Digischool - geschiedenislokaal

Categorie: Geschiedenis en volkskunde
Datum & Land: 07/06/2007, NL
Woorden: 694

Celibaat
Begrippenlijst: Reformatie - Plicht van rooms-katholieke geestelijken om niet te trouwen.

Censuskiesrecht
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Beperkt kiesrecht, alleen toegekend aan een groep die bijvoorbeeld een bepaald inkomen verdiende of grond bezat.

Central Intelligence Agency
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (CIA) Inlichtingendienst van de VS, opgericht in 1947.

Centrale Mogendheden
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Duitsland en Oostenrijk met hun bondgenoten in de Eerste Wereldoorlog.

Centralen
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - zie `Centrale Mogendheden`.

Chatham
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - 1667: de vernietiging en gedeeltijke buitmaking van de Engelse vloot in de monding van de Theems door De Ruyter tijdens de Tweede Engelse Oorlog

Christen Democratisch Appel
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - (CDA) Politieke partij, in 1980 ontstaan door een fusie van de confessionele KVP, ARP en CHU.

Chroesjtsjow, Nikita S.
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1894-1971), Sowjetstaatsman en communistisch partijleider. In 1941, toen de Duitsers snel in de Oekraïne oprukten, trad hij, zelf Oekraïner, als commissaris van het Rode Leger zeer actief op in verschillende frontcomitees. Later heeft hij, toegevoegd aan de bevelvoerende generaals Tsjoeikow en Jeremenko, een belangrijke rol in de Strijd om Stalingrad gespeeld. Enige jaren na de dood van Stalin leverde hij in een geheim rapport aan het 20e partijcongres (1956) o.m. scherpe kritiek op Stalins militaire beleid tijdens W.O.II Met name de zware Russische nederlagen in de slag om Kiew (sept.1941) en de tweede slag bij Charkow (mei 1942) weet hij rechtstreeks aan Stalin.

Ciskei
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Een van de thuislanden (o.m. ook Transkei, Zwazulu, Lebowa).

Clarissen
Begrippenlijst: Reformatie - Kloosterorde van vrouwen, gesticht door Clara van Assisi (1253), naar het voorbeeld van de franciscanen.

Classicisme
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - stijlperiode die gekenmerkt wordt door de navolging van het schoonheidsideaal uit de Griekse en Romeinse oudheid

Clerus
Begrippenlijst: Reformatie - (Latijn) Geestelijkheid. Daaronder vallen mensen met een kerkelijk ambt, zoals bisschoppen en priesters.

Clinton, Henry
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1730-1795) Clinton was in periode 1778-1782 opperbevelheb- ber als opvolger van Howe.Had als militair origine- le denkbeelden en was een goed planner; de Franse deelname aan de strijd veranderde zijn mo- gelijkheden echter ingrijpend. Zijn eerder afwach- tende dan aanvallende houding leidde onder meer tot de nederlaag bij Yorktown.

Codesa
Begrippenlijst: Dekolonisatie - (Convention For A Democratic South Africa) Vergadering waarin verschillende zwarte en blanke partijen sinds 1991 over een nieuwe grondwet onderhandelen.

Colijn, Hendrikus
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1869-1944), Nederlands militair en anti-revolutionair staatsman, in de jaren voor W.O.II vijfmaal premier. Kort na de Duitse inval in Nederland liet Colijn zich afkeurend uit over het vertrek van de koningin en in juni 1940 publiceerde hij de brochure `Op de grens van twee werelden`, waarin hij verklaarde dat de democratie `doodziek` was en hij de mogelijkheid van een Duitse nederlaag uitsloot. Later herzag hij dit standpunt. Hij werd in Duitsland geïnterneerd en overleed er.

Collaborateur
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Landverrader; iemand die in oorlogstijd met de vijand samenwerkt.

collaboratie
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - In W.O.II in zwang gekomen term voor samenwerking met de bezettende macht. De rechtspositie van een bezet gebied was in het Landoorlogreglement van 1907 bepaald, waarbij er van werd uitgegaan dat een bezetting van beperkte duur zou zijn en dat de burgerbevolking noch in oorlogshandelingen, noch in de oorlogvoering in het algemeen zou worden betrokken. De Duitse bezetter deed dat echter wel, in toenemende mate zelfs, en dat ging met groeiende rechtsverkrachting en terreur gepaard. Hierdoor kwam iedere staatsburger voor de keus tussen verzet of collaboratie te staan. Met name ambtenaren moesten overwegen of samenwerking groter onheil kon voorkomen of als collaboratie moest worden gezien. Daarnaast waren er in de bezette landen onderdanen die op ideologische en politieke gronden met de bezetter sympathiseerden; zij dienden de bezetter meestal van ganser harte, een volledige collaboratie die als regelrecht landverraad werd beschouwd. Het onderscheid tussen collaboratie en landverraad was niet altijd duidelijk.

Collectivisatie
Begrippenlijst: Rusland - Onder dwang samenvoegen van kleine particuliere boerenbedrijven tot grote gemeenschappelijke staatsboerderijen.

College van B & W
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Dagelijks bestuur van een gemeente, gevormd door de burgemeester en de wethouders.

Comecon
Begrippenlijst: Rusland - `Een raad voor wederzijdse economische hulp`, in 1949 opgericht door de Oostblokstaten o.l.v. de Sowjetunie.

Commisaris van de Koningin
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Voorzitter van de Provinciale en Gedeputeerde staten; is betrokken bij regelgeving en benoemingen.

communisme
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Een maatschappelijk stelsel dat gekenmerkt wordt door: 1. de produktiemiddelen zijn gemeenschappelijk eigendom; 2. de voortgebrachte goederen worden rechtvaardig verdeeld over alle leden van de gemeenschap.

communisme
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Een maatschappelijk stelsel dat gekenmerkt wordt door: 1. de produktiemiddelen zijn gemeenschappelijk eigendom; 2. de voortgebrachte goederen worden rechtvaardig verdeeld over alle leden van de gemeenschap.

Compiegne
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - In het niet ver van Parijs gelegen Bos van Compiegne, waar van 1917-1918 het algemeen Frans hoofdkwartier was gevestigd, tekenden de Duitsers op 11 november 1918 in een speciale spoorwagon de wapenstilstand. Na de Franse nederlaag in juni 1940 liet Hitler op 20 juni inderhaast deze spoorwagon uit een museum in Parijs naar de historische plek in het bos terugbrengen om daarin op 22 juni door een Franse delegatie o.l.v. generaal Huntziger de wapenstilstandsvoorwaarden te laten ondertekenen. Op 25 juni trad de wapenstilstand officieel in werking, waarmee de capitulatie van Frankrijk was bezegeld.

Compiegne
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - In het niet ver van Parijs gelegen Bos van Compiegne, waar van 1917-1918 het algemeen Frans hoofdkwartier was gevestigd, tekenden de Duitsers op 11 november 1918 in een speciale spoorwagon de wapenstilstand. Na de Franse nederlaag in juni 1940 liet Hitler op 20 juni inderhaast deze spoorwagon uit een museum in Parijs naar de historische plek in het bos terugbrengen om daarin op 22 juni door een Franse delegatie o.l.v. generaal Huntziger de wapenstilstandsvoorwaarden te laten ondertekenen. Op 25 juni trad de wapenstilstand officieel in werking, waarmee de capitulatie van Frankrijk was bezegeld.

Comrades
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Zwarte jongeren die een grote rol speelden in het gewelddadig verzet tegen apartheid.

concentratiekamp
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Interneringsoorden waarin gevaarlijk geachte of ongewenste personen in groten getale en zonder enige vorm van proces worden opgesloten. Reeds op het einde van de 19e eeuw werden er door de Spanjaarden op Cuba, iets later door de Engelsen in Transvaal en Oranje Vrijstaat concentratiekampen ingericht. In Duitsland verrezen de eerste concentratiekampen in 1933, zeer kort na de `machtsovername` van de nazi`s. Deze eerste kampen werden met politieke tegenstanders bevolkt en stonden onder beheer van de S.A. Nadat de S.A. haar dominante positie had verloren, werden de `Konzentrationslager` (KZ`s) het domein van de S.S. De gevangenen, naast tegenstanders van het naziregime ook misdadigers, vermeende asocialen, joden, zigeuners en homoseksuelen, verrichtten dwangarbeid. Een bijzondere variant van de concentratiekampen vormden de vernietigingskampen, waarin de moord op individuën, vooral joden, en de verwerking van de stoffelijke resten als een industrieel proces waren opgevat en als zodanig werden uitgevoerd. Voorbeelden hiervan zijn Dachau, Buchenwald, Mauthausen, Auschwitz-Birkenau e.a. Als voorpost van de concentratie- en vernietigingskampen dienden in de bezette gebieden de z.g. doorgangskampen.

Concilies
Begrippenlijst: Reformatie - Vergaderingen van bisschoppen en andere kerkleiders. Vaak vallen op een concilie besluiten over de kerkleer.

Concord 19 april 1775
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Volgens de ene historicus werd het eerste schot van de Amerikaanse opstand gelost in Lexington, volgens de andere te Concord.In beide plaatsjes in Massachussetts heerste in 1775 grote onrust.De Engelse gouverneur generaal Gage moest na de Boston tea party een aantal voor de kolonisten onverdraaglijke wetten toepassen en lokte hier- mee veel verzet uit.Overal werden milities gevormd Gage probeerde hun (wapen)voorraden in beslag te nemen maar bleef teveel in Boston zitten.Van- uit London werd druk uitgeoefend om iets defini- tiefs te doen.In februari 1775 mislukte een poging om de militievoorraden te Salem in handen te krijgen.Voor 18 april plande hij een grotere actie tegen Concord.Delen van het plan lekten echter uit,in een nachtelijke rit waarschuwde Paul Revere de milities langs de route en `s morgens werd het Engelse leger te Lexington opgewacht door zo`n 40 minutemen.Die waren te zwak om weerstand te kunnen bieden,maar ondanks orders om zich te verspreiden ontstond een vuurgevecht De Britten trokken vervolgens naar het 9 km. ver- derop gelegen Concord.Daar werden ze opge- wacht door de milities.De Britten moesten in de nu volgende gevechten terugtrekken en werden op hun terugtocht naar Boston op guerilla-achtige wijze bestookt.Het was het begin van het gewa- pend verzet door de kolonisten.

Conferentie van Algiers
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Op 29 mei 1943 begonnen besprekingen tussen Churchill (Engeland) en geallieerde bevelhebbers als Marshall en Eisenhower. Onderwerp van gesprek was Churchills wens nog voor de invasie in Normandië een offensief in Italië te beginnen. Van het nut hiervan had Churchill Roosevelt (Amerika) niet kunnen overtuigen, maar op de conferentie van Algiers wist hij de bevelhebbers voor zijn plan te winnen.

Conferentie van Potsdam
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1945) Bijeenkomst van de geallieerde leiders, waarin over de bezetting van het verslagen Duitsland werd beslist.

Confessionelen
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Politici die een bepaalde geloofsovertuiging aanhangen.

Congres, Eerste Continentale -
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Tussen 5 sept. en 26 oktober 1774 kwamen 56 af- gevaardigden uit 12 kolonien (Georgia ontbrak) in Philadelphia bijeen. Het Congres nam openlijk stelling tegen alle Britse wetten en maatregelen, die sinds 1763 o.a.op belastinggebied voor de ko- lonien waren genomen. Het congres besloot tot economische sancties tegen Groot-Brittannie totdat een aantal wetten zou zijn ingetrokken. Tevens werden de eigen rechten geformuleerd.

Congres, Tweede Continentale -
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Was tussen 10 mei 1775 en 2 maart 1781 bijeen met John Hancock als eerste voorzitter. Trof militaire voorbereidingen door George Washington te benoemen tot opperbevelhebber van het conti- nentale leger; dit leger stond onder gezag van het congres en niet onder de kolonien. Na een reces in augustus 1775 was ook Georgia van de partij. Het congres begeleidde de strijd tegen de Britten, sloot verdragen en trof via de Articles of Confede- ration (15 nov.1777) maatregelen voor de toekom- stige staatsvorm. In 1781 transformeerde het zich in `The United States in Congress assembled`.

Consensus
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Overeenstemming (over politieke kwesties).

Conservatieven
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Mensen die bestaande normen en tradities willen handhaven. Verandering en vernieuwing zijn geen verbetering.

Consolamentum
Begrippenlijst: Reformatie - Priesterhandeling bij katharen, waarbij de credentes verlost werden van zonden en perfecti werden.

Constitutionele Monarchie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Koninkrijk (monarchie) waarbij vorst en volk zich aan de grondwet (constitutie) moeten houden.

Containment
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Indammen van het communisme. Deze buitenlandse politie van de VS vloeide voort uit de Truman-doctrine.

contract van correspondentie
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - een officieel stuk, waarbij een aantal regenten zich onderling verbond, alle macht aan zich en hun familie te houden en om beurten alle vrijgekomen ambten te vergeven

Cornwallis, Charles
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1738-1805) Generaal onder Clinton die na de verovering van Charleston in 1780 Noord- en Zuid-Carolina en Georgia moest verdedigen tegen de opstandelin- gen. Terwijl het Britse leger elders steeds meer in de knel kwam, was hij aanvallend en negeerde daarbij zelfs orders van Clinton. Zijn leger werd op 17 okt.1781 bij Yorktown verslagen en moest zich overgeven; deze capitulatie leidde tot onderhan- delingen en tot de vrede van Parijs.

Corporatisme
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Leer over de organisatie van het bedrijfsleven; werkgevers en werknemers werken samen om arbeidsconflicten te voorkomen.

Corrupt
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Omkoopbaar.

coöptatie
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - systeem waarbij aanvulling van openvallende plaatsen in een bestuur geschiedt op aanwijzing van de nog zittende bestuursleden

Credentes
Begrippenlijst: Reformatie - Gelovigen. Groep gewone volgelingen binnen de beweging der katharen.

Cuba-Crisis
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1962) Ernstig conflict tussen de VS en de Sowjetunie over de plaatsing van Russische raketten op Cuba.

Cultus
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Godsdienstige verering van iets, soms enigzins overdreven.

CVSE
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1973-1975) Conferentie over veiligheid en samenwerking in Europa. Het Slotakkoord van Helsinki vormde winst voor de ontspanning.

Dansers
Begrippenlijst: Reformatie - Wanhopige mensen, hongerig en dakloos, die zich dansend en gillend probeerden te bevrijden van demonen.

De grote trek
Begrippenlijst: Dekolonisatie - (1836-1839) Verhuizing van duizenden boeren naar het noorden om zich aan het het Engelse gezag te onttrekken.

Decentralisatie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Niet meer vanuit één punt alles beslissen, maar het regeren overlaten aan lagere overheden.

Defaitisme
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - In de politiek het streven naar vrede tot elke prijs. Voorbeelden hiervan vinden we tijdens de Eerste Wereldoorlog in Frankrijk, maar ook in Duitsland en Engeland, waar bepaalde groepen, hoe dan ook, de oorlog wilden beëindigen.

Dekolonisatie
Begrippenlijst: Dekolonisatie - De ontwikkeling naar zelfbestuur en onafhankelijkheid van koloniën, vooral na 1945 voltooid.

Dekolonisatie
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - De ontwikkeling naar zelfbestuur en onafhankelijkheid van koloniën, vooral na 1945 voltooid.

Demarcatielijn
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Scheidslijn; wordt meestal vastgesteld na een wapenstilstand, bijv. het IJzeren Gordijn in Europa.

Democratie
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Regeringsvorm waarbij de hoogste macht berust bij het volk.

Democratie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Regeringsvorm waarbij de macht berust bij het volk. Er is een onderscheid tussen directe en representatieve democratie.

Denazificatie
Begrippenlijst: Rusland - Een land zuiveren van nationaalsocialisten en hun denkbeelden.

denazificatie
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Het bevrijden van een land van nationaal-socialistische denkbeelden. Vooral gebruikt met betrekking tot het naoorlogse Duitsland, waar de denazificatiepoging van de geallieerde autoriteiten door politieke zuivering, het aan de kaak stellen van wat de nazi`s misdaan hadden en door heropvoeding van de jeugd, zekere zin heeft gehad, maar het nazisme toch niet volledig heeft kunnen uitroeien.

deportatie
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Gedwongen wegvoeren van voor de staat en maatschappij gevaarlijk geachte burgers naar een strafkolonie of concentratiekamp.

Derde Wereld
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Alle ontwikkelingslanden in Afrika, Azië en Latijns Amerika, waar grote armoede het maatschappelijk leven bepaalt.

Destalinisatie
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Periode van 1956 waarin kritiek op Stalin en verzachting van de terreur in de Sowjetunie mogelijk bleek.

Destalinisatie
Begrippenlijst: Rusland - Periode vanaf 1956 waarin kritiek op Stalin en verzachting van de terreur in de Sowjetunie mogelijk bleek.

Deutsche Demokratische Republik
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (DDR) Oost-Duitsland; onder Russisch toezicht sinds 1949 een zelfstandige staat, in 1990 herenigd met de Bondsrepubliek.

Dictatuur
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Regeringsvorm waarbij één persoon of een kleine groep de hoogste macht in een staat bezitten.

dictatuur
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Alleenheerschappij; regeringsstelsel, waarbij het staatsgezag wordt uitgeoefend door een dictator of 1 bepaalde groep (partij).

Diocesen
Begrippenlijst: Reformatie - Bisdommen. Kerkelijke gebieden bestuurd door bisschoppen.

Directe democratie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Regeringvorm waarbij alle burgers mee kunnen beslissen in een gemeenschappelijke volksvergadering.

Dissenters
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - in de Republiek verstaat men daaronder protestantse richtingen die niet calvinistisch waren (bijvoorbeeld Lutheranisme en Remontrantse Broederschap)

Dissidenten
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Andersdenkenden. Aanduiding voor schrijvers en gelerden in het Oostblok die zich verzetten tegen de dictatuur.

distributie
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Verdeling; in tijden van voedselschaarste, bijv. tijdens een oorlog, kunnen door een systeem van bonnen de levensmiddelen verdeeld worden. In de Tweede Wereldoorlog werden in vele landen ook kleding, brandstof en bepaalde gebruiksvoorwerpen gedistribueerd.

distributie
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Verdeling; in tijden van voedselschaarste, bijv. tijdens een oorlog, kunnen door een systeem van bonnen de levensmiddelen verdeeld worden. In de Tweede Wereldoorlog werden in vele landen ook kleding, brandstof en bepaalde gebruiksvoorwerpen gedistribueerd.

doelist
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - aanhanger van een democratische partij, die in 1747 in de Kloveniersdoelen te Amsterdam vergaderde en aan stadhouder Willem IV bepaalde eisen stelde

Doelistenbeweging
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - 1748: stroming onder de burgerij die de regentenmacht wilde beperken door hen de ambtenbegeving te ontnemen en door van belastingpacht en posterijen staatsinstellingen te maken. Via de gilden wilden zij invloed van de burgers op de benoemingen in stadsbestuur en krijgsraad.

Dolle Dinsdag
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Door een SS-journalist bedachtte en algemeen aanvaardde aanduiding voor de euforie van dinsdag 5 september 1944, toen men in Nederland meende dat de geallieerde troepen reeds de grote rivieren waren overgestoken en dat de bevrijding derhalve op handen was. Oorsprong van dit gerucht was een mededeling van Radio Oranje dat de geallieerden Breda hadden bevrijd. Ook NSB-ers en Duitsers hechtten geloof aan de geruchten en vertrokken ijlings. Voor een groot deel van Nederland zou de bevrijding pas in de loop van 1945 komen.

Dominicanen
Begrippenlijst: Reformatie - Orde van de predikers. Volgelingen van Dominicus de Guzman. Zij bestreden ketterij door het evangelie te preken.

Donaumonarchie
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Keizerrijk Oostenrijk waartoe onder meer behoorden: Oostenrijk, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Galicië en Bosnië.

Drente
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - Het landschap Drente had een eigen Statenvergadering, die het landschap bestuurde, maar deze Staten mochten geen afgevaardigden zenden naar de Staten-Generaal. Wel zelfbestuur, maar dus geen invloed op het landsbestuur.

Dualisme
Begrippenlijst: Reformatie - Geloof in het bestaan van twee tegengestelde krachten: de goede god van het licht en de slechte van het duister.

Dualisme
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Politieke situatie waarbij regering en parlement ieder hun eigen gescheiden verantwoordelijkheden hebben.

Dualistisch stelsel
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Rechtssysteem in een land waarbij internationale wetten niet direct geldig zijn.

dubbelmonarchie
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Naam voor Oostenrijk-Hongarije, toen de keizer van Oostenrijk tevens koning van Hongarije was (1867-1918).

Duce
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Italiaanse vorm van het Latijnse woord `dux`, dat aanvoerder, bevelhebber en later ook hertog betekende. Na de oprichting van de Nationaal Fascistische Partij in Italie in november 1921 kreeg Mussolini als leider van deze partij de titel `il Duce`, die zijn geloof symboliseerde dat hij als opvolger van de Romeinse keizers geroepen was Italiës oude macht en prestige te herstellen.

Eenheidsstaat
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Staat waarin de macht bij de centrale overheid ligt, maar waarin lagere overheden ook regels mogen maken.

Eenheidsstaat
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Staat waarin de macht bij de centrale overheid ligt, maar lagere overheden ook regels mogen maken.

eerste stadhouderloos tijdperk
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - periode tussen 1650 en 1672: Willem II overlijdt plotseling aan pokken op 6 november 1650 en zijn zoon (de latere Willem III) wordt geboren op 14 november 1650 en is dus te jong om zijn vader op te volgen. De Loevesteiners grijpen de macht.

Eeuwig Edict
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - 1667: verklaring van de Staten van Holland dat het ambt van stadhouder in hun gewest werd opgeheven en dat het kapitein-generaalschap onverenigbaar werd verklaard met de stadhouderlijke functie in enige provincie; het besluit had de bedoeling de politieke en militaire waardigheden van de Oranjes te scheiden

Eichmann, Adolf
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1906-1962), Duits ambtenaar en oorlogsmisdadiger. Hij werd in 1932 lid van de SS en bereikte uiteindelijk de rang van `Oberstürmbannführer`. Hij gold in de NSDAP op grond van zijn studie van het joodse leven en het zionisme als een expert op dit gebied. Vanaf de Wannsee-conferentie van januari 1942 hield hij zich vooral bezig met de deportatie en systematische vernietiging van joden, aanvankelijk als organisator, later met name in Hongarije, ook metterdaad. In de laatste oorlogsjaren maakte hij zich perzoonlijk aan talloze wreedheden tegen joden schuldig. In april 1945 verliet hij Himmler en reisde in zuidelijke richting. Hij werd door Amerikanen, die hem niet herkenden, geïnterneerd; vervolgens slaagde hij erin te ontsnappen en hield hij zich tot 1950 in Duitsland schuil. Daarna emigreerde hij naar Argentinië, waar Simon Wiesenthal hem op het spoor kwam. Op 11 mei 1960 werd hij door agenten van de Israëlische geheime dienst uit Argentinie ontvoerd en naar Israël gebracht. Na een uitvoerig proces veroordeelde een rechtbank in Jeruzalem hem ter dood en in de nacht van 31 mei op 1 juni 1962 werd het vonnis d.m.v. de strop ten uitvoer gelegd.

Einsatzgruppen
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Duitse bijzondere eenheden die achter de frontlinie in Oost-Europa massa-executies van joden, intellectuelen, communisten en partizanen uitvoerden. De 4 Einsatzgruppen, die samen 3000 man telden, doodden in de winter van 1941-1942 in de Sowjetunie 500.000 joden en het jaar daarop 900.000 joden. Wat betreft de systematische uitroeiing van het naziregime onwelgevallige personen, vormden de Einsatzgruppen de rechtstreekse voorloper van de vernietigingskampen.

Emancipatie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Letterlijk: zich bevrijden. Het streven naar gelijke rechten, bijvoorbeeld tussen man en vrouw.

Emancipatieraad
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Adviesraad van de regering op het gebied van de gelijkstelling van vrouwen in de samenleving.

Endlösung
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Duits voor `eindoplossing`, nl. van het zogenaamde `jodenvraagstuk`. Deze oplossing bestond uit de systematische vernietiging van het jodendom in Duitsland en de bezette gebieden. Op 31 juli 1941 gaf Göring in naam van Hitler Heydrich bevel tot de Endlösung, in vrij onduidelijke termen. Tijdens de Wannsee-conferentie van 20 januari 1942 werd definitief tot de `evacuatie` van de 11 miljoen Europese joden besloten.

Endura
Begrippenlijst: Reformatie - Zelfgekozen hongerdood van de Perfecti, na het consolamentum. Zo voorkwamen zij nieuwe zonden.

Engelandvaarder
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Iemand, die tijdens de Tweede Wereldoorlog vanuit het door de Duitsers bezette Nederland naar Engeland ontsnapte. Vele Engelandvaarders staken met een boot of zelfs met een kano de Noordzee over. Vaak namen zij in Engeland dienst bij de geallieerde strijdkrachten.

Entente Cordiale
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - (Fr.), `hartelijke verhouding`. Een bondgenootschappelijke verhouding tussen twee of meer mogendheden zonder bindende contracten wederzijds. Vaak heeft de `Entente` het karakter van een overeenkomst, zoals de Entente tussen Engeland en Frankrijk van 1904, die enerzijds beoogde de koloniale invloedssferen af te bakenen en anderzijds leidde tot een tegen Duitsland gerichte samenwerking.

Erfullungspolitiek
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Het Verdrag van Versailles (1919) dat de vrede tussen de geallieerden en Duitsland regelde, was vele Duitsers een doorn in het oog. Zij wilden het dan ook niet erkennen. Daartegenover stond een minderheid, die het ondertekende verdrag loyaal wilde naleven. Dit wordt `Erfullungspolitiek` genoemd.

Estaing, Ch.H.Th. graaf van
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1729-1794) Maakte carriere in de Franse marine voordat hij in 1778 het commando kreeg over de vloot, die de Engelsen in Amerika moest gaan bevechten. Zijn activiteiten daar vormen een lange reeks van mis- lukkingen en gemiste kansen.Het Amerikaanse geloof in de samenwerking met Frankrijk daalde hierdoor aanzienlijk, een hindernis die d`Estaings opvolger Rochambeau moest overwinnen.

Euratom
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Europese Gemeenschap voor Atoomenergie; evenals de EEG gesloten in 1957; gericht op vreedzaam gebruik van kernenergie.

Europees Sociaal Handvest
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Document uit 1961 waarin Europese staten sociale grondrechten vastlegden.

Europese beweging
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Groep politici die Europese samenwerking wilden op federale basis (zelfstandigheid behouden).