AAT-Ned - Nederlandse Art & Architecture Thesaurus

Categorie: Kunst, muziek en cultuur
Datum & Land: 15/02/2007, NL
Woorden: 19911

dimensioneren
Op een tekening aangeven wat de werkelijke dimensies zijn van wat er wordt weergegeven op de tekening.
Categorie: Procédés en Technieken > letteren (procédés).

Dilmoen
Verwijst naar de periode van circa 3000 tot 500 v. Chr. in het gebied van het huidige Bahrein, het eiland Failaka en de oostkust van Saudi-Arabië. De kunst uit deze periode wordt gekenmerkt door wisselende culturele invloeden in de loop van de tijd als gevolg van contacten met Mesopotamië in het westen en de Indusvallei in het oosten.
Categorie: Stijlen en Perioden > Arabische perioden.

dilli`s
Vijfsnarige boogharpen van de Masa in centraal Tsjaad, met stemschroeven en een klankkast die is bedekt met huid; worden bespeeld terwijl ze op de grond of op de schouder van de bespeler steunen.
Categorie: Geluidsmiddelen > boogharpen.

dille
Eenjarig schermbloemig gewas in tuinen gekweekt en als kruid gebruikt.
Categorie: Nederzettingen en landschappen > kruiden.

diligences
Koetsen die werden gebruikt voor openbaar vervoer langs vastgestelde routes volgens een dienstregeling, waarbij onderweg werd gestopt om de paarden te verversen; in gebruik vanaf halverwege de 17e eeuw. Eivormige varianten met de koetsiersplaats buitenop en één deur aan beide kanten waren populair in de Verenigde Staten vanaf begin 19e eeuw tot begin 20e eeuw.
Categorie: Vervoermiddelen > koetsen (rijtuigen).

dilettantisme
De karakteristieke werkwijze of eigenschap van een persoon die zich alleen in zijn vrije tijd, maar nooit professioneel, met een kunstvorm of een wetenschap bezighoudt.
Categorie: Abstracte Begrippen > amateurisme.

dilatometers
Instrumenten voor het meten van de uitzetting of verwijding van vloeistoffen of vaste stoffen onder invloed van warmte.
Categorie: Meetinstrumenten > meetinstrumenten voor het meten van afmeting.

dilatievoegen
Voegen tussen twee aangrenzende structuren die niet fysiek met elkaar in contact staan.
Categorie: Onderdelen > voegen naar functie.

dilatatievoegen
Bij het afwerken van beton, een ruimte of onderbreking van ongeveer 3 mm op regelmatige afstanden van elkaar gemaakt, vooral over expansievoegen, om contractie en expansie toe te laten in de bovenste laag van voetpaden, wegen en vergelijkbare structuren.
Categorie: Onderdelen > betonvoegen.

dikkas
Hoge podia op zuilen in moskeeën, vanwaaraf de assistent van de voorganger diens voorlezingen uit de Koran en diens gebaren herhaalt voor de gelovigen die verder weg staan.
Categorie: Onderdelen > meubilair van Islamitische religieuze gebouwen.

dijlaarzen
Boots whose upper part reaches to the thigh.
Categorie: Kleding > laarzen naar vorm.

dijkkistingen
Manden of kooien gevuld met aarde of stenen en algemeen gebruikt als ondersteuning of versteviging, vooral als bescherming tegen erosie; kan ook worden gebruikt voor militaire werken, vloedbeheersing, havenwerken, dammen en funderingen.
Categorie: Bouwwerken > constructies tegen erosie.

dijken
Wordt gebruikt voor wallen die langs een rivier of zee zijn gebouwd en die op een afstand daarvan staan om overstromingen in bedwang te houden of tegen te houden. Gebruik `afsluitdammen` voor wallen die alleen zijn opgebouwd om overstroming van laaggelegen gebieden te voorkomen.
Categorie: Bouwwerken > constructies tegen overstroming.

dijkbreuken
Doorbraak van een dijk op een ogenblik dat hij water keert.
Categorie: Gebeurtenissen > overstromingen.

digitaliseren
Het omzetten van gegevens naar een digitale vorm voor gebruik op een computer.
Categorie: Functionele activiteiten > functies voor computergebruik.

digitaliseerders
Apparaten die worden gebruikt voor het converteren van gegevens naar digitale vorm zodat het in een computer kan worden gebruikt.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > invoereenheden.

digitale klokken
Klokken die de tijd aangeven met cijfers op een beeldscherm in plaats van met een wijzerplaat.
Categorie: Meetinstrumenten > elektronische klokken.

digitale beeldverwerking
Het opnemen, opslaan en bewerken in computersystemen van beelden in de vorm van elektronisch gecodeerde beeldelementen.
Categorie: Procédés en Technieken > elektronische beeldverwerking.

digitale afbeeldingen
Elektronische afbeeldingen opgeslagen in de vorm van elektronisch gecodeerde beeldelementen.
Categorie: Beeldmateriaal > elektronische afbeeldingen.

digenesis
De fysische en chemische veranderingen die in sedimenten optreden tussen het moment van depositie en het moment van stolling.
Categorie: Procédés en Technieken > fysico-chemische procédés.

diffusors
Instrumenten om licht opnieuw te richten of te verspreiden, voornamelijk door het proces van diffuse transmissie.
Categorie: Onderdelen > onderdelen van verlichtingsmiddelen.

diffunderen
Wordt gebruikt voor het procédé waarbij deeltjes zich mengen en zich verplaatsen van een gebied met een hogere naar een gebied met een lagere concentratie, en voor de transmissie en reflectie van licht. Het effect van zulke procédés, zoals het verzachten van scherpe contouren op een foto, is hier ook bij inbegrepen.
Categorie: Procédés en Technieken > dispergeren.

diffractometers
Instrumenten waarmee de hoek wordt gemeten waarmee r÷ntgenstralen, neutronen of elektronen worden afgebogen door een stof; wordt gebruikt om atomaire kristalstructuren te bestuderen.
Categorie: Meetinstrumenten > meetinstrumenten voor het meten van hoeken.

diffractie
Het veranderen of afbuigen van golven, vooral geluids- en lichtgolven, op het moment dat ze langs en rondom hindernissen die ze op hun weg tegenkomen, gaan.
Categorie: Abstracte Begrippen > begrippen uit de fysische wetenschappen.

differentiale thermische analyse
Een methode om te kijken hoe een materiaal zich gedraagt als de thermische omstandigheden zich wijzigen. Door een monster van het materiaal te verwarmen of af te koelen en de temperatuur ervan te vergelijken met die van inert referentiemateriaal onder vergelijkbare omstandigheden, kunnen de temperatuursveranderingen, de richting en omvang ervan worden geobserveerd.
Categorie: Procédés en Technieken > thermische analyse.

dievenlantaarns
Lampen met één tot vier lenzen die het licht concentreren en versterken. Ze zijn meestal gemaakt van tin of vertind bladijzer met een aparte glazen houder.
Categorie: Interieurinrichting > lampen naar vorm.

dieselmotoren
Interne verbrandingsmotoren waarin een in lucht ingespoten olienevel, samengedrukt tot een temperatuur van ongeveer 538 graden Celsius, ontbrandt bij een vrijwel constante druk.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > machines (motoren).

dierlijke lijm
Een hechtmiddel gemaakt van een oplossing van gedegradeerde of gedenatureerde collageen in water.
Categorie: Materialen > lijm.

dierlijke olie
Olie verkregen uit dierlijke stoffen.
Categorie: Materialen > olie naar samenstelling of herkomst.

dieselelektrische locomotieven
Te gebruiken voor locomotieven waarin de kracht wordt opgewekt door inwendige verbrandingsmotoren op olie, die elektrische generatoren aandrijven om stroom te leveren aan elektrische tractiemotoren voor de voortstuwing.
Categorie: Vervoermiddelen > locomotieven naar wijze van aandrijving.

dieselhydraulische locomotieven
Te gebruiken voor locomotieven waarbij de kracht die wordt ontwikkeld door inwendige verbrandingsmotoren op olie, wordt geleverd aan de aandrijfstangen en -assen door middel van drijfassen en koppelingen.
Categorie: Vervoermiddelen > locomotieven naar wijze van aandrijving.

dierlijk appreteermiddel
Een dierlijke lijm of gelatine die wordt gebruikt voor het appreteren van de buitenkant van papier of textiel.
Categorie: Materialen > appret.

dierlijk materiaal
Te gebruiken voor materiaal van dierlijke oorsprong.
Categorie: Materialen > materialen naar herkomst.

dierkapitelen
Wordt gebruikt voor kapitelen die koppen van dieren voorstellen.
Categorie: Onderdelen > kapitelen.

dierenverhalen
Literaire werken waarin een of meer dieren de hoofdfiguren zijn.
Categorie: Informatievormen > soorten literaire documenten.

dierentuinen
Publieke tuinen waarin een verzameling (vreemde) dienren wordt onderhouden. VDW.
Categorie: Gebouwde complexen en gebieden > complexen naar functie.

dierenschilderingen
Schilderingen waarop het belangrijkste onderwerp een dier is, meestal een hond, paard of ander gezelschapsdier, een stuk vee of een exotisch wild dier. Het genre kwam tot grote bloei in de 18de-eeuwse Europese schilderkunst.
Categorie: Beeldmateriaal > beeldmateriaal naar onderwerp.

dierenschilders
Kunstenaars die zijn gespecialiseerd in het schilderen van afbeeldingen van dieren, meestal honden, paarden of andere geliefde huisdieren, vee, of uitheemse wilde dieren.
Categorie: Personen > schilders naar onderwerp van het werk.

dierenkerkhoven
dierenbegraafplaatsen Ruimere term: begraafplaatsen naar functie
Categorie: Gebouwde complexen en gebieden > begraafplaatsen naar functie.

dierenhuid
Te gebruiken voor het omhulsel van grote dieren zoals koeien of buffels wanneer het eraf is gestroopt, met of zonder haar, vers, gedroogd, gelooid of geprepareerd. Gebruik `vel` voor het omhulsel van een klein dier.
Categorie: Materialen > collageen materiaal.

dierenbehuizingen
Wordt gebruikt voor een grote groep bouwconstructies voor de landbouw die onderdak bieden aan dieren.
Categorie: Bouwwerken > agrarische bouwconstructies.

dierenartsen
Zij die diergeneeskunde uitoefenen.
Categorie: Personen > personen in de gezondheidszorg en geneeskunde.

dierenbeeldhouwers
Kunstenaars die zijn gespecialiseerd in het maken van driedimensionale beelden waarin dieren het onderwerp zijn.
Categorie: Personen > beeldhouwers.

diepwoelers
Werktuigen met uitstekende tanden die door een tractor worden voortgetrokken. Ze worden gebruikt voor het doordringen en omwoelen van het aardoppervlak tot ongeveer één meter diepte.
Categorie: Gereedschap en Uitrusting > grondverzetuitrusting.

dieptemeters
Radar- of ultrasonische instrumenten die gebruik maken van plaatsbepaling met echo`s om de diepte van de zee te meten.
Categorie: Meetinstrumenten > meetinstrumenten voor het meten van verticale afstand: diepte.

dieptekalibers
Instrumenten die bestaan uit een maatstok die door een kruisstuk schuift en word ingebracht in gaten, groeven of andere soortgelijke holtes om de diepte te meten.
Categorie: Meetinstrumenten > meetinstrumenten voor het meten van afmeting.

dieptebommen
Bommen die worden afgeworpen op doelen onder water.
Categorie: Wapens en Munitie > bommen (munitie).

diepte
Verticale maat naar beneden vanaf een oppervlak.
Categorie: Kenmerken en Eigenschappen > afmeting naar algemeen type.

dieploden
Toestellen om de diepte van het water te peilen.
Categorie: > .

diepetsprocédé
Het zo sterk etsen van een drukplaat, dat het af te drukken gedeelte aanzienlijk verdiept en daardoor een scherpere afdruk oplevert en langer mee gaat.
Categorie: Procédés en Technieken > etstechnieken.

diepe bombering
Manier van knopen zetten, voor het eerst toegepast in de Victoriaanse tijd, waarbij er een diep geplooide, gerieflijke stoffering ontstaat.
Categorie: Procédés en Technieken > pitten (bekledingstechnieken).

diep karmijnrood
Diep, doorzichtig, robijnrood karmijnpigment met een blauwige zweem, dat wordt gemaakt van kermes: een natuurlijke kleurstof afkomstig van insecten. Karmijn, een beter pigment dat in de 16e eeuw werd geïntroduceerd, werd de belangrijkste concurrent ervan.
Categorie: Materialen > organisch rood pigment.

dienstvertrekken
Ruimten waar dienstpersoneel bijeenkomt en eet en drinkt.
Categorie: Onderdelen > kamers en ruimten naar gebruikers.

dienstvaartuigen
Open boten, meestal korter dan zes meter en gebruikt voor algemene dienstverlenende doeleinden.
Categorie: Vervoermiddelen > service- en dienstverlenende schepen.

dienstovereenkomsten
Wettelijk bindende overeenkomsten tussen twee of meer partijen in twee of meer originelen of kopieën; wordt ook gebruikt voor contracten waarin een persoon zich ertoe verbindt om gedurende een bepaalde periode voor een andere persoon te zullen werken.
Categorie: Informatievormen > wettelijke documenten.

dienstliften
Liften in openbare gebouwen, voor zowel passagiers als voor goederen.
Categorie: Objectgroepen en systemen > liften naar functie.

dienstmerken
Namen, symbolen of figuren die worden gebruikt bij het leveren van en het adverteren voor diensten, en die meestal bij een overheidsinstantie geregistreerd staan, zodat exclusiviteit van de tekens wordt gewaarborgd. Gebruik `handelsmerken` voor geregistreerde symbolen of figuren die worden gebruikt om producten mee te onderscheiden. Gebruik `woordmerken` of `logo`s` voor specifieke grafische figuren die van dienstmerken zijn afgeleid.
Categorie: Informatievormen > onderscheidingstekens en symbolen.

diensthoofden
Te gebruiken voor ambtenaren in overheidsinstellingen en instituten, waarvan de rang en mate van autoriteit varieert per instituut, maar die in het algemeen de leiding over een groep of activiteit hebben. Gebruik `kapiteins (militaire officieren)` voor militaire officieren met dezelfde titel.
Categorie: Personen > overheidsfunctionarissen.

dienstbevelen
Documenten die instructies of bevelen bevatten van een militair van hogere rang aan een ondergeschikte.
Categorie: Informatievormen > militaire documenten.

dienstbodes
Ingehuurde hulpen in de huishouding.
Categorie: Personen > bedienden.

dienbladkleden
Doeken ter bedekking van dienbladen.
Categorie: Interieurinrichting > bedekkingen en voorhangen voor houders.

dienbladen
Open houders, gevariëerd van vorm, materiaal en decoratie, met platte onderkant, lage rand, bedoeld om er artikelen op te zetten, te dragen of te tonen.
Categorie: Houders > houders naar vorm.

diemit
Katoen met geribbelde strepen of ruitpatronen.
Categorie: Materialen > katoen.

diefstal
Het wegnemen van enig goed dat aan een ander toebehoort, met het oogmerk om het zich permanent wederrechtelijk toe te eigenen.
Categorie: Abstracte Begrippen > misdaad.

didrachmen
Oude Griekse en Romeinse zilveren munten met een waarde van twee drachmen.
Categorie: Ruilmiddelen > drachme munten.

didjeridu`s
Natuurlijke rechte trompetten van eucalyptus of bamboe, ca. 90 cm of langer, met min of meer conische boring; toppelings geblazen volgens een ingewikkelde techniek gebruik makend van vibratie van de lippen, tongbewegingen, stemgeluiden, circulerende ademhaling en bewegingen met de mondholte, staand of zittend bespeeld; oorspronkelijk ontwikkeld en bespeeld in Australië.
Categorie: Geluidsmiddelen > toppelings geblazen trompetten.

diddley bows
Éénsnarige muziekbogen uit het zuiden van de Verenigde Staten, die bestaan uit een stuk ijzerdraad dat is bevestigd aan de muur van een houten huis dat als klankbodem dient; een katoenklos dient vaak als kam. Ze worden met glazen flessenhalzen of spijkers getokkeld. Bij de draagbare versies wordt het huis vervangen door een hek van paaltjes.
Categorie: Geluidsmiddelen > muziekbogen.

Dida
Te gebruiken om werken te beschrijven van de gelijknamige Afrikaanse etnische groep die tegenwoordig leeft in het middenzuiden van Ivoorkust.
Categorie: Stijlen en Perioden > West-Atlantische stijlen.

dictatuur
Een regeringsstelsel waarbij een persoon of een kleine groep de absolute macht heeft zonder effectieve grondwettelijke beperkingen.
Categorie: Abstracte Begrippen > regeringen naar vorm.

dictators
Te gebruiken voor heersers die hun status niet uit erfopvolging hebben verkregen en die absolute, onbeperkte macht over de regering van een natie uitoefenen. Van oorsprong de titel voor functionarissen in het oude Rome en andere Italiaanse deelstaten die werden gekozen gedurende een crisisperiode en bekleed werden met absolute macht zolang deze crisis duurde.
Categorie: Personen > heersers.

dichtheid
De verdeling van iets per oppervlakte-eenheid, bijvoorbeeld de maat van de massa van een stof per volume-eenheid of de hoeveelheid wooneenheden per km2 oppervlak.
Categorie: Kenmerken en Eigenschappen > kenmerken en eigenschappen naar specifiek type.

dichten (procédé)
dichtmaken Ruimere term: procédés en technieken naar specifiek type
Categorie: Procédés en Technieken > procédés en technieken naar specifiek type.

dichromatisch glas
Glas dat van kleur lijkt te veranderen wanneer het wordt gezien bij doorgelaten of gereflecteerd licht; wordt vaak verkregen door toevoeging van colloïdaal goud aan het glasmengsel.
Categorie: Materialen > glas naar eigenschap.

dichroïsme
De optische eigenschap van een materiaal om verschillende kleuren doorgelaten licht te laten zien, afhankelijk van de lengte van de lichtstraal en de dikte van het materiaal.
Categorie: Kenmerken en Eigenschappen > optische eigenschappen.

diazotypieën
Afdrukken die zijn geproduceerd door middel van een vermenigvuldigingsproces waarbij beelden worden geproduceerd door het effect van licht op materiaal dat diazoniumgevoelig is gemaakt; meestal gebruikt voor architecturale of andere technische tekeningen.
Categorie: Informatievormen > reprografische kopieën.

diazotypie
Drukprocédés die zijn gebaseerd op lichtgevoelige diazoverbindingen, en die meestal worden gebruikt voor het reproduceren van technische tekeningen.
Categorie: Procédés en Technieken > lichtgevoelige reprografische procédés.

diazoprocédés
Fotografische procédés waarbij een positief wordt gevormd in de camera zonder tussenkomst van een negatief; ook positief-naar-positiefprocédés.
Categorie: Procédés en Technieken > fotografische procédés.

diazomata
Doorgangen tussen de hoger en lager gelegen rijen zitplaatsen in Griekse theaters. Gebruik `praecinctiones` voor gelijksoortige doorgangen in Romeinse theaters.
Categorie: Onderdelen > toeschouwersruimten.

diazokopieën
Kopieën die zijn gemaakt door middel van lichtgevoelige processen, vaak het diazoprocédé, en meestal van lijntekeningen waarin zwarte of gekleurde lijnen verschijnen op een witte achtergrond.
Categorie: Informatievormen > reprografische kopieën.

diatonische harpen
Harpen waarbij de snaren over het algemeen allemaal zijn gestemd in de tonen van een enkele toonsoort. Vaak wordt er in elk octaaf een extra snaar toegevoegd voor een kleine septime of soms voor een grote kwart.
Categorie: Geluidsmiddelen > lijstharpen.

diatomiet
diatomeeënaarde; kiezelgoer; infusorienaarde Ruimere term: calciumcarbonaatwit pigment
Categorie: Materialen > calciumcarbonaatwit pigment.

diapositieven
Positieve transparanten, geschikt voor projectie, al dan niet ingeraamd. Bij inraming twee formaten toegepast: 35mm-film en 6 x 6 cm.
Categorie: Beeldmateriaal > foto`s naar vorm: formaat.

diameter
De maat, overdwars genomen bij een voorwerp, of langs een rechte lijn die door het middelpunt gaat van de ene naar de andere kant van een cirkel of bol.
Categorie: Kenmerken en Eigenschappen > afmeting naar algemeen type.

diamantknopen
Knopen die hetzij met drie, hetzij met vier strengen in een eind touw wordt gemaakt als stoppperknoop.
Categorie: > .

diamantgraveren
Techniek voor het decoreren van glas, en soms porselein, waarbij in het oppervlak met een graveernaald met diamanten punt krassen of stippels worden aangebracht.
Categorie: Procédés en Technieken > graveren (inkerven).

diamant
Een zeer transparante en buitengewoon harde edelsteen van koolstof. Voorzover bekend is het de hardste stof.
Categorie: Materialen > mineraal.

dialogen
Schriftelijke verhandelingen waarin twee of meer personen met elkaar in gesprek zijn.
Categorie: Informatievormen > soorten literaire documenten.

diakonieën
Sacristieën in oosters-orthodoxe en Byzantijnse kerken.
Categorie: Onderdelen > sacristieën.

diakenen
Ondergeschikte ambtsbekleders in een christelijke kerk.
Categorie: Personen > christelijke geestelijken.

diagrammen
Grafische voorstellingen die een verschijnsel eerder verklaren dan weergeven.
Categorie: Informatievormen > soorten grafische documenten.

diagonale steunberen
Wordt gebruikt voor steunberen die onder een hoek van ongeveer 45 graden uit de hoek van een gebouw steken.
Categorie: Onderdelen > hoeksteunberen (1).

diagonaal
diagonalen Ruimere term: positionele kenmerken naar oriëntatie
Categorie: Kenmerken en Eigenschappen > positionele kenmerken naar oriëntatie.

diagnostiseren
Het vaststellen van de toestand waarin een persoon, voorwerp of bouwwerk verkeert.
Categorie: Functionele activiteiten > analytische functies.

diademen
Sierhoofdbanden van metaal of stof; wordt vooral gebruikt voor het soort dat gedragen wordt als symbool van koninklijke waardigheid.
Categorie: Kleding > hoofdbanden.

Diaconlampen
Mechanische lampen die net zoals Carcellampen een opwindmechaniek aan de onderkant hebben dat een pomp aandrijft waardoor olie door een buis vanuit het reservoir naar de lampenpit wordt gevoerd. Het onderscheid tussen Diacon- en Carcellampen is onduidelijk.
Categorie: Interieurinrichting > mechanische lampen.

diabolospellen
Te gebruiken voor traagheidsspeelgoed dat bestaat uit een voorwerp in de vorm van twee kegels en twee stokken met een stuk touw bevestigd tussen de uiteinden, waar de dubbele kegel overheen rolt.
Categorie: Ontspanningsmiddelen > molentjes.

diacetonalcohol
Oplosmiddel voor nitrocellulose, celluloseacetaat, lijm en hars; wordt ook gebruikt in lak, verdunner en middelen om inkt te verwijderen.
Categorie: Materialen > alcohol.

diabaas
Een ruw kristallijne variant van basalt.
Categorie: Materialen > basisch stollingsgesteente.

dizi (dwarsfluiten)
Chinese dwarsfluiten van bamboe die, naast de normale klankgaten, een extra gat hebben naast het mondstuk. Dit is bedekt met een membraan dat trilt tijdens het bespelen en een typische zoemende klankkleur veroorzaakt.
Categorie: Geluidsmiddelen > dwarsfluiten.

Dizi
Te gebruiken om werken te beschrijven van de gelijknamige Afrikaanse etnische groep die leeft in Ethiopië.
Categorie: Stijlen en Perioden > Sidamo.