Breem - HiFi techniek en de elektronica in het algemeen

Categorie: Elektrotechniek en Elektronica
Datum & Land: 15/02/2007, NL
Woorden: 629

AB
Afstands bediening.
Je komt het begrip ook tegen in de context van een (luister) test, waarbij bijv. twee luidspreker systemen A en B vergeleken worden.

Absolute waarde
In de wiskunde de grootte van een waarde (getal) zonder rekening te houden met het teken.
Het wordt aangeduid door het getal tussen |rechte strepen| te zetten.

Absoluut gehoor
Mensen met een absoluut gehoor kunnen zonder referentie toon (bijv. van een stemvork) horen of een muziek instrument op de juiste toonhoogte gestemd is, c.q. ze kunnen van een enkele toon zeggen welke toon dat is.
Het hebben van een absoluut gehoor zegt niets over muzikaliteit, maar mensen die niet zelf musiceren zullen meestal niet ontdekken dat ze het hebben.
Voor veel musici is het zelfs een handicap, omdat ze er last van hebben als een muziekstuk niet op de juiste toonhoogte uitgevoerd wordt of kan worden.

AC
Alternating Current. eng. term voor wisselstroom (of -spanning)
Tegengesteld: DC, voor direct current of gelijkstroom. Vooral de term DC is historisch gegroeid in de begintijd van de elektrische energie voorziening.

Actief, Actieve elementen
Elementen in een elektrische-elektronische schakeling waarmee energie-versterking van een signaal mogelijk is.
Alternatief: Passieve elementen.
Typische voorbeelden zijn transistors, Operationele versterkers (OpAmps) en elektronen buizen.
Diodes worden ook vaak onder de actieve elementen gerangschikt, alhoewel er niet gemakkelijk energie versterking mee gerealiseerd kan worden.

Actieve filters
Dit zijn schakelingen die onderscheid maken naar frequentie, en waarin actieve elementen zoals transistoren en opamps een rol spelen. Dit in tegenstelling tot passieve filters, waarin uitsluitend capaciteiten, zelfinducties en weerstanden voorkomen. Het gebruik van actieve wissel filters heeft alleen zin als je aan Bi- of Tri- Amping doet.
Met actieve filters kunnen filter-karakteristieken gerealiseerd worden die veel fraaier zijn dan die met passieve filters.
De wisselfilters in een luidsprekerkast zijn altijd passief. Zie ook het artikel over wisselfilters

Actieve luidspreker
Bij luidsprekers is er een spraakverwarring m.b.t. actief en passief. Vaak worden luidsprekerkasten `Actief` genoemd als er ook een eindversterker in de luidsprekerkast zit. Je ziet dit vaak bij PC-luidspreker kastjes, waar de stereo eindversterker in het `actieve` kastje zit. Het andere kastje met alleen een luidsprekertje wordt dan `passief` genoemd.
Soms wordt echter gedoeld op een luidspreker (systeem) waarbij er op het bewegende deel van de (bas) luidspreker een sensor zit die de bewegingen meet en terug voert naar de versterker. De bedoeling is dat ongewenste bewegingen van de luidspreker tegengegaan worden. In dit verband is ook de term `Motional Feedback` van belang.
Er zijn erg weinig van zulke systemen in de markt, en zulke luidsprekers komen altijd met hun specifieke behuizing en versterker. Je hebt daar dus weinig keuze in.
Er zijn of waren systemen op de markt die het predikaat HiFi redelijk waar schijnen te maken, maar ik vermoed dat ze in vergelijking met een gelijkwaardig conventioneel systeem erg duur zijn.
Een derde betekenis van actief v.s. passief kom je tegen bij een bepaald type (bas)luidspreker behuizing.
Er is 1 woofer op de normale manier aangedreven (de actieve), en een tweede daarnaast (de passieve) heeft een identieke conus en -ophanging, maar wordt niet aangedreven door een versterker. Het principe lijkt nogal op dat van de basreflexkast, met als verschil dat de passieve luidspreker fungeert als poort.
Van sommige populaire woofers is voor dit doel een `passieve` versie leverbaar.

AES-EBU
AES is de Audo Engeneering Society, een Amerikaanse organisatie die o.m. standaards bepaalt voor audio apparatuur. Er is ook een Nederlande afdeling. Zie mijn link-pagina.
EBU is de European Broadcasting Union, de Europese tegenhanger van de AES, maar dan vooral voor de omroep en fabrikanten van opneem-, zend-, ontvang- en weergeef apparatuur.
AES-EBU is in hifi kringen bekend als de professionele variant van de SP-DIF of TOS-Link digitale audio verbinding. Deze gebruikt een symmetrische 110 Ohm kabel en XLR connectoren.

Afgestemde kring
Een combinatie van een capaciteit en een zelfinductie vormt een afgestemde kring. D.w.z. dat zo`n samenstel op een bepaalde frequentie opslingering vertoont. Afgestemde kringen worden vooral bij radio-en TV-ontvangst gebruikt. In het audio-gebied proberen we ze te vermijden.
Soms kan een ongelukkig gekozen luidspreker wisselfilter circuit tot een afgestemde kring leiden.

Afschermen, afscherming
Een elektrisch of elektronisch circuit omgeven met een elektrisch geleidend materiaal dat meestal verbonden is met de referentie (nul of GND) van het betreffende circuit. De bedoeling is het creeren van een kooi van Faraday, waardoor elektromagnetische signalen van buitenaf geen effect meer hebben op het interne circuit, en-of andersom.
De effectiviteit van de afscherming is afhankelijk van de (storende) frequenties, de geleiding van het afschermmateriaal en evt. openingen in het afschermmateriaal.
Afschermen van elektrische velden gaat meestal vrij goed met een dunne metalen afscherming.
Het afschermen van statische of laagfrequente magnetische velden, zoals die van permanente magneten (luidsprekers!) of lichtnet transformatoren vergt afscherm materiaal met bijzondere magnetische eigenschappen. (zoals mu-metaal)

Afsluiten
Een kabel belasten met de Karakteristieke Impedantie van die kabel.

Ag
De chemische afkorting voor Argentium, de latijnse naam van het metaal Zilver. Zie Solderen

Akoestiek
1. De wetenschap van het opwekken, de voortplanting en de perceptie van het geluid. In het bijzonder de invloed die ruimtes (bijv. concertzalen) daarop hebben.
2. De kwaliteiten van een (concert) zaal of andere ruimte voor wat betreft het overbrengen van het geluid.

Alfabetische volgorde
Een rangschikking die een perfecte ordening suggereert, maar er meestal in resulteert dat begrippen die niets met elkaar te maken hebben bij elkaar gegroepeerd zijn. Zo ook in deze begrippenlijst.

Alias, anti-alias filter
Bij de Analoog naar Digitaal omzetting zullen frequenties groter dan de helft van de sample frequentie terecht komen in het gebied onder de helft van de sample frequentie.
De remedie is een anti-alias filter dat er voor moet zorgen dat zulke frequenties niet in het omzettings proces terecht komen. Achteraf is er niets meer aan te doen.
Zie technisch artikel Analoog en Digitaal

All Pass filter
Een filter waar alle frequenties in gelijke mate doorheen komen, maar waarbij de fase of looptijden veranderd wordt-worden.
Zulke filters zijn met passieve analoge middelen (weerstanden, spoelen en condensatoren) erg lastig te maken. Er bestaat een elegante actieve schakeling voor een analoog all pass filter. In de digitale techniek zijn er meer mogelijkheden.
De toepassing in de audio techniek ken ik uitsluitend om bepaalde fase correcties te doen bij wisselfilters voor luidsprekers..

AM
Amplitude modulatie.
Een techniek voor radio verbindingen waarbij de (audio) informatie verzonden wordt door de sterkte (amplitude) van de hoogfrequente draaggolf te varieren.
Deze techniek wordt gebruikt door publieke en commerciele omroepzenders in de lange, midden- en korte golf radio frequenties.
De geluidskwaliteit van deze zenders is zeer matig. De hoogst uitgezonden audio frequentie is ca. 4 KHz en er is vaak een aanzienlijke storing door andere (verafgelegen) zenders. Stereo is weliswaar niet onmogelijk maar wordt nooit ondersteund.
Zie ook: FM
De beeld-informatie van TV-zenders wordt ook AM uitgezonden, maar met een bandbreedte van zo`n 4 MHz.

AM-detectie.
Het verschijnsel dat bijv. een audio versterker die in principe niet gevoelig is voor radio-frequente signalen, toch gestoord wordt door een (sterk) signaal van een (naburige) zender.
Wat er gebeurt is het volgende: Het zender signaal komt zo sterk binnen dat er in de diodes en transistoren van de versterker gelijkrichting optreedt, waardoor het normaal onhoorbare radio signaal hoorbaar wordt. Je hoort min of meer duidelijk wat de zender uitzendt, soms hoor je alleen fluittonen of gelispel.
FM zenders veroorzaken veel minder gemakkelijk zulke problemen, vandaar dat er voor de CB (27 MHz bakkies) gekozen is voor FM.
Problemen hiermee kunnen vaak opgelost worden door het op de juiste plaats aanbrengen van kleine zelfinducties of condensatoren. Het `beter` afschermen van signaalleidingen helpt meestal maar een beetje.
Zie ook: storing.

Ampere
De eenheid van elektrische stroomsterkte. 1A is 1 Coulomb per seconde. Ook: 6.24E18 elektronen per seconde.

Amplifier
Engels woord voor: Versterker
Voorversterker: Pre amplifier
Regelversterker : Control amplifier
Eind- of vermogensversterkers : Final, Power amplifier.

Amplitude
Amplitude betekent uitslag, (van bijv. een slinger)
In de elektrotechniek bedoelen we de sterkte van een elektrisch (wisselspannings - stroom) signaal.

Amplitude ruis
Bij bandrecorders en casettedecks wordt een continue toon altijd weergegeven met een bepaalde variatie in de signaalsterkte. Dit heet amplitude ruis. Het wordt veroorzaakt door onregelmatigheden in de magnetische eigenschappen van de band. Vooral oudere bandsoorten hebben er last van.

Analoog
Signaal overdracht waarbij de over te dragen grootheid (bijv. geluidsdruk) voorgesteld wordt door een elektrische spanning van overeenkomstige grootte. Het signaal kan in principe elke waarde aannemen binnen een bepaald bereik, en al deze waardes hebben ook betekenis, m.u.v. de ruis die overal meer of minder aanwezig is.
Tegenstelling: digitaal.

Angstrom
Een ouderwetse eenheid voor een zeer korte lengte. 1 Angstrom = 1E-10 meter, oftewel 0.1 nanometer, of een tienduizendste van een duizendste millimeter.

Anode
Een van de elektrodes in een Diode of een Elektronenbuis. De tegenhanger is de Kathode.
Alleen als deze elektrode een positieve spanning heeft t.o.v. de andere elektrode kan er stroom gaan lopen.

Anodiseren
Zie eloxeren. Een oppervlakte behandeling voor sommige metalen waarbij er een elektrische stroom aan te pas komt. Een variant op Galvaniseren.

Antenne versterker
Antenne versterkers worden voor twee doeleinden gebruikt:
1. Bij een lange antenne kabel kan het signaalverlies te groot worden, waardoor de ontvangst van bijv. FM-radio of TV te ruiserig wordt. In dat geval kan een antenne versterker dicht bij de antenne verbetering geven. (niet aan de ontvanger kant, want dan is het kwaad al geschied)
2. Als je het signaal van een antenne of de kabel-TV naar meerdere ontvangers in je huis wilt leiden (gebruik altijd splitters, nooit kabels zo maar aan elkaar knopen) kan het signaal te zwak worden. Plaats dan een antenne versterker tussen de antenne of kabel-aansluiting en de rest van je huis. Neem een versterker met zoveel mogelijk uitgangen.
Schakel nooit meerdere antenne versterkers achter elkaar. Er kan dan gemakkelijk kruismodulatie ontstaan, wat tot allerlei bijgeluiden (en spookbeelden, bij TV) leidt.
Als je internet `via de kabel` hebt of een digitale kabel-ontvanger moet die modem of aftakking altijd aan de kabel-kant van de versterker zitten, dus aan de kant waar de kabel uit de straat komt.
Als je verafgelegen of zwakke stations wilt ontvangen met een eigen antenne helpt een antenne versterker meestal niet, dan moet je een antenne met een grotere antenneversterking kiezen.

Antenne versterking
Als je een eigen antenne hebt, dus geen kabel, dan heb je met dit begrip te maken. De antenne versterking is de mate waarin het signaal van die antenne sterker is dan dat van een simpele dipool antenne.
Bij de gebruikelijke FM- en TV antennes (dakharken) is de dipoolstaaf bijna altijd verbonden met een tweede dipoolstaaf, waardoor de karakteristieke impedantie van de antenne wat lager wordt. Je ziet een lang gerekte lus.
Meestal zie je ook langere staven `achter` de dipool, dat zijn Reflectoren en kortere staven `voor` de dipool, die heten Directoren. `Voor` is hier in de richting van de zender. Hoe meer elementen zo`n antenne bevat, hoe groter de versterking is, maar ook hoe sterker de richting gevoeligheid. Vooral als je verafgelegen of zwakke stations wilt ontvangen is een grote antenne versterking nodig. Het gebruik van elektronische antenneversterkers helpt dan niet omdat die niet alleen het signaal versterken maar ook de ruis. Antenne versterking door reflectoren, directoren en het koppelen van meerdere antennes is practisch ruisvrij.
Het begrip antenne versterking is net zo goed van toepassing op zend-antennes. Het is zelfs wat gemakkelijker voor te stellen dat een antenne met een sterke richtwerking alle energie in die richting stuurt, en dat je er dus verder mee kunt komen.

Anti alias (filter)
Zie `Alias`

Anti-skating
Zie dwarskracht compensatie bij de platenspeler.

Armlift
Bij platenspelers de inrichting om de afspeelarm voorzichtig van de plaat te lichten, of erop te laten dalen.

Au
De chemisch afkorting van Aurum, de latijnse naam van het metaal Goud.

Audio - OpAmp
Zie OpAmp

Audio-groep
Een aparte lichtnet groep voor de audio apparatuur.
Het is in bijna alle gevallen volstrekt zinloos om zoiest te doen. Alleen als er op de `normale` groepen sterk storende apparatuur aangesloten is kan het misschien helpen, maar een veel betere optie is dan om die apparatuur te ontstoren.
Zie de hoofdstukken over Storing , over Lichtnetkabels. en Hoe klinkt elektronica.

Aux
Bij een versterker een signaal-ingang voor algemeen gebruik. De ingangs gevoeligheid is meestal tussen 200 mV en 1 V, en de ingangs impedantie zo`n 100 KOhm.

AV
Audio-visueel. Dit begrip refereert aan alles wat met beeld en geluid(s) (apparatuur) te maken heeft.

AWG
Een Engelse - Amerikaanse aanduiding voor de draad doorsnede van elektrisch draad. Hoe groter het getal hoe dunner de draad.
AWG 20 = 0.5 mm2, AWG 18 = 0.75 mm2, AWG 15 = 1.5 mm2, AWG 13 = 2.5 mm2, AWG 11 = 4 mm2. (ten naaste bij)

Balun
Balance - Unbalance
Een transformatortje dat een symmetrische kabel of antenne aanpast op een asymmetrische kabel, of omgekeerd.
Bijv. de klassieke TV- of FM- antenne (dakhark) is symmetrisch. Om toch met asymmetrische coax-kabel te kunnen werken is een balun nodig. Vaak zit die in de aansluitdoos van de antenne ingebouwd.
In verband met microfoons spreken we meestal over een symmetreer-trafo.

Band-Pass filter
Een elektrisch circuit dat slechts een bepaald frequentie gebied doorlaat. Lagere en hogere frequenties worden tegengehouden.
Zie ook : Low-Pass, High-Pass
Zie ook het artikel over wisselfilters

Band-Stop filter
Een elektrisch circuit dat frequenties in een bepaald frequentie gebied tegenhoudt. Andere frequenties komen er in meerdere of mindere mate doorheen.
Zie ook : Low-Pass, High-Pass
Zie ook het artikel over wisselfilters

Bandrecorder
Apparaat om geluid of andere signalen op te nemen op een magneetband. Het principe is gelijk aan dat van de bekende compact casette. Het verschil is dat de band op losse spoelen zit.
Zie de rubriek signaalbronnen

Bangmakerij
Een publicatie waarin wordt gesuggereerd dat er een ernstig probleem is met een of ander onderdeel of een (soort) apparaat. Je moet beslist een ander (veel duurder) ding kopen om dit onheil af te wenden.
In veel gevallen blijkt bij een degelijke technische beschouwing dat er zo goed als niets aan de hand is.
Zie ook: over betrouwbaarheid van informate en een engels artikel over het detekteren van wetenschappelijk fraude

Bar
Een verouderde eenheid voor de luchtdruk, of de druk van een gas of damp. 1 Bar is 1 kg - cm2, of ongeveer 10 N-cm2
Tegenwoordig wordt de Pascal gebruikt. Deze is gedefinieerd als 1 N-m2 .(Newton per vierkante meter)
De normale luchtdruk is dan ca. 0.1 MegaPascal

Basis band
Relatief begrip. Het frequentie gebied van (bijna) DC tot aan een zekere frequentie.
In verband met audio is dat 20 Hz tot 20 a 100 KHz. Bij PAL video ca. 100 Hz .. 3.5 MHz
Men spreekt vaak over Basisband als tegenstelling tot signalen die op een sub-carrier gemoduleerd zijn. Zo zit bijv. in het FM-stereo signaal de mono-informatie (somsignaal) in de basisband, terwijl de stereo informatie (verschilsignaal) gemoduleerd is op een 38 KHz draaggolf. RDS informatie zit weer op andere subcarrier frequenties.

Basis breedte regeling
Een elektronische schakeling c.q. voorziening op een versterker om de stereo basis breedte te kunnen regelen.
Door wat links aan het rechter kanaal toe te voegen en v.v. wordt de schijnbare breedte van het stereo beeld wat kleiner. Door zo`n zelfde toevoeging tegenfasig te doen wordt vaak een verbreding van het stereo beeld ervaren. Het effect is erg afhankelijk van de microfoon techniek en mixage waarmee de opname gemaakt is.
Als je vaak met een hoofdtelefoon luistert kan een verkleining van de basisbreedte wenselijk zijn, want veel opnames zijn zo gemixed dat ze op luisprekers goed klinken, maar op een hoofdtelefoon een nogal overdreven ruimtelijkheid hebben.

Baxandal
Ene meneer Baxandal heeft in een ver verleden een elegant circuit bedacht voor een klankregeling met aparte knoppen voor hoog en voor laag.
Onafhankelijk van elkaar konden hoog en laag zowel versterkt als verzwakt worden, waarbij het middengebied ongeveer op sterkte bleef.
Dit circuit bleek prettige regelmogelijkheden te hebben. Met wat variaties op de precieze schakling wordt het nog steed zeer veel gebruikt.

Beamer
Een beeld projector. Beamers zijn aanvankelijk ontwikkeld om presentaties te kunnen geven, direct uit de computer, ter vervanging van de `overhead projector` en de transparanten die daarbij horen.
Omdat de meeste beamers ook standaard TV-beelden kunnen weergeven en de aanschaf prijs inmiddels gedaald is tot onder die van een wat dure grootbeeld TV (Laat staan een plat scherm van flinke afmetingen) is het een aantrekkelijk ding geworden om een thuisbioscoop te realiseren.
Bedenk dat de licht opbrengst van een beamer doorgaans te gering is om in een helder verlichte woonkamer TV te kijken. Je zult meestal moeten verduisteren, maar in combinatie met een goede audio installatie heb je dan een prima thuisbioscoop.
Let op de mogelijkheden voor de aankomende High Definition TV (HDTV) Alle hedendaagse beamers kunnen een aanzienlijk hogere resolutie (=aantal pixels) weergeven dan een conventionele TV. Deze technieken zijn nu (ik schrijf dit dec 2006) in hoge mate in beweging, zowel technisch als qua prijsstelling.

Bemonsteren
Nederlandse term voor sampling.

Beter
Zie Duur

Bi-Amping
Bi-Amping is het gebruik van afzonderlijke eindversterkers voor (de luidsprekers voor) lage en hoge tonen.
Het heeft alleen zin als je vóór de eindversterkers een actief wisselfilter gebruikt en er geen (*) wisselfilters in de luidspreker kasten zelf zitten. Uiteraard moeten de afzonderlijke luidsprekers-groepen afzonderlijke aansluitingen hebben.
Het voordeel is dat de luidsprekers goed gedempt zijn, waar de gebruikelijke filters met dikke spoelen en condensatoren de demping van de luidsprekers verzieken.
Als je zorgt dat de eindversterkers dicht bij de luidsprekerkasten staan of er in gebouwd zijn hoef je je ook over de lengte en dikte van je luidsprekerkabels niet veel zorgen te maken. Een tussenweg is om de versterkers het volledige signaal te geven, en de filters in de luidsprekerkasten in tact te laten. Je bereikt hiermee dat de vervorming van het laag kanaal niet in het hoog-kanaal komt en omgekeerd. Het voordeel van de korte luidsprekerkabels en de betere demping van de luidsprekers is dan echter teniet gedaan.
Over Tri-Amping kan hetzelfde gesteld worden, alleen gaat het dan over de frequentie gebieden laag, midden en hoog. Het filter vóór de eindversterkers hoeft niet per sé een actief filter te zijn. (dus iets met versterkende elementen) Een 1e- of 2e orde filter kan ook met een paar weerstandjes en condensatortjes gemaakt worden, zonder gedoe met OpAmps en voedingsspanningen.
(*) Het is aan te bevelen om tenminste de tweeters te voorzien van een high-pass filter met een laag kantelpunt (ca.

Bi-phase encoding
Een techniek om seriele digitale signalen te versleutelen ten behoeve van het versturen of opslaan. De bi-phase coding geeft niet zozeer aan of het een 1 of een 0 is, maar of een databit verandert of niet. Bovendien keert de bi-phase codering ook nog van polariteit bij elk volgend data-bit.
Belangrijke voordelen t.o.v. veel andere coderingssystemen zijn:
- De bit-clock kan eenvoudig uit het digitale signaal teruggewonnen worden. Dat maakt het ontwerp van de ontvanger eenvoudiger.
- Het digitale signaal heeft een DC-component nul, en een (basis band) spectrum dat symmetrisch rond de baud-rate ligt, ongeacht de data inhoud. Dit maakt o.m. transformator koppeling mogelijk.
- De polariteit van het digitale signaal is niet van belang.
Er is natuurlijk ook een nadeel: De bit-snelheid van het gecodeerde signaal is twee maal zo hoog als de feitelijke data-bit snelheid.
Het S-Pdif en het AES-EBU signaal voor digitaal audio is op deze manier gecodeerd.

Bi-polaire Condensator
Condensatoren met wat grotere waardes (vanaf een paar micro-farad) zijn meestal elektrolitisch, (elko) en dus gepolariseerd, d.w.z. dat de spanning altijd in dezelfde richting moet staan. De bipolaire elko bestaat in feite uit twee gewone elko`s die tegengesteld in serie geschakeld zijn.
In luidspreker wisselfilters komen nogal eens grote condensatoren voor, maar het gaat daar om wisselspanning, en dan mag je geen elko`s gebruiken.
Liever ook geen bipolaire elko`s gebruiken. Elko`s komen altijd met een grote tolerantie op de waarde (tot wel 50%), en met de serieschakeling wordt de Ohmse weerstand alleen maar hoger, en dat wil je ook niet. Zie het artikel over wisselfilters

Bi-polaire Transistor
Halfgeleider waarbij de stroom in de hoofdstroomweg (emittor-collector) bepaald wordt door een veel kleinere stroom in de stuurstroom weg (basis-emittor)
De term bi-polair vindt z`n oorsprong in het feit dat er twee soorten ladingsdragers in het geding zijn, elektronen en gaten. Gaten zijn in dit verband plekken in het kristalrooster waar een elektron zou moeten zitten.
Tegenstelling: Veld-effect transistor.

Bi-Wiring
Manier van aansluiten van luidsprekers.
De luidsprekerkasten moeten gescheiden aansluitingen hebben voor het lage tonen deel en het midden- en hoge tonen deel, maar ze moeten wel voor elk deel een geschikt wisselfilter hebben. Iedere aansluiting wordt met een aparte kabel aangesloten op dezelfde versterker.
De gedachte achter bi-wiring berust op een gevoelsmatige, maar foute interpretatie van de elektrotechniek, n.l. dat hoge en lage frequenties over dezelfde kabel `elkaar in de weg` zouden zitten en dat je ze dus via verschillende kabels moet laten lopen.
Bi-Wiring bevordert slechts het gebruik van luidspreker kabel. Er kan een gering effect zijn, maar alleen als je een slecht wisselfilter hebt en te hoog-ohmige kabels (te lang-te dun).
Over Tri-Wiring kan hetzelfde gesteld worden, alleen gaat het dan over de frequentie gebieden laag, midden en hoog.
Verwar Bi-Tri-Wiring niet met Bi-Tri-Amping. Dat laatste is weliswaar duurder, maar zeker niet zinloos.
Zie ook het artikel over wisselfilters

Bias
Eng: vooringenomenheid, vooroordeel, sturen in een bepaalde richting.
In de elektronica techniek een voorinstelling, vaak de DC- instelling van een versterkertrap die alleen AC- signalen moet versterken.
In de opneem techniek met analoge magneetband (Tape deck, Casette recorder) een hoogfrequente stroom (100 KHz of zo) die bij opnemen door de opneemkop gestuurd wordt, samen met het op te nemen audio signaal. Het resultaat is dat de magnetiseerbare deeltjes van de band even `flink door elkaar geschud worden` zodat ze goed op de juiste plaats komen te liggen. In deze betekenis is de nederlandse vertaling `bijstroom`.
Bij een te lage bias stroom krijg je een opname met veel intermodulatie vervorming (komt door de hysteresis van het band materiaal) en bij een te hoge bias stroom krijg je een te zwakke opname, vooral voor hoge tonen, want die worden direct na opnemen weer uitgewist. Je moet nl. weten dat het wissen van een band gebeurt door zo`n zelfde bijstroom wat heftiger toe te passen. Alle magneetdeeltjes op de band gaan dan weer in de rustpositie liggen.
Het begrip is ook bekend i.v.m. dubieuze wetenschappers die heel erg graag iets onwaarschijnlijks willen bewijzen, en daarbij de degelijke wetenschappelijke methodes uit het oog verliezen.

Bidden
Vragen of de natuurwetten even opzij gezet kunnen worden ten behoeve van een enkele sterveling die ook nog toegeeft dat `ie het niet waard is.

Bifilair
Letterlijk: met twee draden.
In sommige gevallen willen we een weerstand maken met weerstandsdraad. Je kunt dan een bepaalde lengte draad opwikkelen om een of andere kern, maar daardoor zal er ook een bepaalde zelfinductie ontstaan die niet altijd gewenst is.
Door de spoel te wikkelen met een dubbele draad kunnen de magneetvelden van de heen- en teruggaande stroom elkaar grotendeels opheffen en heb je geen last van de zelfinductie.

Bijgeloof.
Het geloof van een ander.

Binair
Lett: Tweetallig, uit twee componenten bestaand.
Een getalstelsel gebaseerd op uitsluitend de cijfers 0 en 1.

Bit
In de digitale- of informatie techniek de kleinste hoeveelheid informatie. Aan of Uit, Ja of Nee, Hoog of Laag, True of False.
In de elektronika praktijk is het een elektrisch signaal dat een hoge (bijv. 5 volt) of lage (bijv. 0 volt) spanning voert.
Een enkel cijfer van een binair getal.

Bit-clock
Bij serieel verstuurde digitale signalen moet de ontvanger weten wanneer het signaal geldig is. Deze `wanneer` informtie moet op 1 of andere wijze in het seriele signaal verwerkt worden, en daar ook weer gemakkelijk uit afgeleid kunnen worden.
Er bestaan zeer uiteenlopende methoden om dit te doen. In bijv. het S-Pdif of AES-EBU signaal wordt de bit-clock afgeleid als de helft van de bit-rate. Dit veroorzaakt dat het S-Pdif signaal een tweemaal grotere bandbreedte nodig heeft dan strikt nodig is, maar dat het regenereren van de bit-clock vrij eenvoudig is. Zie Bi-phase.
In transmissie systemen waarbij er zo efficient mogelijk gebruik gemaakt moet worden van de beschikbare bandbreedte (o.m. satelliet doorgifte, CD-spelers, telefoonmodems, Digitale radio en TV, opslag op harddisk etc..) worden veel slimmere technieken gebruikt. Dit vereist ook een slimmere en dus complexere ontvanger.

Black Box
In de elektronica techniek een element met 1 of meer in- en-of uitgangen, waarvan we slechts de in-uit specificaties kennen. Wat er fysiek inzit interesseert ons niet.
Zie ook: Vierpool.
In de media is in verband met vliegtuig ongevallen nog wel eens sprake van de `black box` met vluchtgegevens, de `flight data recorder` en de `cockpit voice recorder`. Die dozen zijn echter niet zwart, maar fel oranje. (nou ja, in ieder geval vóór de brand).
Toch verraden de specificaties of metingen soms iets over wat er in een black box kan zitten.

BlackBoxRaadsel:
Een aardig raadsel is de volgende opgave: - We hebben een gelijkspanningsbron van 12 Volt, inwendige weerstand verwaarloosbaar.
- Via een weerstand van 6 Ohm zijn er een Voltmeter, een Ampere meter en een Wattmeter aangesloten. Deze instrumenten zijn van het klassieke draaispoel type en nagenoeg ideaal en ze zijn op de gebruikelijke wijze aangesloten. - Indien het circuit open is geeft de Voltmeter 12 Volt aan, de Amperemeter 0 Ampere en de Wattmeter 0 Watt. De 6 Ohm weerstand blijft koud. - Als het circuit kortgesloten wordt geeft de Voltmeter 0 Volt aan, de Amperemeter 2 A en de Wattmeter 0 Watt. De 6-Ohm weerstand wordt warm. - Als het circuit aangesloten wordt op de BlackBox geeft de Voltmeter 6 Volt aan, de Amperemeter 1 Ampere en de Wattmeter wederom 0 Watt. De 6 Ohm weerstand wordt warm, maar minder dan bij de kortsluiting. - De vraag is: Wat zit er in de BlackBox? en wordt `ie uiteindelijk warm? - Ik geef je een hint: Er loopt stroom door, er staat spanning over, maar er wordt geen vermogen opgenomen, en het gaat om een gelijkspanningsbron. Als je denkt het te weten en te beredeneren mag je me een email sturen.

Blind testen
In HiFi audio een test methode waarbij het panel van luisteraars-sters op geen enkel moment tijdens de test weet naar welke combinatie van apparatuur er geluisterd wordt. De bedoeling is om subjectiviteit en onbewuste beinvloeding uit te schakelen.
In de High-End Hifi wereld wordt deze methode slechts zelden toegepast, zodat er allerlei stellige beweringen over klankverschillen tussen apparaten en kabels de ronde doen, waar de techniek geen enkel verschil rechtvaardigt.
Zie Luisterproeven en dubbel blind.

Blind vermogen
In de elektrotechniek dat deel van het vermogen waarbij stroom en spanning 90 graden in fase verschoven zijn. Er is spanning, er loopt stroom, maar er wordt geen vermogen overgedragen. De elektriciteitsmeter loopt ook niet.
Je kunt ook zeggen dat het een hoeveelheid energie is die heen-en-weer geslingerd wordt tussen de afnemer en de bron (het enegiebedrijf)
De klant betaalt niet voor het blind vermogen, maar het elektriciteits bedrijf moet wel zorgen voor voldoende kabeldoorsnede om het te transporteren. Daarom stellen energiebedrijven eisen aan de hoeveelheid blind vermogen die iemand mag `afnemen`.
Zie ook Power Factor, -correction.

Blokgolf of Rechthoekspanning
Een elektrische spanning die periodiek en plotseling verandert van de ene waarde in een andere waarde. De blokgolf wordt heel vaak gebruikt bij het doormeten van versterkers en soortgelijke audio apparatuur. Het resultaat wordt meestal met een oscilloscope bekeken .
Een blokgolfmeting aan een versterker of zo geeft heel snel een inzicht in de amplitude en fase karakteristiek van zo`n apparaat. Gebrek aan hoge of lage frequenties, voorkeur voor bepaalde frequenties en instabiliteiten komen snel aan het licht. Fase fouten manifesteren zich vaak als uitslingeringen. Een blokgolfmeting is doorgaans de snelste methode om een versterker door te meten op het amplitude-fase gedrag. Metingen van de intermodulatie vervorming moeten op een andere manier gedaan worden.

BlueTooth
Een technologie voor het op matig korte afstand (enkele 10-tallen meters) overdragen van digitale informatie van allerlei aard. Computer-netwerk en digitaal audio van hoge kwaliteit behoort tot de mogelijkheden. Momenteel (2005) sterk in opkomst.

BNC
Een type coaxiale connector met bajonet vergrendeling dat overwegend gebruikt wordt in de elektronica meet-techniek. Vrijwel alle oscilloscopes, signaalgeneratoren e.d. zijn uitgerust met BNC connectoren. BNC connectors zijn meestal geoptimaliseerd voor 50 Ohm karaktistieke impedantie van de kabel, maar er bestaan ook 75 Ohm BNC connectoren voor de professionele TV-wereld.

Boventonen
Tonen met een toonhoogte (frequentie) die een veelvoud is van de grondfrequentie. Zie Harmonischen
Er bestaat een zangtechniek genaamd `boventoon zang` die beoefend wordt in o.m. delen van Siberie en Mongolie. Het komt erop neer dat de stemband een betrekkelijk lage toon produceert, en dat door het specifiek vormen van de mondholte bepaalde boventonen sterk geaccentueerd worden.

Brickwall, Brickwall filter
Een brickwall filter is een filter met een een zeer steile overgang tussen de doorlaatband en de stopband.

Brug, Brugcel, Brugschakeling
Als elektronisch component wordt een schakeling bedoeld met 4 diodes, bedoeld om wisselspanning in een voedings-circuit gelijk te richten. De 4 diodes komen meestal in 1 behuizing: de brugcel.
Bij eindversterkers zien we soms dat de luidspreker aangesloten is tussen twee identieke eindtrappen die tegengesteld aangestuurd worden. Dit wordt vooral gedaan als de maximaal beschikbare voedingsspanning beperkt is, zoals in de auto.
In High-end audio apparatuur wordt deze methode zelden gebruikt, omdat het voordeel van de lagere voedingsspanning niet erg relevant is.

Buis
Zie: Elektronenbuizen

Byte
In de digitale techniek een groep van 8 Bit`s
Met 1 byte kunnen 256 verschillende waardes weergegeven worden. 0 tot en met 255, of -128 t-m +127

Calorie
Ouderwetse eenheid voor een hoeveelheid energie of arbeid. Zie Joule 1 Calorie is 4.184 Joule of wattseconde.
Als men in de voedingsleer de eenheid Calorie gebruikt bedoelt men meestal de kilo-Calorie, ook wel de `grote Calorie` genoemd.

Capaciteit
Capaciteit is de eigenschap van een condensator, n.l. de mogelijkheid om een elektrische lading (tijdelijk) op te slaan.
Twee geleiders die van elkaar gescheiden zijn door een isolatie materiaal vomen een condensator, of capaciteit. Lees verder....

Capstan, Kaapstander
Bij alle apparaten die magneetband afspelen (bandrecorders, casettedecs, DAT, video-tape) is de capstan het asje dat de bandsnelheid bepaalt. De band wordt tegen de capstan aangedrukt door een rubber rolletje, de aandruk-rol.

Carrier
Draaggolf. Signaal of frequentie waarop een ander signaal gemoduleerd is.

Cascode
Een schakeling met twee transistoren zoals hier. (Het kan ook met Fets, of buizen of een mix daarvan)
Met deze schakeling kan vrij gemakelijk een grote bandbreedte bereikt worden. Je ziet dit circuit vrij vaak in video versterkers en in het ingangs circuit van oscilloscopen.

Causaal, Causaliteit
Dit betekent dat iets voldoet aan de wet van oorzaak en gevolg, n.l. dat de oorzaak altijd voorafgaat aan het gevolg.
In de wereld van digitale filters komen we ook non-causale filters tegen, dat zijn filters waar er aan de uitgang al iets gebeurt, terwijl er aan de ingang nog niets gebeurd is. Natuurlijk kan dat niet in echte tijd, maar de truuk is dat het hele signaal vertraagd wordt zodat het filter toch als het ware vooruit kan kijken.
Vergelijk het met de mogelijkheid die sommige DVD-recorders of sateliet ontvangers tegenwoordig bieden om de reclame-blokken midden in de film `door te spoelen`. Dat werkt bij de gratie van dat je eerst een opname start, dan een half-uurtje wacht en dan de opname gaat afspelen. Je kunt dan dat halve uur aan reclame blokken doorspoelen, maar je kunt natuurlijk niet vooruitlopen op de uitzending.

CB
Citizens Band, een gebied van radio frequenties die voor burgerlijk gebruik vrijgegeven is. In Nederland de 27 MHz band.

CCW
Engels voor: Counter Clockwise, tegen de klok in draaiend, links om. Het tegenovergestelde is: CW, Clocwise.

CD
Compact Disk, medium voor het opslaan van geluids informatie of computer gegevens.
De CD heeft de vinylplaten (LP) zo goed als volledig van de markt verdrongen, enerzijds wegens de betere geluidskwaliteit, maar wellicht nog meer wegens de betere hanteerbaarheid.
In het het hoofdstuk over `Analoog en Digitaal` geef ik wat specificaties over de verschillen t.o.v. de LP, en er is een hoofdstuk over de werking van de CD-speler.

CE, CE markering
Een merkteken dat binnen de EU verplicht is op o.m. alle elektrische en elektronische apparaten en op veel onderdelen.
Iedereen mag een CE markering op z`n producten aanbrengen. Er is geen verplichte keuring. De eisen om het CE-merk te mogen voeren gaan o.m. over elektrische veiligheid (schok, brandgevaar) en EMC: het apparaat mag niet meer dan een bepaalde hoeveelheid storing in z`n omgeving veroorzaken, en het mag onder invloed van storing van buitenaf niet onveilig worden.
Een fabrikant die niet aan de eisen voldoet maar toch CE plakt, kan daarvoor een boete en een verkoop verbod krijgen.

Cent
In de muziek theorie is de cent 1-100 van het frequentie interval tussen twee opvolgende tonen op de piano.
Wiskundiger uitgedrukt: Het is de 1200ste machts wortel uit 2 (bij de gelijkzwevende stemming)

Cermet
Een bepaalde uitvoerings vorm van weerstanden voor wat groter vermogen (vanaf ca. 2 Watt) Je herkent ze aan de vorm: witte staafjes met een vierkante doorsnede; aan elk eind komt er een draadje uit.
De naam komt van het engelse `ceramic` voor keramiek en `met` voor metaal. Het zijn draadgewonden weerstanden met vermogens van 2 tot enkele 10-tallen watts.

Cinch
Meest gebruikte connector type voor huiskamer audio. Ook bekend als RCA of Tulp stekkers.

Clock, Clock oscillator
In digitale systemen is er altijd een klok, of klok-oscillator (eng: clock-) die het hele digitale gebeuren `op tijd` zet. Bijna altijd is dit een kristal-oscillator (eng: crystal of X-tal oscillator)
Deze oscillatoren hebben een nauwkeurigheid en stabiliteit die zo`n honderd keer beter is dan die van de beste top-violist.

Coax, coaxiaal
Het woord co-axiaal betekent simpelweg: Met gemeenschappelijke as.
In de elektonica bedoelen we er meestal een soort kabel mee die bestaat uit een centrale draad, een cylindervormige laag isolatie en een omwikkeling of omvlechting met een geleidende mantel. De mantel kan ook uit een gewikkelde folie bestaan. Vaak loopt er ook nog een min of meer rechte blanke draad mee in de mantellaag. De mantel zelf is weer omgeven met de buitenste isolatielaag.
Coax kabel wordt vooral voor hoogfrequente toepassingen gebruikt, zoals antennekabels.
In feite zijn ook de eenvoudige afgeschermde signaalkabels die voor analoge audio gebruikt worden coaxiaal, maar het gebruik wil dat we pas over coax spreken als er de noodzaak is om karakteristiek af te sluiten
Coax kabel komt in een groot aantal varianten. Vaak worden die aangeduid met de letters RG, en dan een 2..4 cijferig nummer. Via de website e-panorama (zie mijn link pagina) kun je te weten komen wat die nummers betekenen.

Codec
Samenvoeging van Coderen en Decoderen. Elektronische schakeling die deze functies uitvoert.
In de digitale telefonie worden codec`s veelvuldig toegepast. De codering is steeds niet-lineair, en vaak gecomprimeerd in dynamiek. De bedoeling is om het gesprek met zo weinig mogelijk bits over te sturen.
E.e.a. veroorzaakt nogal wat vervorming, die voor telefonie wel toelaatbaar is, maar voor muziek weergave volstrekt niet.

Coil
Eng. voor spoel. Zie zelfinductie

Common mode
Een signaal dat in gelijke mate op zowel de heengaande als de terugkomende signaalleiding staat noemen we common mode.
In veel gevallen is een ontvangend apparaat ongevoelig voor common mode (stoor)signalen.
Zie ook: Differential mode

Complementair
Lett: aanvullend.
In de elektronica wordt deze term veel gebruikt als het gaat om symmetrische versterkerschakelingen waarbij transistoren gebruikt worden die zo goed als identieke eigenschappen hebben, maar met tegengestelde polariteit werken.
Bij bipolaire transistoren spreken we over PNP en NPN transistoren, bij veldeffect transistoren over N-kanaal en P-kanaal.

Complex
Samengesteld, ingewikkeld, onontwarbaar.
In de elektrotechniek wordt er gedoeld op de `complexe rekenwijze`, een eenduidige en niet zo heel erg moeilijke rekenmethode waarmee we kunnen omgaan met stromen en spanningen die niet in fase zijn.
De aanduiding `complex` wordt ook wel gebruikt om aan te geven dat een impedantie `niet Ohms`, of `niet reëel` is, c.q. capacitieve en-of inductieve componenten bevat, of anders gezegd: dat er faseverschuiving is tussen stroom en spanning.
Op deze website zal ik doorgaans geen berekeningen maken met complexe getallen. (De Spice simulaties gaan natuurljk wel complex, maar dat merk je niet zo)
Zie ook de letters J en I..

Compressie
Technieken die vooral in de wereld van digitale audio en video opslag en overdracht gebruikt worden om de benodigde bandbreedte of opslagcapaciteit te beperken.
We onderscheiden `exact reconstruerende` technieken van `lossy` of verliesgevende technieken.

Compressor
In de audiotechniek een apparaat of circuit dat de dynamiek (verschil tussen hard en zacht) vermindert.
Tegenstelling: decompressor of expander.

Condensator
Zie Capaciteit. De condensator is het ding, capaciteit de eigenschap om elektrische lading te kunnen opslaan, en de mate waarin.

Conque
Bijzondere luidspreker behuizing voor de weergave van hoge tonen.
Zie: hoofdstuk Luidsprekerbehuizingen.

Conservatieve schatting
In de wetenschap en de techniek doen we nog wel eens een schatting, omdat de tijd of de gelegenheid er niet is om iets precies uit te zoeken.
Een verstandige techneut of wetenschapper schat zo`n factor dan zodanig ongunstig in dat het onwaarschijnlijk is dat die factor later nog ongunstiger blijkt te zijn, en z`n betoog daardoor omver haalt. Zo`n schatting noemen we conservatief.

Contact geluid
In verband met geluids overlast naar de buren spreken we over contact geluid als de trillingen overgedragen worden door direct contact tussen de geluidsbron en de muren-vloeren-plafonds, en zo bij de buren terecht komen. Dit in tegenstelling tot geluid dat via luchttrillingen de muren en de buren bereikt.
Bij geluid uit hifi installaties is de contact-overdracht meestal veel geringer dan de lucht-overdracht, om de simpele reden dat hifi luidsprekerkasten zo ontworpen worden dat ze zelf zo weinig mogelijk trillen. Dit geldt vooral voor grote kasten. Het nut van isolatie maatregelen als rubber tegels en spikes is dan ook zeer beperkt. De geluids overdracht gaat vooral via de lucht en kan alleen beperkt worden door de volume regelaar of verhuizen.
Bij bijv. een piano ligt dit geheel anders. De kast speelt daar een essentiele rol bij het afstralen van het geluid. Als je daarmee last met de buren hebt kan het heel goed helpen om het instrument op rubber tegels te zetten en een meter of zo van de muur te houden.

Copieren van CD`s en DVD`s
Er zijn een paar opmerkingen over het copieren van CD`s.