjes, leiden toenemende ladingsverschillen tussen zulke wolken en de aarde †“ óf tussen wolken...

Opening
De diameter van het objectief van een optisch instrument (niet te verwarren met de diafragmaopening).

Open sterrenhoop
Ook wel galactische cluster genoemd: een onregelmatig gevormde verzameling van sterren die uit dezelfde moleculaire wolk zijn ontstaan. De sterren die zich in open sterrenhopen bevinden zijn vaak relatief jong en vertonen overeenkomstige chemische eigenschappen. Meestal zijn in hun omgeving nog resten van de oorspronkelijke moedernevel zichtbaar.&...

Optiek
Alle lenzen die een specifiek optisch instrument, zoals een telescoop, laten functioneren.

Oppositie
Situatie waarbij een object dat zich buiten de baan van de aarde bevindt (zoals een buitenplaneet) in zijn omloop zo dicht mogelijk bij het verlengde van de denkbeeldige lijn zon-aarde staat. Het object staat dan, gezien vanaf de aarde, tegenover de zon aan de hemel. Meer concreet is een hemellichaam in oppositie wanneer zijn rechte klimming (RA) ...

Oppervlaktetemperatuur
De temperatuur die heerst aan het oppervlak van een vast hemellichaam, óf in de onderste atmosferische laag van een gasachtig hemellichaam die voor een waarnemer nog met het blote oog is te zien (bij de zon is dit de fotosfeer).

Overgang
Het verschijnsel dat zich voordoet wanneer een - al dan niet schijnbaar - klein hemellichaam voor een groter hemellichaam langs beweegt. Voor waarnemers op aarde zijn overgangen van Venus en Mercurius over de zon zeldzaam. Overgangen van de Galileïsche manen én hun schaduwen over de planeet Jupiter vinden daarentegen met grote regelmaat plaats.&nb...

Parallax
Het verschijnsel dat de schijnbare positie van een ster aan de hemel verschuift als gevolg van de beweging van de aarde om de zon gedurende een jaar. Elke ster lijkt daarmee jaarlijks een minuscule ellips aan de hemel te beschrijven. En hoe groter de afstand van een ster, hoe kleiner de parallax. De parallax van een ster komt overeen met de lengte...

Parhelium
Ook wel bijzon genoemd: een atmosferisch haloverschijnsel dat zich kan voordoen wanneer de zon laag aan de hemel staat en daarbij door een sluier van cirrus schijnt. Wanneer zeshoekige cilindervormige ijskristallen in deze sluier vertikaal georiënteerd zijn, zorgen deze er door refractie en reflectie voor dat op precies 22 graden aan weerszij...

Parsec
Maat voor grote (interstellaire en intergalactische) afstanden in het heelal, gedefinieerd als de afstand tot de zon van een object met een parallax vertoont van exact 1 boogseconde. Een ster met een parallax van 2 boogseconden, bijvoorbeeld, staat dus op 0,5 parsec afstand van de zon. Eén parsec komt overeen met ongeveer 3,26 lichtjaar.&nb...

Penumbra
Meestal bijschaduw genoemd. Een waarnemer die zich in de penumbra van een object bevindt, zal nog een deel van de achterliggende lichtbron kunnen observeren. In de kernschaduw (umbra) daarentegen is de lichtbron geheel aan het zicht onttrokken. Met andere woorden: de penumbra is het lichtere deel van de schaduw van een object. Puntvormige lichtbro...