Breem - HiFi techniek en de elektronica in het algemeen

Categorie: Elektrotechniek en Elektronica
Datum & Land: 15/02/2007, NL
Woorden: 629

Lineair
Rechtlijnig, werkend volgens een rechte lijn. Bij niet-lineariteit spreken we meestal over vervorming. In het hoofdstuk `Hoe klinkt elektronica` worden diverse vormen van vervorming besproken.

Lineaire voeding
Een schakeling om een gestabiliseerde voedingsspanning te maken, waarbij een regel-element continu aangestuurd wordt.
Dit in tegenstelling tot de `schakelende voeding`

Litze, Litze draad
Een koperdraad die gevlochten is uit een flink aantal afzonderlijk geisoleerde draadjes. De methode van vlechten is zo dat alle draadjes om beurten aan de oppervlakte van de bundel komen en dan weer in de diepte gaan.
Door deze aanpak wordt het skin-effect enigermate onderdrukt. Dat is belangrijk voor zelfinducties (spoelen) die deel uitmaken van een afgestemde kring, zoals in een radio ontvanger.
Als je een afgedankt transitor radio`tje openmaakt zul je ergens een zwarte staaf zien (dat is de ferriet-antenne) met daarop 1 of meer spoeltjes gewikkeld.
Het draad op die spoeltjes is steevast litze.
Voor audio toepassingen heeft het gebruik van litze geen voordelen, omdat het skin-effect geen rol speelt bij frequenties onder 20 KHz.
Er worden hier en daar spoelen met litze draad aangeboden voor wisselfilters in luidsprekerkasten. Uiteraard een stuk duurder dan gewone spoelen.
Je spant hiermee het paard achter de wagen, want de spoelen in wisselfilters zitten er om een hoge impedantie voor hogere frequenties te vormen. Het skin-effect helpt daar juist bij.
Zie ook het artikel over wisselfilters

Live
Een `live` opname van 1 of ander concert is ongetwijfeld opgenomen in aanwezigheid van (evt. betalend) publiek.
Het betekent echter geenszins dat de akoestiek die je in zo`n opname gewaar wordt ook de akoestiek van-in de betreffende zaal is.
Bij opnames van zuiver akoestische instrumenten (dus zonder luidsprekers) en vocalisten zonder microfoon mag je zulks wel verwachten, maar het is niet gegarandeerd.
Bij optredens waarbij er zaalversterking gebruikt wordt (en dat geldt voor zo goed als alle pop- en jazz muziek) hoor je -zeker weten- niet de zaal akoestiek. Bij zulke opnames wordt er steevast een aparte mix gemaakt van de reeds aanwezige microfoons, en de geluiden uit de zaal -applaus, geloei- worden expliciet ingedubt vanuit zaalmicrofoons.
Dit lemma is slechts bedoeld om je de illusie te ontnemen dat een `live` opname per definitie een getrouwe weergave zou zijn van wat er in de zaal te horen was. Het laat wel onverlet dat in `live` opnames niet zelden grotere muzikale prestaties geleverd worden dan in studio opnames, en dat je toch wat kunt proeven van de sfeer in de zaal..
LNB
Low Noise Block converter
Het ding dat in het brandpunt van een schotel voor sateliet ontvangst staat. Dit apparaatje is de feitelijke ontvanger van het satelietsignaal op ca. 12 GHz. Het ding converteert de sateliet frequenties naar ongeveer 1.2 GHz en levert een versterking van zo`n 50 dB.

Logarithme
Logarithme is een rekenkundig of wiskundig begrip.
Ieder positief getal, (al of niet geheel) heeft een broertje-getal, z`n logarithme. Deze broertjes hebben de volgende eigenschap:
Als je van twee getallen hun broertjes optelt en dan terugzoekt welk getal er bij dat nieuwe broertje hoort, blijkt dat dat het product van de oorspronkelijke getallen is.
Met logarithmen kun je dus vermenigvuldigingen uitrekenen door optellen.
De logarithmen kun je opzoeken in speciale boeken, logarithme tafels. Een rekenlineaal (of schijf) bevat een logarithmische schaalverdeling zodat je vermenigvuldigingen kunt maken door het optellen van afstanden op de lineaal.
Met de komst van de elektronische calculator zijn de rekenlineaal en de logarithme tafels verdwenen van de ontwerp buro`s, maar het begrip logarithme zeker niet.
In grafieken in verband met geluidsweergave wordt vaak een logarithmische schaal gebruikt voor frequenties op de x-as en signaalsterkte op de y-as.
Zie ook dB, of deciBel en dBa.

Long tailed pair
Een schakeling zoals hier. (Het kan ook met Fets of met buizen, of een mix daarvan).
Deze schakeling versterkt vooral het verschil signaal. Een gemeenschappelijk signaal op de beide ingangen heeft bijna geen invloed.
Je vindt zo`n schakeling (er zijn talloze varianten) vrijwel altijd bij het ingangs circuit van Operationele Versterkers (OpAmps)

Lood
Chemische afkorting: Pb, van Plumbum
Zie solderen

Lopende Golf
Een geluidsgolf of een elektrische golf die niet reflecteert.
Tegenstelling: Staande Golf

Lossy
Een codering-compressie techniek voor digitale audio en - of video signalen waarbij er een bepaald verlies aan kwaliteit optreedt. Het gereproduceerde signaal is niet exact gelijk aan het origineel, er is een zekere mate van verlies. Door flink wat slimmigheid blijkft het merkbare kwaliteitsverlies meestal erg beperkt.
De achtergrond is dat verliesvrije overdracht (veel) meer bandbreedte of opslagruimte nodig heeft dan methoden waarbij het origineel benaderd wordt.
Zowel voor audio als voor video is er momenteel (begin 2007) een verscheidenheid aan methoden in gebruik. De meest bekende zijn wellicht MP3 voor audio en MPEG2 voor video (DVD en digitale sateliet-terrestriele ontvangst) en JPG voor stilstaande plaatjes op de computer.
Tegenstelling van lossy zijn de exact reconstruerende overdracht en opslag methoden. Zulke formaten worden ook wel `native` genoemd.
Een voorbeeld van `native` audio opslag is het .WAV formaat zoals dat op muziek CD`s staat.

Loudness
lett: engels voor luidheid.
Vaak een knop op een versterker. Zie fysiologische sterkte regeling.

Low-pass
Een filter-circuit dat alleen (relatief) lage frequenties doorlaat. Alternatieven: High-Pass, Band-Pass, Band-Stop filters.

Luidspreker
Apparaat om elektrische energie om te zetten in geluid.
Zie hoofdstuk over luidsprekers.

Lumped elements
Letterlijk betekent lump: `brok` of `klonter`
In het bijzonder bij kabels zijn eigenschappen als weerstand, zelfinductie en capaciteit gelijkmatig verdeeld over de lengte van de kabel. In gevallen waar de golflengte groot is t.o.v. de lengte van de kabel (en dat is bij analoge signalen in de huiskamer audio praktijk altijd het geval) kunnen we die weerstand, zelfinductie en capaciteit voorstellen als enkelvoudige elementen. Deze benadering heet de `lumped elements method`. We modelleren de L, R en C dan in de meest ongelukkige situatie.
In het overgangs gebied, waar de golflengte niet meer groot is t.o.v. de kabelengte geeft de lumped elements methode meestal een te pessimistisch beeld van de overdracht.
Als de golflengte dicht bij de lengte van de kabel komt of kleiner is dient men de kabel te modelleren als een `transmission line` De lumped elements methode is dan onbruikbaar.

Magneto dynamisch
Gebruikmakend van bewegingen van een magneet. Bijv. bij pick-up elementen voor het afspelen van vinylplaten bestaat er een magneto-dynamische en een elektro-dynamische variant. In het eerste geval beweegt er een magneetje, in het tweede geval beweegt er een spoeltje.
Zo goed als alle luidsprekers, ook -of juist- de z.g. magnetostaten zijn elektrodynamisch, alhoewel ze vaak magnetisch of MD genoemd worden.

Magneto Dynamisch Element (M.D.)
Pick-up element waarbij een klein magneetje beweegt in een stilstaand spoelenstel.
Meest gebruikte afspeel element voor Vinyl platen.
Zie ook Moving Coil Element.

Magnetostrictie
Dit is het effect dat sommige materialen onder invloed van een magneetveld korter en dikker worden. Er zijn weinig practische toepassingen.
De elektrische tegenhanger is het Piezo-elektrisch effect, soms ook genoemd:Electrostrictie.

Maskering
Eigenschap van het menselijk gehoor.
Als er een zacht geluid aanwezig is tegelijk met een hard geluid zullen we onder bepaalde omstandigheden het zachte geluid in het geheel niet meer kunnen waarnemen.
De maskering is sterk afhankelijk van de frequentie gebieden van het `harde` en het `zachte` geluid.
In het algemeen kan gesteld worden dat bijgeluiden zwakker dan -50 dB t.o.v. het `sterke` geluid niet waargenomen kunnen worden. Voor harmonischen geldt een grens van 20 tot 30 dB.
Het artikel over het gehoor vertelt er meer over.

Mc
Mega Cycle(s per second)
Eng. aanduiding voor MegaHertz, aantal (miljoenen) perioden per seconde.

Mechatronica
Het overlappende deel van de vakgebieden elektronica en de mechanica. Zie ook `Servo`.

Mengtrap, mixer
In super heterodyne radio (en TV) ontvangers de plaats waar de frequentie omzetting plaats vindt.
Zie super, super-heterodyne.

Metaalfilm
Aanduiding van een bepaalde constructie van een weerstand. Het weerstands materiaal bestaat uit een dunne metaalfilm die op een keramische drager aangebracht is.
Ook bij condensatoren komt de term voor: Het gaat dan om constructies waarbij een metaallaagje op een isolerende film opgedampt is.

Mho
Deze eenheid wordt in Am. literatuur wel eens gebruikt voor de geleiding van kleine weerstanden. 1-Ohm dus. In Europa kennen we de Siemens als zodanig.

micro
voorvoegsel voor 1-1000,000 (een miljoenste) Meestal aangeduid met de griekse letter mu: een `u` met een aanloopstreepje.

Microfoon
Apparaat om geluid om te zetten in een elektrisch signaal. Eigenlijk valt het gedoe rond microfoons buiten het bestek van mijn website, maar in verband met storing of EMC op microfoon kabels wijd ik er toch een paar regels aan: iets over kabels

Microgeleiding
Hier en daar wordt gesuggereerd dat heel kleine signaalstroompjes moeilijker door een signaal- of luidspreker kabel zouden komen. De `micro geleiding` zou slechter zijn dan de geleiding van grotere stromen of spanningen.
Deze gedachten berusten op een verkeerde interpretatie van sommig wetenschappelijk onderzoek over de geleidigs mechanismes. Het is weliswaar zo dat als je met extreem gevoelige wetenschappelijke instrumenten onderzoekt hoe de individuele elektronen van het ene metaalkristal op het ander overspringen je wat merkwaardige dingen tegenkomt.
Bij alle praktische elektrische spanningen en stromen, hoe klein ze ook zijn, zijn er zoveel elektronen in het spel dat zulke effecten uitmiddelen of veel kleiner zijn dan de natuurlijke ruis. En dan geldt simpelweg de wet van Ohm.

Middenfrequent
Meestal de aanduiding van de vaste frequentie waarnaar de te ontvangen zender vertaald wordt in een super-heterodyne ontvanger.
Bij midden- en korte golf ontvangers is dat 470 KHz, Bij FM radio ontvangers 10.7 Mhz en bij TV-ontvangers ca. 38 MHz.
Soms wordt gedoeld op de midden- audio frequenties, ruwweg 500 Hz to 4000 Hz.

Mike
Engels kort voor Microfoon. Ook een engelse jongensnaam
Top

milli
voorvoegsel voor 1-1000 (een duizendste). Meestal aangeduid met het voorvoegsel `m`

Misaanpassing
We spreken van misaanpassing als een signaalbron met een bepaalde uitgangsimpedantie niet belast is met diezelfde impedantie.
In het bijzonder slaat het begrip misaanpassing op de situatie dat een kabel met een bepaalde karakteristieke impedantie aangesloten is op een apparaat of een verlengkabel met een andere (karakteristieke) impedantie.
Het resultaat is dat er signaalenergie reflecteert op de overgang van de impedanties.
Het probleem doet zich alleen voor bij hoogfrequente signalen, dus als de lengte van de kabels niet meer klein is ten opzichte van de golflengte.

Mixer
Bij radio - TV ontvangers: zie mengtrap
Bij P.A. installaties en in opneem studio`s het knoppenpaneel waarmee de signalen van microfoons en andere signaalbronnen gemengd kunnen worden.

Modificeren
De topsport in High-End HiFi land.
Als je echt(*) niet meer weet waar je je tijd, geld en energie aan kunt besteden ga je je apparatuur modificeren.
Ongeveer elk detail van je apparatuur is vatbaar voor modificatie. De fabrikanten doen het namelijk nooit goed, en de high-end hobbyisten weten het altijd veel beter.
Zonder dat je aantoonbaar last(*) hebt van allerlei ellende moet het verbeterd worden.
Populair zijn:
- Ingieten van het kristal in de CD-speler, vermoedelijk tegen jitter. (Jitter komt door ruis in de klok-oscillator, en daar helpt ingieten niet tegen)
- Loodbitumen of soortgelijke materialen aanbrengen in de CD-speler (een CD-speler is verregaand ongevoelig voor trillingen van buitenaf)
- OpAmps vervangen door modernere types. Modernere OpAmps hebben vaak een groter Gain-Bandwidth Product. Op zich is dat gunstig, maar door simpelweg een opamp te vervangen loop je het risico om opgezadeld te worden met instabiliteit of parasitaire oscillaties.
- Opvoeren van de ruststroom van een eindversterker. Als je geen last hebt van cross-over vervorming (en dat is gemakkelijk na te gaan) heeft het geen zin om de ruststroom op te voeren. Het leidt alleen tot een grotere nutteloze warmte ontwikkeling.
- Het opvoeren of paralellen van voedings condensatoren. Dit heeft alleen zin als je last hebt van brom, en kunt aantonen dat het komt door te kleine voedings condensatoren. Het is uiterst onwaarschijnlijk dat een fabrikant het zover laat komen.

Modulatie, moduleren
Het proces waarbij een draaggolf van een zender voorzien wordt van informatie.
Bij Amplitude modulatie (AM) wordt de draaggolf van de zender (de frequentie of golflengte waarop je moet afstemmen) in amplitude gevarieerd met het geluidssignaal.
Bij FM, (Frequentie Modulatie) wordt de frequentie van de draaggolf gevarieerd door het uit te zenden geluidssignaal.
Voor digitale signalen die via een lange afstands verbinding moeten worden overgebracht bestaat een groot aantal modulatie technieken. Een bespreking daarvan gaat te ver voor deze website.
In de muziektheorie betekent modulatie of moduleren een overgang naar een andere toonsoort of toonladder.

Moiré effect
Als je twee doorzichtige folies met een fijn patroon van evenwijdige lijnen op elkaar legt zie je vaak een veel grover vlekken- of lijnenpatroon dat bovendien sterk verandert als je de folies t.o.v. elkaar verschuift. Als het om visuele zaken gaat noemen we dit het Moiré effect.Het wordt ook wel Interferentie genoemd.
Bij het digitaliseren van audio kan er op een vergelijkbare manier iets fout gaan, we noemen het dan aliassing.

Momentaan
Betekent dat we alleen naar dit moment, naar dit kleine tijdsbestek, het nu, kijken.

Mono
Geluidsweergave met 1 kanaal.
In tegenstelling met Stereo, of Multikanaal of Surround.

Monoblock
Meestal een enkele mono- eindversterker waarvan je er twee moet gebruiken voor een stereo installatie (en meer als je ook aan Dolby Surround of Bi-Tri-amping wilt doen)
Het aantrekkelijke is dat zulke losse eindversterkers dicht bij de luidsprekers geplaatst kunnen worden zodat je je geen zorgen over de luidspreker kabel hoeft te maken.
Soms wordt er een losse versterker module mee bedoeld die nog voorzien moet worden van een voedingsdeel en een kast. Interessant voor zelfbouwers.

Monopool, Monopole.
Een elektrisch element met slechts 1 pool, bijv. een vrijstaand of zwevend voorwerp dat elektrisch geladen is.
De magnetische monopool (iets met alleen een noord- of een zuidpool) is tot nog toe een onbestaanbaar ding gebleken.

Monotoon
In de wiskunde noemen we een functie monotoon als `ie altijd stijgt of altijd daalt.
Bij sommige types A-D en D-A converters kan het voorkomen dat een grotere input bij bepaalde getalswaarden tot een kleinere output leidt. Bij A-D converters wordt dit verschijnsel ook `missing codes` genoemd; bij D-A converters komt dit tot uitdrukking in de differentiele niet-lineariteit.
In de audiotechniek gebruiken we voornamelijk 1-bit converters en die hebben geen last van dit verschijnsel.
Zie ook het hoofdstuk Analoog en Digitaal

Moving Coil Element, MC-element
Pick-up element waarbij een spoelenstel beweegt t.o.v. een stilstaande magneet.
Afspeel element voor Vinyl-platen met pretenties voor een betere kwaliteit dan het M.D.element. Het MC element vereist een speciale voorversterker of aanpastrafo.
Moving Coil elementen bestonden al tamelijk lang maar werden vooral bekend in de nadagen van de LP, enkele jaren voordat de CD op de markt kwam.
Bij de kabelverbinding tussen een MC element en de speciale voorversterker moet rekening gehouden worden met de zeer lage impedantie van zowel het element als de voorversterker (ca. 2 Ohm)
De kabel moet kort gehouden worden, en de afscherm-mantels c.q. de retourleidingen mogen alleen bij de voorversterker met elkaar verbonden zijn, en niet ook in de platenspeler of in de arm. Zo`n dubbele mantel-verbinding kan een degradatie van de kanaalscheiding veroorzaken.

MSB, MSB spikes, MSB glitches
MSB staat voor `Most significant Bit`
In een digitaal systeem het meest significante cijfer, het cijfer met het meeste gewicht.
Zie ook `Spike` en `Glitch` en het hoofdstuk Analoog en Digitaal.

Mu, Mu-metaal
De griekse letter mu wordt in de elektrotechniek gebruikt voor de magnetische geleiding van bijv. ijzer en andere magnetiseerbare materialen. De officiele naam is `magnetische permeabiliteit` (doordringbaarheid)
We maken onderscheid tussen de absolute en de relatieve permeabiliteit. De absolute bedraagt 4 * pi * 10 exp-7 Henry per meter.
De relatieve permeabiliteit is een dimensieloos getal. Voor lucht en de meeste isolatie materialen 1. Voor ijzer ca. 30 to 3000, afhankelijk van de precieze samenstelling en (warmte) behandeling, en voor bijv. messing wat kleiner dan 1. (een messing kern in een HF-spoeltje verkleint de zelfinductie)
Sommige soorten ijzer (legeringen) halen wel meer dan 10000, en dat noemen we dan noemen we mu-metaal. Dit wordt bijv. gebruikt bij de magnetische afscherming van (microfoon) transformatoren en andere gevoelige circuits met spoelen.

Multikanaal
Weergeef systemen voor geluid via meer dan 2 onafhankelijke kanalen. (2 kanalen weergave noemen we Stereo)
Met de komst van (muziek) DVD en SACD zijn er mogelijkheden voor echt multikanaal weergave voor in de woonkamer. Vooralsnog wordt er nog flink aangerotzooid, want er is er nog weinig ervaring met microfoon opstellingen die het `goed doen`, en multikanaal muziek opnames klinken vaak nog erg onrealistisch. En de vraag dringt zich op of ik al die galm en dat gekuch achteruit de concertzaal wel wil horen in mijn huiskamer.
Zeker weten, zulke vragen werden ook gesteld bij de overgang van mono naar stereo muziek weergave rond 1960. Die kritiek is tamelijk snel verstomd, en ik hoop dat dat ook met de nog in de kinderschoenen staande multikanaal weergave het geval zal zijn.
De populaire 5, 6, 7, al of niet .1 weergeef systemen (5, 6, of 7 luidsprekers rondom je luisterpositie, en de .1 duidt op een sub-woofer) doen het meestal vrij goed bij DVD-films met rondom geluid, maar als je serieus naar muziek gaat luisteren is het meestal bagger. Dat komt vooral door de vaak belabberde mini-pak luidsprekertjes en een subwoofer die maar 1 toon van zo`n 70 Hz kan weergeven. Ik beschouw zulke systemen als ongeschikt voor het goed weergeven van 2-kanaals stereo muziek van radio, CD of SACD. Mijn advies: Zorg dat je een 2-tal prima full-range luidsprekers hebt voor 2-kanalen stereo en zet die ter weerszijde van je breedbeeld of je projectie scherm. Vul dat voor de DVD-film aan met niet te kleine luidsprekers achter, opzij en centrum-voor.

Murphey
Op alle gebieden van de techniek zijn de wetten van Murphey geldig.
Heel in het algemeen stelt de wet van M.: `als er iets mis kan gaan dan zal dat (tijdens demonstraties) zeker gebeuren`.
De wet van murphy kent vele gedetaileerde uitwerkingen, vrijwel allemaal op het internet te vinden.
Een enkel voorbeeld: Als een stuk gereedschap in een apparaat valt komt het meestal op die plek terecht waar het de meeste schade aanricht. Deze regel is ook bekend als de wet van de selectieve zwaartekracht.

Mute
Engels voor Stom of Zwijgend. Op sommige (regel) versterkers komt zo`n knop wel voor. Het volume wordt er drastisch door verlaagd, som gaat het geheel uit. Dat kan handig zijn als je een telefoongesprek moet aannemen of zo.
In sommige gevallen is de mute-knop handig voor als je in de kleine uurtjes muziek wilt beluisteren, maar het absoluut niet hard mag.

Muziekvermogen
Maximaal piek- uitgangs vermogen van een eindversterker. De definitie is zo gekozen dat er een zo groot mogelijk getal ontstaat, waarbij nadelige effecten in de versterker versluierd worden.
Het is het piekvormogen dat de versterker gedurende zeer korte tijd kan leveren.
Vooral bij goedkopere versterkers zal de voedingsspanning teruglopen bij een flinke uitsturing. Door de definitie `in zeer korte tijd` wordt dit niet meegenomen. Niet zelden wordt zelfs het vermogen van beide stereo-kanalen opgeteld om tot een nog groter getal te komen.
De enige goede aanduiding van het vermogen van een eindversterker is het maximaal continue onvervormd sinus vermogen, ook wel continue RMS vermogen genoemd, en wel voor elk apart kanaal. (Bij multikanaal versterkers zoals o.m. Dolby surround is het vermogen van de `achter`, `centrum` of `effect` kanalen wel eens flink minder dan dat van de stereo-hoofd-kanalen. Daar is op zich niks mis mee, maar het moet wel duidelijk aangegeven worden.

Muzikaal
Er wordt wel eens van een versterker, CD-speler of luidspreker systeem gezegd dat `ie - het `zeer muzikaal` is.
Nou, zet dat apparaat maar eens op de pianokruk, of geef het een viool of guitaar, en laat dan maar eens horen wat het kan.
Muzikaliteit is een eigenschap van (sommige) mensen. Niet van apparaten. Sommige geluidsinstallaties geven muziek beter weer dan andere. Dat heeft niets met muzikaliteit te maken, dat is alleen maar techniek.

Nabije veld
De situatie dat de waarnemer of een object van onderzoek zich dicht bij een bron bevindt die een signaal uitzendt.
Het begrip `dichtbij` is gerelateerd aan de golflengte van het uitgezonden signaal. `Dichtbij` is dan minder dan een golflengte, en veraf is meer dan enkele golflengtes. Zie Verre veld

nano
Voorvoegsel voor 1-1000 van 1-1000 van 1-1000 of 0.000,000,001

Native
In verband met digitale opslag - versturen van audio - video signalen het oorspronkelijke ongecomprimeerde signaal. Zie ook lossy

Netfilter
Een circuit met de bedoeling om te verhinderen dat stoorsignalen vanuit het lichnet de goede werking van een apparaat beinvloeden, of omgekeerd, te verhinderen dat stoorsignalen die door een apparaat veroorzaakt worden het lichtnet ingaan.
Het zij duidelijk dat de eisen die we aan zo`n filter stellen in beide gevallen verschillend zijn.
Netfilters kunnen uitgevoerd zijn als een schakeling van losse onderdelen in een een apparaat, als een kant-en-klaar doosje waar het een en ander in zit, of als een los apparaat met snoer en contactdozen.
Deze laatste uitvoering heeft weinig zin. Netfilters dienen IN het te beschermen apparaat te zitten.
Als je niet aantoonbaar last hebt van storing van buitenaf (bijgeluiden dus) heeft het geen zin om netfilters te gebruiken. Als je wel last hebt van zulke bijgeluiden dan is het de vraag of een netfilter zal helpen. Die ongewenste signalen komen meestal via een andere weg in je audio spullen.
Zie het technisch artikel over storing en dat over netsnoeren.

Netwerk, Netwerktheorie
In de elektronica een schakeling van allerlei componenten, vooral weerstanden, capaciteiten, zelfinducties en versterkertrappen. De netwerktheorie is de wiskunde die het frequentie- en tijd-afhankelijke gedrag van zulke circuits beschrijft. Een klein beetje ervan vind je in de hoofdstukken over basis elektronica.

Neutral
In een lichtnet installatie de nul, de blauwe draad die niet spanning voerend is. Zie nul.

Newton
De eenheid van mechanische kracht. 1 N komt overeen met 102 gram.
De Newton is gedefinieerd als de kracht die een massa van 1 kg een versnelling van 1 meter per seconde-kwadraat geeft.

NF
Nieder Frequenz.
Duitse aanduiding voor het Laag Frequente gebied, doorgaans het audio gebied.

Nibble
In de digitale of computertechniek een groepje van 4 bit. Een halve byte dus.

Nominaal, nominale waarde
Lett: Volgens de naam.
De waarde van een grootheid of een specificatie ZONDER rekening te houden met een tolerantie veld. Meestal het midden van het tolerantieveld.
Voorbeeld: Een elektrisch apparaat wordt gespecifieerd voor een netspanning van 230 Volt nominaal. De netspanning kan echter varieren tussen 207 en 253 Volt. Alleen als de spanning sterker afwijkt kun je klagen bij het energiebedrijf. Apparaten moeten bij deze spanningsvariaties goed blijven werken, en mogen zeker niet stuk gaan, of onveilig worden.

Nul
Het getal nul. Soms een persoon aan wiens intellectuele vermogens getwijfeld moet worden.
Bij een lichtnet aansluiting de draad die geen of weinig spanning voert t.o.v. aarde, de blauwe draad. (in oude installaties de rode draad)
Zie ook Line, Fase, Neutral.

Nyquist frequentie,
Bij het proces van sampling of tijd-discretisering. wordt de halve sample frequentie wel de Nyquist frequentie genoemd naar Harry Nyquist (1889 - 1976). Als het te bemonsteren signaal een bandbreedte heeft die groter is dan de halve sample frequentie dan ontstaat het z.g. alias probleem.

Octaaf, Oktaaf
Een frequentie interval van 1:2.
Op het piano of orgel klavier een afstand van 12 toetsen (7 witte en 5 zwarte)
Het octaaf is het meest welluidende muzikale interval.
Bij alle muziekinstrumenten is het oktaaf zuiver (rein) gestemd.
Zie ook `gelijkzwevend`.

Octode
Zie elektronen buis. Een elektronen buis met 8 elementen. Kathode, 6 roosters en Anode.
Toepassing als de zelf oscillerende mengbuis in superheterodyne ontvanger. Dit principe voor radio- en TV- onvanger wordt nog steeds volop gebruikt, alleen worden er tegenwoordig andere onderdelen gebruikt om het zelfde te bereiken.

ODT
Optische Digitale Transmissie.
Ook: Benaming voor de stekker van de Tos-link optische audio verbinding met plastic fiber.

OFC
Eng: afkorting voor Oxigen Free Copper.
1 van de sprookjes, c.q. regelrechte oplichterij in High-end-Hifi-land. Met de elektrische geleiding van het gewone, alom gebruikte koperdraad is niets mis. Als dat wel zo was, zoals sommige Hifi-kabel fabrikanten je willen doen geloven, zouden alle alarmbellen in de elektronica wereld moeten afgegaan.
Zie koper en het algemene hoofdstuk over kabeltechniek. Ook een bijdrage van een metaal deskundige

Offset
Eng: verplaatsing. In de elektronica duidt het meestal op de aanwezigheid van een kleine gelijkspanning of -stroom.

Offset killer
Er is onder deze naam een doosje in de handel dat pretendeert een offset van het lichtnet, oftewel een geringe gelijkspanning, tegen te houden. De claim is dat de transformatoren in de apparatuur minder geluid zouden maken.
Op zich klopt het dat een DC-component in het lichtnet kan veroorzaken dat transformatoren meer geluid gaan maken.
Echter: De manier waarop de fabrikant het probleem denkt op te lossen berust op een gedachten fout. Het ding houdt geen DC-component tegen.
En verder: Een DC-component op het lichtnet komt in de woonomgeving slechts zelden voor. Ga eerst eens na of je wel last hebt van het lawaai van de transformatoren.
Kortom: onzin.

Ohm
Wetenschapper naar wie de eenheid van elektrische weerstand is genoemd.
De wet van Ohm luidt: (anders dan `gij zult van Tante afblijven`)
- Stroom is spanning gedeeld door weerstand.
- Spanning is stroom maal weerstand
- Weerstand is spanning gedeeld door stroom.
Zie het hoofdstuk Basis-elektronica

Omega
De kleine Griekse letter `omega` wordt gebruikt voor de z.g. cirkelfrequentie of omtreksnelheid van een spanning- of stroom- vector uitgedrukt in radialen per seconde.
Je ziet in formules over zelfinducties en condensatoren vaak de term `2 * pi * frequentie`. Dat is de omega.
De kleine omega is in feite de snelheid (in Volts-sec of in Ampere-sec) waarmee een spanning of stroom `door de nul` heen gaat.
De Griekse hoofdletter `omega` wordt gebruikt voor de eenheid Ohm van de elektrische weerstand.

Ontaarden
In het geval dat je last hebt van een aardlus is vaak de meest efficiente oplossing om de veiligheids-aardverbinding van 1 of enkele apparaten te verbreken. We noemen dit `ontaarden`.
Let op: De veiligheids aardverbinding (geel-groene ader in het netsnoer) mag nooit verbroken worden voor apparatuur die om veilgheids redenen geaard moet worden. Als je zulke apparatuur hebt (de meeste huiskamer audio apparatuur hoeft niet geaard te worden) moeten er andere maatregelen genomen worden. Zie het hoofdstuk over storing.

Ontkoppelen, ontkoppelcondensator.
In elk elektronisch apparaat willen we voorkomen dat de diverse deelcircuits elkaar beinvloeden. 1 van de beinvloedings mogelijkheden is via de gemeenschappelijke voedingsspanning. Ontkoppel condensatoren (tussen voedingsspanning en massa) moeten er voor zorgen dat signalen van het ene circuit niet via de voedings leidingen in een ander circuit terecht komen.
Vooral in digitale circuits waar vaak zeer hoogfrequente signalen omgaan moeten goede ontkoppelcondensatoren gebruikt worden, en deze moeten ook met zo kort mogelijke verbindingen aangesloten worden op de geintegreerde circuits. Niet zelden wordt de condensator mede gevormd door de kopervlakken voor de voedingsspanning en de GND.

Oordopjes
Zie `hoofdtelefoon`

Operationele Versterker, OpAmp
Een circuit (tegenwoordig altijd geintegreerd ) dat met relatief weinig onderdelen er omheen functioneert als een versterker met goed gedefinieerde eigenschappen. Operationeel = `Klaar voor gebruik`.
In de (elektronische) oudheid moest de ontwerper vaak veel inspanning stoppen in alleen al het versterken van een signaal. Bij het gebruik van OpAmps is de ontwerper ontlast van veel sores, en kan hij-zij zich concentreren op de gewenste eigenschappen die met enkele passieve elementen rondom een geschikte OpAmp gerealiseerd kunnen worden.
Geintegreerde OpAmps hebben in hifi-land een slechte naam gekregen, doordat de oudere types nogal veel intermodulatievervorming produceerden, en ten dele ook door ondeskundig gebruik. Die kritiek is niet meer terecht. Al flink wat jaren zijn er opamps te koop die die extreem weinig vervorming geven, vaak veel minder dan wat je met discrete componenten kunt bereiken.
Deze Opamps worden wel Audio OpAmps genoemd omdat ze daar goed bruikbaar zijn. Let wel op hoe je ze toepast. De parasitaire ngangscapaciteit is nl. spanningsafhankelijk en bij een wat hoge bronimpedantie levert dat vervorming op. Gebruik ze bij voorkeur in inverterende schakelingen, dus waar de + input aan GND ligt.

Opslingeren, opslingering
Bij een combinatie van een zelfinductie en een capaciteit treedt resonantie op bij een bepaalde frequentie.
Daarbij kunnen spanningen of stromen ontstaan die veel groter zijn dan de aangeboden spanning of stroom.
Vergelijk de schommel die veel grotere uitslagen kan maken dan je beenbeweging.

Optische verbindingen
In de digitale audio techniek wordt soms gebruik gemaakt van verbindingen (kabels) waarbij geen elektrische signalen, maar lichtflitsjes de boodschap overbrengen.
Zulke kabels bestaan meestal uit een soepele plastic staaf van ca. 1 mm diameter, in een omhulling die geen licht door laat. Aan de zenderkant is er een lichtbron (LED), aan de ontvangkant is er een licht sensor. Meestal wordt het S-Pdif- of het identieke AES-EBU protocol toegepast.
Het voordeel van optische verbindingen zou zijn dat je daarmee nooit last hebt van aardlussen. Dat klopt, maar: Ook de coax verbinding S-Pdif en de twisted-pair verbinding AES-EBU met XLR connectoren vereisen tenminste een scheidings-trafo aan de zender kant.
Voor afstanden van meer dan ca. 10 .. 30 meter zijn optische verbindingen met een plastic-fiber niet meer geschikt. Zie het begrip dispersie
Voor snelle gegevens overdracht over grote afstanden worden glasvezels gebruikt met een veel kleinere diameter, waarin veel minder dispersie optreedt.

Opwarmen
In sommige publikaties wordt aangeraden de audio apparatuur enige tijd te laten opwarmen voor er met het weergeven van muziek begonnen kan worden. Vóór die tijd zou de weergave slechter zijn.
Naar keuze kun je deze raad naar het rijk der fabelen, kolder dan wel onzin verwijzen. Alleen apparatuur met elektronenbuizen heeft een opwarmtijd nodig van omstreeks een minuut. Voor die tijd doet het niets en er kan een korte tijd zijn waarin het geluid vervormd is. Daarna is alles OK.
Audio apparatuur die niet goed functioneert als het niet eerst `opgewarmd` is moet je terug brengen naar de winkel, want dan hebben ze je rommel verkocht. In goed ontworpen audio apparatuur worden de onderdelen ook nauwelijks warm.
Veel (eind)versterkers hebben een inschakelvertraging die de luidsprekers pas enkele seconden na het inschakelen aansluit. Dit is alleen bedoeld om een `bwwoep` geluid te voorkomen bij het inschakelen, en heeft niets te maken met opwarmen.
De verwarring is waarschijnlijk ontstaan omdat bij sommige preciesie meet-apparatuur wel degelijk een opwarm-tijd voorgschreven wordt.
Het gaat dan altijd om apparatuur die gelijkspannings-signalen (DC) met een zeer grote preciesie moet versterken. Niet zelden wordt het meest critische deel van het apparaat in een temperatuur gestabiliseerd oventje geplaatst.
Voor audio toepassingen worden nooit extreem goede DC-eigenschappen geeist omdat DC nooit door de hele keten doorgegeven wordt.

Orde, orde van grootte
Een aanduiding van het aantal nullen voor, dan wel achter de komma. Een ruwe schatting met een nauwkeurigheid van een factor drie kleiner of groter.
Je komt de term `orde` ook tegen in verband met filters. Een eerste orde filter heeft een verloop van 6 dB per octaaf, een tweede orde filter heeft 12 dB per octaaf, en zo komt er voor elke orde méér 6dB per octaaf bij.

Oscilleren, Oscillator, Oscillaties
Oscilleren is het opwekken van periodieke trillingen, signalen of golven. Een oscillator is een apparaat of elektronisch circuit dat zoiets doet. Oscillaties zijn kort durende verschijnselen van oscilleren, onder bepaalde omstandigheden. Het fenomeen duidt op een slecht ontwerp van een elektronische schakeling. We noemen dit ook wel parasitaire oscillaties.

Outdoor unit
Bij een installatie voor sateliet ontvangst de spullen die doorgaans buiten staan. Dat is de schotel, de LNB (Low Noise Block downconverter) en evt. een rotor, om de schotel op verschillende satelieten te kunnen richten

Overgangs weerstand
Bij de overgang van het ene naar het andere metaal (of anderssoortige geleider) treedt er meestal een extra weerstand op. Deze weerstand is afhankelijk van de betreffende materialen, maar vooral van de mechanische contactdruk. Dat is de kracht waarmee de materialen op elkaar gedrukt worden. Tot op zekere hoogte geldt: Hoe groter de kracht, hoe kleiner de overgangsweerstand.
Bij de aansluiting van luidsprekerkabels, waar een lage weerstand belangrijk is, worden meestal klemmen of schroefklemmen gebruikt die een flinke contactdruk opleveren.
Bij steker verbindingen is de contactdruk meestal geringer. Liever niet gebruiken voor luidsprekers.
Bij signaal verbindingen speelt de overgangsweerstand meestal geen enkele rol, omdat de belastings impedantie veel hoger is.
Vergulde contacten hebben vooral het voordeel dat er op termijn (jaren) geen vergroting van de overgangsweerstand ontstaat t.g.v. corrosie.
Corrosie kan tot gevolg hebben dat er een isolerende laag ontstaat die slechts doorbroken wordt door spanningen van enkele tienden Volt of stromen van enkele tienden Ampere.
Bij luidspreker kabels zijn de spanningen en stromen altijd zo groot dat die barriere doorbroken wordt.
De gedachte dat een overgangsweerstand tot vervorming zou leiden berust op een misverstand, dat gebeurt alleen als de contactdruk veel te gering is, of als er corrosie in het spel is.
Bij signaalkabels kan corrosie veroorzaken dat er soms geen signaal meer doorkomt. Dit leidt tot een krakerig geluid als je de kabels beweegt.

Overmodulatie
Bij platen (vinyl en CD) en radio-uitzendingen kan het gebeuren dat de muziek zo hard op de plaat gezet wordt of uitgezonden wordt dat de officiele grenzen van wat er nog kan overschreden worden. Meestal leidt dit tot vervorming bij de ontvanger of weergever.
Aan de weergeefkant valt hier geen moedertjelief aan te doen.
Een enkele keer hebben CD`s hier last van. Je zou met behulp van een computer en geschikte software kunnen aantonen dat er zo`n oversturing optreedt, en vervolgens de fabrikant van de CD aansprakelijk stellen wegens een wanprestatie. Ik denk niet dat er ooit zo`n proces geweest is, maar het lijkt me wel interessant.

Overneem vervorming
Zie Cross-over vervorming.

Oversampling
Het gebruik van een (veel) hogere sample frequentie dan strikt nodig is.
Bij analoog-naar-digitaal omzetting wordt oversampling gebruikt om de benodigde anti-alias filtering in het digitale domein te brengen.
Bij digitaal-naar-analoog omzetting wordt oversampling gebruikt om het reconstructie filter in het digitale domein te houden.
In beide gevallen komt het er op neer dat de benodigde analoge filtering eenvoudiger is.
Zie rubriek Analoog en Digitaal

Overspraak
De mate waarin (bij stereo geluid) signalen van het linker kanaal in het rechter kanaal doorkomen en omgekeerd. Deze waarde wordt meestal uitgedrukt in dB, ten opzichte van het normaal doorgegeven signaal.
Een beetje overspraak is niet hinderlijk, tenzij het vervormd is. Zelden wordt er aangegeven of het oversprekende signaal meer vervormd is dan het oorspronkelijke.
Vooral bij de (vinyl) platenspeler is het oversprekende signaal sterk vervormd.
Digitale systemen hebben in principe een overspraak van nulkommaniks, maar in het analoge deel van de apparatuur kan er overspraak ontstaan. Deze is echter zelden vervormd en zal dus niet gauw een probleem opleveren.
Een andere vorm van overspraak is die tussen verschillende signaalbronnen die op een regelversterker aangesloten zijn. Zo kan het gebeuren dat je bij het afspelen van een CD een beetje signaal van de FM-tuner hoort. Dat is meestal een gebrek van de versterker.
Zie ook rubriek over storing.
Een andere oorzaak voor overspraak is er als laagohmige signaalbronnen en -bestemmingen- gemeenschappelijke retourleidingen hebben voor bijv. het linker en het rechter kanaal (Bij multikanaal systemen elk ander kanaal)
Er kan dan overspraak optreden t.g.v. de mantel-impedantie of de transfer impedantie van de betreffende kabel(s).

Oversturing
Als je je eindversterker overstuurt merk je dat meestal aan het rammelen van de ramen en het feit de buren komen klagen. Ook voor- of tussenversterkers kunnen overstuurd worden en dat hoeft niet met veel lawaai gepaard te gaan. Het wordt veroorzaakt door een apparaat dat een aanzienlijk hoger lijn-nivo produceert dan hetgeen de betreffende ingang van je eindversterker aan kan.
Oversturing gaat altijd gepaard met vervorming (anders heb je er geen last van) Typerend hierbij is vervorming in de hardste passages.

PA
Public Address. Geluids weergeef techniek of -systeem bedoeld om een groot publiek in een zaal of in de open lucht te bedienen. Zulke apparatuur wordt veelal `professioneel` gebruikt, d.w.z. dat er geld mee verdiend wordt. Sommige mensen denken dat het dan ook om kwalitatief zeer hoogstaande apparatuur gaat. Dat is meestal niet het geval. Zelfs een bescheiden huiskamer-hifi installatie wint het vaak qua geluidskwaliteit van een gigantische professionele P.A. installatie, afgezien van het vermogen natuurlijk.
Op deze website besteed ik verder geen aandacht aan P.A. systemen.

Pan, Panning
Bij P.A. en opneem apparatuur (zie Mixer) een regelaar waarmee het signaal van een mono-bron (bijv. microfoon) op de gewenste plek in het stereo beeld geplaatst kan worden.
Een soort balans regelaar dus, maar dan per signaalbron.
Pan of Panning is ook in de film-TV-techniek bekend als een beweging van de camera in het horizontale vlak.
Ik vermoed dat de term teruggaat op het begrip `panorama`.

Parallel resonantie
Een parallel schakeling van een capaciteit en een zelfinductie vormt een parallel resonatie kring of resonator. Als de schijnbare weerstanden van de zelfinductie en de capaciteit gelijk zijn treedt er resonantie op.
De vervangingsimpedantie van een parallel resonantie kring is bij de resonantie frequentie zeer veel hoger dan bij andere frequenties.

Parallel, parallel schakeling
Parallel schakeling is er als twee of meer elementen dezelfde spanning zien.
Dit in tegenstelling tot serie-schakeling, waar 1-en-dezelfde stroom door een aantal elementen loopt.
Zie het hoofdstuk basis-elektronica.

Pascal
Eenheid voor de luchtdruk of de druk van een gas of damp.
De atmosferische druk is ongeveer 1000 hectopascal, oftewel 100.000 Pascal.
De referentie waarde van de absolute geluidsdruk (0 dBa) is vastgesteld op 20 uP (20 micro Pascal)

Passieve elementen
Onderdelen van een elektronische schakeling waarmee geen energie versterking mogelijk is.
Typische voorbeelden zijn : weerstanden, condensatoren, zelfinducties en transformatoren.
Tegenstelling: Active elementen als transistoren, diodes en elektronen buizen.

Passieve Luidspreker.
Zie Actieve Luidspreker

Pb
De chemische afkorting van Plumbum, de latijnse naam voor Lood.
Zie Solderen.

PCM
Pulse Code Modulatie.
Een vrij algemeen begrip voor een digitale coderingstechniek waarbij het analoge gegeven gecodeerd wordt d.m.v. puls-pauze verhouding van een digitaal signaal.
De term wordt (m.i. onterecht) ook gebruikt voor de coderings techniek van het CD-formaat in .WAV bestanden.
Zie ook het hoofdstuk over Analoog- en Digitaal- omzetting.

PE
Engelse benaming: Protective Earth. Het gaat om de veiligheids aarde - aard-aansluiting van elektrische apparaten.

Peak Search
Een faciliteit van sommige CD-spelers om snel te zoeken naar de sterkste passages.

Penthode
Zie elektronen buis.

Perceptie
Een ietwat wetenschappelijke term voor `hoe we iets waarnemen`

Permeabiliteit
Lett: doordringbaarheid.
In de elektr-elektronica techniek de mate waarin een materiaal het magnetische veld geleidt. Het wordt aageduid met de kleine griekse letter mu.
We maken onderscheid tussen de absolute en de relatieve permeabiliteit. De absolute permeabiliteit is die voor lucht of vacuum. Deze bedraagt 4*pi*10-7 Henry-meter.
De relatieve permeabiliteit geeft aan hoeveel meer of minder dit is voor een bepaald materiaal. Voor sommige ijzer-soorten kan het oplopen tot 30.000. We spreken dan ook wel over mu-metaal.
De mu van een materiaal is doorgaans frequentie afhankelijk, en neemt meestal af met de frequentie.
Bij niet magnetiseerbare massieve elektrisch geleidende materialen is de mu kleiner dan 1, maar alleen bij wat hogere frequenties. Dat komt door de wervelstromen of eddy currents.
Zelfs een grote bonk ijzer als een auto vertoont een mu kleiner dan 1. De zelfinductie van de detectielus in de weg wordt kleiner als je erover rijdt, en de afstemfrequentie (ca. 150 kHz) neemt toe)

Phase, Phase Locked Loop
Zie Fase, Fase vergrendelde kring.

Phasing
Een wat onduidelijk begrip. Soms bedoelt men de fase of polariteit waarmee luidsprekers binnen 1 kast of in een stereo systeem aangesloten zijn of moeten worden. Dit is van groot belang voor de geluidsweergave. Een verkeerde luidspreker polariteit geeft een volstrekt vertekend geluidsbeeld.
Soms wordt er gedoeld op de manier waarop de netsteker van een apparaat in het stopcontact zit (eigenlijk heet zo`n ding wandcontactdoos). Voor de geluidskwaliteit maakt dat niets uit, maar sporadisch is het mogelijk dat je last hebt van een brom-geluid (bijgeluid) dat verholpen kan worden door de netsteker van een of meer apparaten om te keren.
Iedere bewering dat de klank of de ruimtelijkheid van de weergave beinvloed zou worden door de `phasing` van de lichtnet steker is onzin.
Zie ook de hoofdstukken over bekabeling, lichnet snoeren en over storing, en hoe klinkt elektronica.

Phi
De griekse letter Phi wordt gebruikt voor de fase verschuiving tussen stromen en spanningen.

Phones
Op een versterker een aansluiting voor een hoofd-telefoon of koptelefoon.