Astronova - Weer- en sterrenkundige intelligence

Categorie: Meteorologie en Astronomie > Weer- en sterrenkunde
Datum & Land: 14/08/2010, NL
Woorden: 439

Perigeum
Het punt in de baan van een satelliet van de aarde dat zich het dicht bij deze planeet bevindt.

Perihelium
Het punt in de baan van een planeet of een ander object in een baan om de zon dat zich het dichtst bij de zon bevindt.

Planeet
Een type object dat: (1) in een baan rond de zon of een andere ster beweegt; (2) in een hydrostatisch evenwicht verkeert en daardoor een bolvorm heeft aangenomen; (3) zijn baan heeft geschoond van andere objecten.

Planetaire nevel
De (meervoudige) expanderende schil of wolk van geïoniseerde gassen in de ruimte rondom een 'stervende' ster. Een planetaire nevel ontstaat wanneer deze ster tegen het einde van zijn bestaan één of meerdere buitenlagen afstoot. Na ongeveer 10.000 jaar dooft de nevel meestal uit doordat de stralingsintensiteit van de centrale ste...

Planetoïde
Een relatief klein object in een baan om de zon of om een andere ster dat groter is dan een meteoroïde, maar niet kan worden geclassificeerd als een komeet of - bij gebrek aan bolvorm - als een dwergplaneet.

Pluto
Traditioneel de negende en buitenste planeet in het zonnestelsel. Sinds 2006 classificeert de Internationale Astronomische Unie het object echter als een dwergplaneet - en meer precies als een plutoïde.

Plutoïde
Ook wel transneptuniaanse dwergplaneet genoemd: een dwergplaneet in het zonnestelsel met een halve lange baanas die groter is dan die van Neptunus. De bekendste plutoïde is Pluto.

Plutino
Een object in het zonnestelsel met een halve lange baanas die groter is dan die van Neptunus, en die een 2:3 baanresonantie met Neptunus bezit. Plutino's bewegen zich per definitie in de binnenste regionen van de Kuipergordel.

Poollicht
Lichtverschijnsel boven het noordelijk (noorderlicht) of zuidelijk halfrond (zuiderlicht) dat wordt veroorzaakt door interacties van geladen deeltjes uit de zonnewind met de aardatmosfeer. Deze deeltjes worden normaliter vastgehouden in de zogeheten Van Allen Gordels. Na een op de aarde gerichte zonneuitbarsting neemt de dichtheid van de zonnewind...

Precessie
De 'tolbeweging' van de rotatieas van een hemellichaam als gevolg van exogene (zwaarte)krachten. De aardas vertoont dit verschijnsel eveneens, waardoor de noordelijke hemelpool - die zich momenteel nabij de Poolster bevindt - in een periode van 25.800 jaar een denkbeeldige cirkel aan de hemel beschrijft met een straal van ongeveer 23,5 graden.&nbs...

Primair brandpunt
Het eerste brandpunt, dat onafhankelijk van de overige optiek in een optisch instrument wordt gecreëerd door het objectief.

Proton
De grootste positief geladen bouwsteen van een atoom. Het aantal protonen in een atoom bepaalt de chemische eigenschappen en het atoomnummer van het betreffende element. De massa van een proton is 1,67252 x 10^-27 kilogram; een fractie minder dan de massa van een neutron.

Protoster
Een ster in wording: het massieve object in het centrum van een zich samentrekkende moleculaire wolk, waarvan de dichtheid, druk en temperatuur nog voortdurend toeneemt. Het protostadium van een ster is ten eindigt wanneer er een kernfusieproces op gang komt en de ster niet langer materie uit haar omgeving 'opslokt'.

Protuberans
Een langgerekte, meestal lusvormige, hete gaswolk die zich vanuit de fotosfeer uitstrekt in het heelal. Hoewel protuberansen altijd gevangen blijven in het magnetisch veld van de zon, kunnen ze tienduizenden kilometers lang worden. Onder meer tijdens zonsverduisteringen zijn protuberansen vaak zichtbaar achter de rand van de donkere maanschijf.&nb...

Ptolemeïsch wereldbeeld
Het geocentrische wereldbeeld, ondersteunt door het (wiskundige) werk van Claudius Ptolemaeus, zoals het tot aan het eind van de middeleeuwen stand hield.

Pulsar
Een (zeer) snel roterende neutronenster die een hoogenergetische bundel elektromagnetische straling uitzendt, waarvan waarnemers kortperiodieke pulsen ontvangen. Er is sprake van een 'kosmische vuurtoreneffect'. Alléén wanneer de aarde in het pad van de stralingsbundel ligt, kunnen astronomen een neutronenster als pulsar identificere...

Quasar
Een 'quasi-stellar radio source', kortweg quasar, is een type sterrenstelsel dat zeer ver van ons Melkwegstelsel is verwijderd, doch dat door de aanwezigheid van een actieve nucleus een uitermate krachtige bron van elektromagnetische straling vormt. Door het puntvormige voorkomen van quasars, dachten astronomen in de jaren zestig nog dat het om on...

Radiant
Het punt aan de hemel van waaruit de 'vallende sterren' die deel uitmaken van dezelfde meteorenzwerm lijken te komen. Dit is een kwestie van perspectief. Meteoroïden van eenzelfde zwerm bewegen in parallele banen door het zonnestelsel, waardoor de lichtsporen die ontstaan wanneer ze de atmosfeer binnendringen voor een waarnemer uit één punt l...

Radiosterrenkunde
De tak van de astronomie die zich baseert op waarnemingen van elektromagnetische straling met golflengten langer dan infraroodstraling (microgolfstraling en radiostraling). Vanaf aarde verrichten sterrenkundigen deze waarnemingen vooral in het microgolfgebied van het elektromagnetisch spectrum. Dit mede omdat de dampkring radiostraling met lange g...

Radiostraling
Elektromagnetische straling met golflengten langer dan microgolfstraling (> 1m). De golflengte van radiostraling kan oplopen tot duizenden kilometers. Bijgevolg bezitten alle soorten radiostraling relatief lage frequenties en zijn ze ook relatief laagenergetisch. Radiostraling leent zich vooral voor communicatiedoeleinden. Microstraling bezet ee...

Raket
Een projecttiel dat zich door de lucht en-of het luchtledige voortbeweegt door een al dan niet explosieve naar achteren gerichte uitstoot van massa.

Rechte Klimming [ RK]
Ook wel Right Ascension genoemd: de hoekafstand van een hemellichaam ten oosten van de meridiaan die in het equatoriale coördinatenstelsel het lentepunt snijdt (de nullijn). De Rechte Klimming (afgekort: RK of RA) wordt gemeten in uren, minuten en seconden (1 uur = 15 graden) en is samen met de declinatie één van de twee coördinaten waarmee d...

Reflectie
De weerkaatsing van elektromagnetische (zoals licht) of mechanische (zoals geluid) golven wanneer ze materie raken waarin ze niet kunnen doordringen.

Reflectievermogen
Zie albedo.

Reflector
Ook wel spiegeltelescoop genoemd: een telescoop die een beeld vormt met behulp van een spiegel als objectief. Het Newton-model, waarin het objectief parabolisch is gevormd om sferische aberratie te reduceren en waarin een vlakke vangspiegel het gereflecteerde licht nabij de kijkeringang afbuigt naar een oculair, wordt door amateurastronomen het me...

Refractie
Ook wel breking genoemd: het afbuigen, ofwel `breken', van lichtstralen wanneer deze een transparant medium (lens, atmosfeer, prisma, etc.) doorkruisen.

Regenboog
De gekleurde †“ en al dan niet gedeeltelijke †“ cirkelboog die voor een waarnemer kan opdoemen wanneer zonlicht door een sluier van waterdruppels wordt gebroken én gereflecteerd. Meestal staat de zon dan laag aan de hemel. Per definitie bevindt de waarnemer zich precies tussen de lichtbron en het optische verschijnsel in. Doordat straling ...

Regoliet
Een fijnkorrelige en heterogene laag die het vaste rotsachtige oppervlak van een astronomisch object bedekt. Het gaat om verweerd materiaal. Op hemellichamen zonder atmosfeer, zoals de maan, ontstaat regoliet vooral door de erosie van gesteenten door kosmische straling en voortdurende inslagen van micrometeorieten.

Retrograad
Ook wel tegengesteld genoemd: een term die in de astronomie wordt toegepast op de bewegingen van objecten in het heelal. Een object dat voor waarnemers op aarde aan de hemel een retrograde beweging maakt, beweegt op dat moment (kortstondig en schijnbaar) westwaarts ten opzichte van de sterren, waar hemellichamen doorgaans oostwaarts bewegen. Een a...

Revolutie
Ook wel omwenteling genoemd: de term waarmee astronomen oorspronkelijk de beweging van een hemellichaam rondom een ander hemellichaam benoemen.

Right Ascension [RA]
Zie Rechte Klimming.

Ring
Een dunne cirkelvormige band van ogenschijnlijk aaneengesloten kleine stof- en ijsdeeltjes in het heelal die in dezelfde baan om een planeet of een ander massief lichaam bewegen.

Ringenstelsel
Het geheel van meerdere ringen, doorgaans in hetzelfde denkbeeldige vlak, rondom een planeet of een ander massief lichaam.

Rode dwerg
Een type ster. Een rode dwerg herbergt aanzienlijk minder massa dan de zon, waardoor zijn kernfusieproces langzamer verloopt en ook zijn oppervlaktemperatuur lager is. Het licht dat een rode dwerg uitzendt is relatief laagenergetisch en bijgevolg rood getint.

Rode reus
Een opgezwollen ster aan het eind van haar bestaan die voornamelijk rood licht uitzendt. Wanneer een ster haar basisvoorraad nucleaire brandstof (waterstof) heeft opgebruikt, verplaatsen de nucleaire reacties in het inwendige zich naar schillen buiten de kern. Hierdoor neemt de totale energieproductie toe en zwelt de ster op. Tegelijkertijd gaat h...

Roodverschuiving
Een verschijnsel dat zich voordoet waneer een (kosmisch) object zich van de waarnemer vandaan beweegt. De golflengtre van het licht van het object zal dan †“ afhankelijk van zijn snelheid †“ in meer of mindere mate naar het rode (langgolvige) uiteinde van het optische deel van elektromagtnetisch spectrum verschuiven. Dit is een gevolg van het Do...

Rotatie
De constante draaibeweging van een hemellichaam (een ster, een planeet, een planetoïde, enz.) om zijn rotatieas.

Ruimte
Ook wel het heelal, de kosmos, het universum of simpelweg de wereld genoemd: het gehele tijd-ruimte-continuüm waarin wij bestaan, inclusief alle materie en energie.

Ruimtesonde
Een robotisch en onbemand toestel dat door astronomen wordt ingezet om in het heelal, zo dicht mogelijk bij het onderwerp van onderzoek, wetenschappelijke metingen en waarnemingen te verrichten.

Ruimteverkenner
Een populair synoniem voor ruimtesonde.

Rustenergie
De energie (E) die een deeltje met een bepaalde massa bezit wanneer het niet in beweging is. Volgens de beroemde formule van Albert Einsteins relativiteitstheorie, E = MC^2 is massa equivalent aan energie (waarbij C de lichtsnelheid is. De massa van een deeltje in rust is een uiting van de hoeveelheid energie die het bezit - of omgekeerd. &nb...

Saturnus
De op één na grootste planeet in het zonnestelsel. Saturnus staat ook wel bekend als een gasreus en onderscheidt zich vooral door zijn karakteristieke en uitgestrekte ringenstelsel.

Satelliet
Term waarmee zowel naar een natuurlijk (maan) als een kunstmatig (kunstmaan) object, dat zich in een baan om een hemellichaam bevindt, verwezen kan worden. Kunstmanen vindt men bij de aarde het meest in twee soorten banen: polair of geostationair. Een satelliet in een geostationaire (of geosynchrone) baan heeft een omloopperiode die gelijk is aan ...

Scintillatie
Ook wel fonkeling of twinkeling genoemd: snelle fluctuaties in de ogenschijnlijke helderheid en-of kleur van een puntvormige lichtbron aan de hemel als gevolg van de aanwezigheid van de aardatmosfeer. Over het algemeen is de mate waarin een dergelijke lichtbron scintilleert afhankelijk van haar hoogte boven de horizon (de dikte van de luchtlaag wa...

Scheiding
Een gebied binnen een ringenstelsel waarin zich geen noemenswaardige ringen bevinden, en dat zo een visuele (donkere) grens vormt tussen verschillende (meer heldere) delen van het betreffende ringenstelsel.

Schemering
De toestand (vlak) ná zonsondergang of (vlak) vóór zonsopkomst waarbij er geen sprake is van totale duisternis door de atmosferische verstrooiing van zonlicht. Het gaat om een geleidelijk verschijnsel waarvan de duur verschilt, afhankelijk van de locatie op aarde en de tijd in het jaar. Formeel wordt de schemeringsperiode niettemin in een drietal ...

Schijnbare afstand
De afstand aan de hemel(bol) tussen posities en-of hemellichamen, gemeten in booggraden, boogminuten of boogseconden. Deze afstand is schijnbaar, en niet reeël. Immers, een ster en een planeet kunnen elkaar aan de hemel op enkele boogseconden afstand passeren, terwijl ze in werkelijkheid vele lichtjaren van elkaar verwijderd zijn. ...

Schwarzschild-straal
De minimale (kritische) straal van een sfeer waarbinnen een object met een gegeven massa zou moeten worden gecomprimeerd om onvermijdelijk verder ineen te storten tot in een oneindig klein punt met een oneindige dichtheid. Een dergelijke singulariteit wordt ook wel een zwart gat genoemd.

Seeing
Een Engelse term die (amateru)sterrenkundigen gebruiken om de stabiliteit van de plaatselijke atmosfeer voor waarnemingsdoeleinden te beschrijven. Over het algemeen geldt: hoe onrustiger de lucht, hoe slechter de seeing. De kwaliteit van de seeing kan worden afgeleid uit de mate van scintillatie (twinkeling of fonkeling) van sterren op verschillen...

Seyfert-stelsel
Een type AGN-sterrenstelsel met een bijzonder heldere en energetische kern; vermoedelijk door processen in een accretieschijf rondom een zwaar zwart gat. Seyfert-sterrenstelsels, vernoemd naar de astronoom Carl Keenan Seyfert, zijn minder energetisch dan quasars, waardoor de delen buiten de kern meestal niet worden overstraald en nog zichtbaar zij...

Sferische aberratie
Een fout in de beeldvorming van een lens, een sferisch lenzensysteem of een sferische spiegel, doordat lichtstralen die nabij de rand van het objectief binnenvallen niet in hetzelfde brandpunt samenkomen als lichtstralen die dichter bij het centrum binnenvallen. Het beeld, bijvoorbeeld van een ster, is daardoor niet perfect scherp. &nbs...

SFU
Afkorting van de Solar Flux Unit: de eenheid waarmee astronomen de flux van zonne-energie op aarde in het radiogebied van het elektromagnetisch spectrum meten. Eén SFU komt overeen met 1 x 10^-22 Watt per vierkante meter per Hertz. De flux wordt meestal gemeten op een golflengte van 10,7 centimeter, waarop een sterke correlatie bestaat met het zon...

Siderische periode
De omlooptijd van een hemellichaam in een baan om de zon: de gemiddelde tijd die verstrijkt tussen twee achtereenvolgende samenstanden van het hemellichaam met een referentiester, zoals waargenomen zou kunnen worden vanuit het centrum van de zon.

Sirius
Ook wel Alpha Canus Maioris genoemd: de helderste ster aan de hemel en tevens de helderste ster van sterrenbeeld Grote Hond. Al duizenden jaren vóór het begin van de westerse jaartelling was Sirius van grote betekenis voor onder meer de Egyptenaren, omdat de verschijning van de ster in de lente indiceerde dat de overstroming van de Nijl aanstaande...

Solar Flux Unit
Meestal afgekort tot SFU: de eenheid waarmee astronomen de flux van zonne-energie op aarde in het radiogebied van het elektromagnetisch spectrum meten. Eén SFU komt overeen met 1 x 10^-22 Watt per vierkante meter per Hertz. De flux wordt meestal gemeten op een golflengte van 10,7 centimeter, waarop een sterke correlatie bestaat met het zonnevlekke...

Solstitium
Ook wel zonnewende genoemd: de jaarlijkse gebeurtenis waarbij de zon aan de hemel haar grootste positieve óf negatieve afstand (declinatie) tot de hemelevenaar bereikt. De zon staat dan loodrecht boven één van beide keerkringen. Het wintersolstitium (midwinter) valt samen met de kortste dag en het zomersolstitium (midzomer) va...

Spectraalklasse
Een categorie waarin een ster kan worden ingedeeld op basis van de karakteristieken van haar elektromagnetisch spectrum. Uit een spectraalklasse kunnen astronomen snel informatie afleiden over de temperatuur, de kleur, de grootte en de chemische samenstelling van een ster. De belangrijkste spectraalklassen - van hete naar koele, en van kleine naar...

Spectraallijn
Een emissielijn óf een absorptielijn in het elektromagnetisch spectrum van een stralingsbron.

Spectroscoop
Een instrument waarmee de kleurenspectra van lichtbronnen, waaronder sterren en andere astronomische objecten, gevormd en geanalyseerd kunnen worden. Een spectroscoop ontleedt licht met behulp van een prisma of een ander refracterend medium in verschillende kleurcomponenten.

Spectrum
Een grafisch weergegeven verdeling van (opeenvolgende) natuurkundige waarden, zodat deze relatief eenvoudig geanalyseerd of beschreven kunnen worden. In de astronomie is het elektromagnetisch spectrum meest gebruikte spectrum. Het bekendste is echter het kleurenspectrum: de grafisch weergegeven verdeling van soorten kleuren (van korte naar lange g...

Spiegelkijker
Zie spiegeltelescoop.

Spiegeltelescoop
Ook wel reflector genoemd: een telescoop die een beeld vormt met behulp van een spiegel als objectief. Het Newton-model, waarin het objectief parabolisch is gevormd om sferische aberratie te reduceren en waarin een vlakke vangspiegel het gereflecteerde licht nabij de kijkeringang afbuigt naar een oculair, wordt door amateurastronomen het meest geh...

Spiraalstelsel
Zie spiraalvormig sterrenstelsel.

Spiraalvormig sterrenstelsel
Een type sterrenstelsel dat is opgebouwd uit een bolvormige centrale concentratie van relatief oude sterren en andere materie (de nucleus), van waaruit één of meerdere minder 'armen' met relatief jonge sterren ontspringen die in een denkbeeldig vlak rondom deze nucleus spiraliseren.

Steenmeteoriet
Een type meteoriet die voor het grootste deel uit silicaten (gesteenten) is opgebouwd. Onderzoekers classificeren de meeste steenmeteorieten die zij op aarde aantreffen als chondrieten, omdat deze chondrulen bevatten. Achondrieten bevatten dergelijke opgesmolten korreltjes niet of nauwelijks.

Steen-ijzermeteoriet
Een op aarde zeldzaam type meteoriet dat voor ruwweg de helft uit steenachtig materiaal bestaat en voor de andere helft uit een nikkel-ijzer mengsel.

Stellair
Bijvoeglijk naamwoord dat vaak wordt toegevoegd aan de naam van een astronomisch verschijnsel dat in direct verband staat met de aanwezigheid van een ster.

Ster
Een zeer massief, compact en bolvormig lichaam in het heelal dat als gevolg van inwendige thermonucleaire reacties licht en andersoortige elektromagnetische straling uitzendt. Zelfs de sterren die in ons Melkwegstelsel het dichtst bij de zon staan, zijn zó ver verwijderd dat ze aan de hemel slechts als puntvormige lichtbronnen zichtbaar zij...

Sterrenbeeld
Ook wel constellatie genoemd: een patroon van sterren aan de hemel, vernoemd naar een object, een dier of een mythisch figuur. De sterren in een sterrenbeeld hebben in werkelijkheid geen fysieke connectie; het gaat om een gezichtslijneffect.

Sterrenhemel
De hemelkoepel, of het firmament, dat bij heldere weer na zonsondergang zichtbaar is en waaraan meerdere sterren, sterrenbeelden, planeten en-of andere astronomische objecten zijn te zien.

Sterrenhoop
Zie open sterrenhoop óf bolvormige sterrenhoop.

Sterrenstelsel
Een door de zwaartekracht samenhangende opeenhoping van sterren, gas en stof in het heelal. Ons eigen sterrenstelsel wordt ook wel de Melkweg genoemd. Ruwweg bestaan er vier soorten sterrenstelsels: spiraalstelsels, elliptische stelsels, balkspiraalstelsels en onregelmatige stelsels. Sterrenstelsels worden ook wel gezien als de 'eilanden' van het ...

Sterrenwind
Een aanhoudende stroom van (geïoniseerde) gassen en andere (geladen) deeltjes, waaronder vooral protonen en elektronen, vanuit de buitenste atmosfeer van een ster. De snelheid, temperatuur en dichtheid van sterrenwind varieert en is sterk afhankelijk van de activiteit van de betreffende ster én de aanwezigheid van coronale gaten. ...

Straalbreking
Ook wel atmosferische refractie genoemd: het afbuigen van lichtstralen als gevolg van prismatische werking van een atmosfeer. Hierdoor lijkt een buitenaards object soms verder boven de horizon te staan dan het in werkelijkheid staat. In het zenith is de straalbreking nul, terwijl de atmosferische refractie vlak boven de (aardse) horizon †“ door d...

Stralingsgordel
Een onderdeel van de magnetosfeer van sommige lichamen in het heelal: een torusvormige ruimte rondom een hemellichaam waarin (hoog)energetische geladen deeltjes, zoals protonen en elektronen, uit de sterrenwind (zonnewind) door het magnetisch veld worden vastgehouden. De gevangen deeltjes wervelen in deze gordels onophoudelijk en met hoge snelheid...

Supercluster
Een concentratie van meerdere groepen en clusters van sterrenstelsels. Superclusters behoren tot de grootst denkbare structuren in het heelal.

Supernova
De uitzonderlijk krachtige explosie waarmee de levensloop van een zware ster eindigt. Wanneer de laatste nucleaire brandstoffen in de kern van een zware ster zijn verbruikt en er nog slechts zware metalen resteren, verdwijnt de stralingsdruk vanuit het inwendige en volgt er een implosie. Op het moment dat de buitenste gasschillen van de ster met e...

Synodische maand
Ook wel lunatie genoemd: de tijd die verloopt tussen twee achtereenvolgende nieuwe manen, te weten 29 dagen, 12 uren, 44 minuten en 2,8 seconden.

Synchrone rotatie
Ook wel gebonden rotatie genoemd: het verschijnsel dat de tijd waarin een satelliet om zijn eigen as draait (roteert) door getijdeneffecten gelijk is geworden aan de tijd waarin de satelliet één omloop voltooid. Een gevolg hiervan is dat een satelliet met een gebonden rotatie altijd het zelfde halfrond naar zijn moederlichaam (meesta...

Synodische periode
Het gemiddelde tijdsinterval waarmee een hemellichaam op dezelfde positie terugkeert ten opzichte van twee referentie-hemellichamen. In het geval van een planeet gaat het om de gemiddelde tijd die verstrijkt tussen twee achtereenvolgende conjuncties óf opposities. De synodische periode van een satelliet komt overeen met de duur van é...

Telescoop
Ook wel kijker genoemd: een instrument dat objecten die ver van een waarnemer verwijderd zijn optisch vergroot met behulp van optiek die ten minste een objectief en een oculair omvat.

Tellurisch
Een bijvoeglijk naamwoord dat slechts sporadisch wordt gebruikt om duidelijk te maken dat een verschijnsel te maken heeft met de aarde. Zo worden absorptielijnen in het spectrum van een ster die zijn veroorzaakt door de aardse damprking ook wel tellurische spectraallijnen genoemd.

Terminator
Het grensgebied tussen de verlichte en de onverlichte zijde van een planetair object, zoals een planeet.

Totale zonsverduistering
Een fase tijdens sommige verduisteringen van de zon waarbij de maan de fotosfeer volledig afschermt. Tijdens de 'totaliteit' kunnen waarnemers verschijnselen waarnemen die zich hoger dan de fotosfeer bevinden en normaal gesproken door het zonlicht worden overstraald, zoals protuberansen, de chromosfeer en de zonnecorona.

Trojanen
Een planetoïdenfamilie in nagenoeg dezelfde baan als Jupiter, waarvan de leden zich in twee afzonderlijke groepen bevinden. De Trojanen zijn namelijk niet egaal verdeeld over deze baan, maar concentreren zich rond de zogeheten Lagrangepunten van de planeet. Eén groep loopt ongeveer 60 graden op Jupiter vooruit; de andere groep daarentegen vol...

Tropisch jaar
Ook wel zonnejaar genoemd: de tijd die verstrijkt tussen twee achtereenvolgende doorgangen van de zon door het lentepunt.

Tunguska-explosie
Naam van de ontploffing die op 30 juni 1908 op ongeveer zes kilometer hoogte plaatsvond boven een bosrijk gebied in Siberië (Rusland), nabij de rivier Tunguska. Vermoedelijk ging het om een meteoroïde of een komeet die laag in de dampkring uiteenspatte. De explosie had een kracht die equivalent is aan enkele honderden keren de kracht van de Hirosh...

Twinkeling
Ook wel scintillatie of fonkeling genoemd: snelle fluctuaties in de ogenschijnlijke helderheid en-of kleur van een puntvormige lichtbron aan de hemel als gevolg van de aanwezigheid van de aardatmosfeer. Over het algemeen is de mate waarin een dergelijke lichtbron twinkelt afhankelijk van haar hoogte boven de horizon (de dikte van de luchtlaag waar...

Ultraviolette straling
Doorgaans afgekort tot UV-straling: hoogenergetische elektromagnetische straling met golflengten korter dan zichtbaar (violet) licht (400 nanometer) en langer dan röntgenstraling (10 nanometer). Zeer hete astronomische objecten, zoals de zon, zenden UV-straling uit, maar de dampkring (vooral de ozonlaag) houdt deze vorm van straling grotendee...

Umbra
Ook wel kernschaduw of slagschaduw genoemd. De umbra is het gedeelte van een schaduw waarin een (denkbeeldige) waarnemer volledig is afgeschermd van de achterliggende lichtbron. In de penumbra (bijschaduw), daarentegen, kan de waarnemer nog een deel van de lichtbron zien. Logischerwijs hebben puntvormige lichtbronnen alléén een kernschaduw. &...

Uranus
De derde reuzenplaneet in het zonnestelsel, gerekend in grootte en vanaf de zon. Uranus, ook wel aangeduid als een ijsreus, staat gemiddeld op 2,87 miljard kilometer afstand van de zon en is ruim honderd keer zo groot als de aarde.

Uurhoek
Een maat voor de schijnbare afstand tussen een hemellichaam en de lokale hemelmeridiaan, uitgedrukt in het aantal uren dat is verstreken sinds het betreffende hemellichaam deze hemelmeridiaan is gepasseerd (waarde = positief) óf nog nodig heeft om deze te passeren (waarde = negatief). Een uurhoek van 1 uur komt overeen met een hoekafstand v...

UV-straling
Zie ultraviolette straling.

Vallende ster
Ook wel meteoor genoemd: het lichtspoor dat ontstaat wanneer een meteoroïde vanuit het heelal, doorgaans een minuscuul stof- of gruisdeeltje, met hoge snelheid in aanraking komt met de aardatmosfeer.

Vallis
Het woord voor 'vallei' of 'dal' in het Latijn, dat door astrogeologen wordt gebruikt om geulen of valleien op bepaalde hemellichamen te benoemen. Vooral op de planeet Mars komt vallis vaak voor in de naamgeving van dergelijk structuren, zoals in het geval van Valles Marineris: het - voor zover bekend - grootste canyonsysteem in het zonnestelsel.&...

Van Allen Gordels
De twee stralingsgordels in de magnetosfeer van de aarde. In de binnenste Van Allen Gordel, die zich uitstrekt tussen 100 en 5.000 kilometer afstand van het aardoppervlak, concentreren zich voornamelijk protonen. De buitenste Van Allen Gordel, die ruwweg begint op 15.000 kilometer afstand van de aarde en op maximaal 40.000 kilometer afstand haar b...

Vangspiegel
Een secundaire spiegel in een spiegeltelescoop die de door de hoofdspiegel gereflecteerde lichtstralen doorstuurt naar een oculair.

Venus
Eén van de vier rotsachtige en relatief kleine planeten in de binnendelen van het zonnestelsel. Venus is vrijwel even groot als de aarde en bezit een zeer dikke atmosfeer die het oppervlak volledig aan het zicht onttrekt.

Veranderlijke ster
Ook wel variabele ster genoemd: een type ster waarvan de schijnbare helderheid (periodiek) varieert. Dit kan tal van oorzaken hebben. Astronomen maken op hoofdlijnen onderscheid tussen intrinsiek veranderlijken enerzijds en extrinsieke veranderlijken anderzijds.

Verduistering
Ook wel eclips genoemd: het verschijnsel dat een hemellichaam door een ander astronomisch object (of de schaduw daarvan), deels of geheel, aan het zicht van een waarnemer wordt onttrokken. Zons- en maansverduisteringen zijn het best te zien vanaf aarde.