Digischool - geschiedenislokaal

Categorie: Geschiedenis en volkskunde
Datum & Land: 07/06/2007, NL
Woorden: 694

Investituurstrijd
Begrippenlijst: Reformatie - Strijd in de 11e en 12e eeuw tussen paus en keizer over het recht om bisschoppen te benoemen.

Jalta
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1945) Russische badplaats aan de Zwarte Ze, conferentie-oord voor de grote drie aan het eind van WO II.

Jay, John
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1742-1829) Deze advocaat uit New York stond sympathiek tegenover de opstand en werd lid en voorzitter van het tweede continentale congres tot zijn be- noeming als gezant in Spanje (sept.1779). Hij slaagde er niet in van dit land een erkenning van de V.S. los te krijgen.Nadat Jay betrokken was geweest bij de vredesonderhandelingen in Parijs was hij van 1784 tot 1790 minister van Buiten- landse Zaken.De zwakte van de toenmalige con- federatie maakte hem voorstander van een sterke federale regering. Na zijn ministerschap werd hij opperrechter in het Hooggerechtshof.Vervolgens regelde hij in een verdrag met Groot-Brittannie de nog openstaande geschilpunten.Na zijn terugkeer in de V.S.was hij 6 jaar gouverneur van New York waarna hij zich terugtrok op zijn landgoed.

Jefferson, Thomas
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1743-1826) Zoon van een planter uit Virginia.Werd na goede opleiding advocaat en in 1769 gekozen in het par- lement van zijn staat. Toen het conflict met Engeland steeds meer aan de oppervlakte kwam publiceerde hij in 1774 zijn `A summary view of the rights of the British America` waarin hij zich beriep op de natuurlijke rechten van de mens en de Britse aanspraken af- wees.De tekst van de onafhankelijkheidsverkla- ring is dan ook grotendeels van zijn hand. Zijn activiteiten concentreerden zich op Virginia waar hij lid was van de wetgevende vergadering (sinds 1776) en in 1779 gouverneur werd. Zijn wetgeving was gebaseerd op scheiding van kerk en staat,goed onderwijs voor iedereen en de af- schaffing van zaken als eerstgeboorterecht en onvervreemdbaarheid van erfgoed. In 1783-1784 speelde hij een rol in het congres waarna hij ambassadeur werd in Frankrijk tot Was- hington hem in 1790 tot minister van Buitenlandse Zaken benoemde.In het kabinet keerde hij zich tegen de denkbeelden van Hamilton,die minister van Financien was.Jeffersons aanhang noemde zich Republikeinen.In 1793 trok hij zich terug, maar in 1796 stelde zijn partij hem kandidaat voor het presidentschap.John Adams kreeg toen de meeste stemmen zodat Jefferson met het vice-pre- sidentschap genoegen moest nemen.Vier jaar later werd hij wel gekozen.Zijn meest bekende daad was de aankoop van het Louisiana-territorium.

Jones, John Paul
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1747-1792) Zijn eigenlijke naam, John Paul,veranderde hij na- dat hij als kapitein van een Britse koopvaarder bij twee incidenten een bemanningslid had gedood om de orde te herstellen.Hij vertrok naar Amerika waar de vriendschap met enkele congresleden hem het commando over een schip opleverde.Hij werd vervolgens beroemd om de stoutmoedigheid waarmee hij onder de Engelse kust schepen buit- maakte.In de publieke opinie werd hij een held maar bij zijn collega`s lag hij minder goed: Franse kapiteins wilden niet onder zijn bevel varen, Ame- rikaanse benijdden hem zijn succes.Door tegen- werking miste hij enkele belangrijke commando`s. In 1787 eerde het congres hem met de gouden medaille maar omdat het ook de marine ophief trad Jones in dienst van Catharina de Grote van Rus- land.In de Zwarte Zee vocht hij tegen de Turken. Geplaagd door een slechte gezondheid verbleef hij vanaf 1790 in Parijs waar hij ook stierf.

Joodse Raad
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - In verschillende landen zijn door de Duitsers tijdens W.O.II `Joodse Raden` opgericht, die samengesteld werden uit joden, die over het algemeen het vertrouwen van de joodse gemeenschap genoten. De Joodse Raden moesten een soort zelfbestuur vormen van de joodse gemeenschappen en de problemen die binnen deze geisoleerde gemeenschappen ontstonden, zoveel mogelijk opvangen. Dat de Joodse Raden later zouden worden gedwongen om mee te werken aan de deportatie van de joden naar de Duitse vernietigingskampen, kon nog bijna niemand geloven. De leden van de Joodse Raden hadden ongetwijfeld van het begin af aan het oprechte streven hun medevervolgden zoveel mogelijk te helpen in hun maatschappelijke noden. Dat ze daarbij door de Duitsers steeds meer werden misbruikt om het vernietigingsprogramma uit te voeren was een drama, waarvan niet-gedeporteerden de gruwelijkheid pas ten volle gingen beseffen toen het zich al had voltrokken.

Junker
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Adellijke Duitse (voornamelijk Pruisische) grootgrondbezitter. De Junkers vormden een aparte stand. Voorzover zij niet hun landerijen bestuurden, zochten zij zich een carriere in het leger, de ambtenarij of de diplomatie. Zij gedroegen zich veelal als feodale heersers. Na de Tweede Wereldoorlog is het Junkerdom als stand verdwenen. De grond werd door de DDR (Deutsche Demokratische Republik) onteigend en verdeeld onder de kleine boeren.

Junker
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Adellijke Duitse (voornamelijk Pruisische) grootgrondbezitter. De Junkers vormden een aparte stand. Voorzover zij niet hun landerijen bestuurden, zochten zij zich een carriere in het leger, de ambtenarij of de diplomatie. Zij gedroegen zich veelal als feodale heersers. Na de Tweede Wereldoorlog is het Junkerdom als stand verdwenen. De grond werd door de DDR (Deutsche Demokratische Republik) onteigend en verdeeld onder de kleine boeren.

Jurisdictie
Begrippenlijst: Reformatie - Rechtsmacht. De bevoegdheid om te onderzoeken en recht te spreken.

Jurisprudentie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - De uitspraken van hogere rechters in vroegere rechtszaken. Deze vormen een leidraad voor rechters.

Kaap de Goede Hoop
Begrippenlijst: Dekolonisatie - De meest zuidelijke punt van Afrika, waar de VOC in 1652 een nederzetting stichtte.

Kabinet
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Wordt gevormd door alle ministers samen; zij vergaderen wekelijks o.l.v. de minister-president.

Kanonieke recht
Begrippenlijst: Reformatie - Rechtsregels van de kerk, meestal conciliebesluiten en uitspraken van de paus.

Kapitalisme
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Economisch systeem waarin bedrijven en produktiemiddelen in particuliere handen zijn en winst maken voorop staat.

Katharen
Begrippenlijst: Reformatie - Grote ketterbeweging uit de 12e en 13e eeuw. Katharen wilden zuiverheid (katharos) door sober te leven.

Katharos
Begrippenlijst: Reformatie - (Grieks) Zuiver, onbedorven.

Kazemat
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - In oude vestingwerken een meestal onderaards keldergewelf, waarbinnen men beschut was tegen beschietingen.

ketter
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - persoon waarvan de godsdienstige opvattingen niet in overeenstemming waren met het geldende rooms-katholieke geloof of die enkele leerstellingen daarvan verwierpen

Ketterij
Begrippenlijst: Reformatie - Afwijkende geloofsopvattingen. Ketters werden door de kerk bestreden. Ketterij is afgeleid van katharos.

Ketters
Begrippenlijst: Reformatie - Zie ketterij.

KGB
Begrippenlijst: Rusland - `Commissariaat voor Staatsveiligheid`. Sinds 1953 de Sowjet-inlichtingendienst en geheime politie.

Kiew
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Hoofdstad van de Oekraine. In september 1941 werd Kiew door het Duitse 6e leger omsingeld, maar Stalin verbood ontruiming. Op 19 september werd de stad door de Duitsers ingenomen en tot 26 september vond de slag om Kiew plaats, waarbij het Sowjet-Zuidwestfront vrijwel geheel werd vernietigd en de Duitsers volgens eigen opgave 665.000 (volgens de Sowjetunie 175.000) krijgsgevangenen maakten. De Slag om Kiew vertraagde echter de opmars van de Duitsers, een van de oorzaken waardoor zij Moskou niet voor de winter bereikten. Kiew werd op 6 november 1943 door het 38e leger van de Sowjetunie heroverd.

Kinderwet
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - (1874) Sociale wet van de liberaal Van Houten, die verbood dat kinderen onder twaalf jaar in fabrieken werkten.

Koersk
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Stad in de voormalige Sowjetunie. Op 5 juli 1943 begon onder de codenaam `Fall Zitadelle` bij Koersk het laatste Duitse offensief aan het Oostfront; het was de bedoeling de Sowjetlegermacht in de sector Koersk te omsingelen en te vernietigen, waarna een opmars naar Moskou mogelijk zou zijn. De opzet mislukte.

Kolchozen
Begrippenlijst: Rusland - Collectieve boerderijen in de Sowjetunie. De staat dwong de Kolchozboeren tot leveranties.

Kolonialisme
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Het onderwerpen van gebieden in Afrika, Amerika en Azië. door Europese landen.

Komintern
Begrippenlijst: Rusland - (1919-1943) Communistische Internationale. Vereniging van alle communistische partijen in de wereld.

Koninklijk besluit
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Een wet die geldt voor één geval, bijvoorbeeld een benoeming of de vaststelling van examendata.

Koude Oorlog
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - (1945-1990) Periode van 1945 tot 1990 waarin grote spanningen tussen Oost en West bestonden.

Koude Oorlog
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1945-1990) Periode van 1945 tot 1990 waarin grote spanningen tussen Oost en West bestonden.

Koude Oorlog
Begrippenlijst: Rusland - (1945-1990) Periode van grote spanningen, maar net geen atoomoorlog tussen het kapitalistische Westen en het communistische Oosten.

Koude Oorlog
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - (1945-1990) Periode van grote spanningen maar net geen atoomoorlog tussen het kapitalistische Westen en het communistische Oosten.

Kristallnacht
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - De nacht van 9 op 10 november 1938, waarin in Duitsland een grootscheepse pogrom tegen de joden plaatsvond. Nadat een jonge Poolse jood in Parijs op 7 november 1938, uit woede over nazi-maatregelen tegen Poolse joden in Duitsland, een Duitse diplomaat had neergeschoten (die twee dagen later aan zijn verwondingen bezweek), werd onder het mom van een `spontane volksreactie` in Duitsland een massale pogrom georganiseerd. Ruim 20.000 joden werden opgepakt, van wie er ca. 10.000 naar het concentratiekamp Buchenwald werden gezonden: synagogen, joodse begraafplaatsen, woningen en winkels werden vernield en in brand gestoken. SA-lieden en hun helpers sloegen zoveel ruiten kapot, dat de straten vaak bezaaid lagen met glas; vandaar de naam `Kristallnacht`.

Kruistochten
Begrippenlijst: Reformatie - Grote militaire expedities tussen 1096 en 1270 om Palestina te bevrijden van de moslims.

Kwazulu
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Thuisland van de Zoeloebevolking.

Kwestie Nieuw-Guinea
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Conflict tussen Nederland en Indonesië over Nieuw-Guinea, dat nog in Nederlandse handen was; in 1963 kwam Nieuw-Guinea bij Indonesië.

Lafayette, Markies de
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1757-1834) Trad als weeskind met 13 jaar in het Franse leger, huwde met 16 een goede partij en meldde zich voor zijn 20ste zonder officiele toestemming als vrijwilliger bij de Amerikaanse opstandelingen.Het Congres benoemde hem pas tot generaal-majoor zonder eigen commando,toen hij beloofd had zelf de kosten te dragen.Bij George Washington viel hij in de smaak maar ook deze wist niet goed raad met hem; Lafayette sprak maar enkele woorden Engels.Na enkele maanden drong Washington aan op een eigen commando omdat Lafayette zo toe- gewijd was en omdat een eventuele terugkeer uit teleurstelling de Amerikaanse zaak in het buiten- land zou schaden.In de volgende jaren onder- scheidde Lafayette zich in de strijd en als adept van Washington.In januari 1779 keerde hij naar Frankrijk terug waar het Hof hem weer in genade aannam; hij kon er de basis leggen voor de Franse expeditionaire macht.In april 1780 keerde hij terug en werd verbindingsman tussen Rochambeau en Washington.Hierna kreeg hij weer enkele succes- volle commando`s.Eind 1781 weer naar Frankrijk teruggekeerd ontwierp hij allerlei onhaalbare plan- nen voor de strijd tegen Engeland.Op uitnodiging van Washington bracht hij in 1784 nog een bezoek aan de V.S. Hierna speelde hij een rol in de Franse binnenlandse politiek, o.a. in 1789-1790 als commandant van de Nationale Garde tijdens de Franse Revolutie.

Lagere Overheden
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - De bestuurslichamen in provincie (Provinciale en Gedeputeerde Staten) en gemeente (Gemeenteraad, college van B & W).

Land Act
Begrippenlijst: Dekolonisatie - (1913) Wet over eigendom van land. Zwarten werden onteigend en behielden slechts een klein onvruchtbaar deel.

Landelijke Knokploegen
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - LKP, illegale organisatie in Nederland die in de tweede helft van 1943 tot stand kwam door centralisatie van reeds bestaande knokploegen en het stichten van nieuwe KP`s. De LKP hield zich voornamelijk bezig met gewapende overvallen (`kraken`) op distributiediensten, bevolkingsregisters en Gewestelijke Arbeidsbureaus, alles ten bate van de LO. Later verrichtte men ook sabotagedaden en werden er overvallen op gevangenissen gepleegd. Elke KP telde 6 tot 15 man en er waren vele tientallen van zulke ploegen, verspreid over heel Nederland. Veel KP`ers zijn gefussileerd of bij acties gesneuveld. De LKP ging in 1944 behoren tot de Binnenlandse Strijdkrachten (BS).

landgewest
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - de armere, niet aan zee gelegen gewesten van de Republiek. De adel heeft er nog veel invloed.

lastgeving
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - instructie van de Gewestelijke Staten voor hun afgevaardigden naar de de Staten-Generaal

Legaat
Begrippenlijst: Reformatie - Afgezant van de paus.

Legitimiteit
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Wettigheid. Wettelijke basis van een staat om macht uit te oefenen over de burgers.

Lekeninvestuur
Begrippenlijst: Reformatie - Benoeming van geestelijken door niet-geestelijken. Vorsten wilden in hun eigen gebieden de bisschoppen aanstellen.

Leningrad
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Grote stad in de voormalige Sowjetunie. De strijd om en het belg van Leningrad begon in september 1941 en duurde tot 19 januari 1944. Begin september 1941 hadden de Duitse legers de stad vrijwel geheel omsingeld, waardoor zij eigenlijk niet meer kon worden bevoorraad. De verdediging van Leningrad werd aan generaal Zjoekow toevertrouwd. Nog in september bestormden de Duitsers de stad, maar ondanks de inzet van de pantserdivisies mislukte de Duitse actie. Hierop trachtten de Duitsers Leningrad tot overgave te dwingen door de stad uit te hongeren. Verscheidene pogingen, van beide zijden, om verandering in de vrij stabiele situatie te brengen mislukten. Pas op 19 januari 1944 slaagde het Rode Leger erin de Duitsers terug te drijven en daarmee Leningrad te ontzetten.

Lexington 19 april 1775
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Volgens de ene historicus werd het eerste schot van de Amerikaanse opstand gelost in Lexington, volgens de andere te Concord.In beide plaatsjes in Massachussetts heerste in 1775 grote onrust.De Engelse gouverneur generaal Gage moest na de Boston tea party een aantal voor de kolonisten onverdraaglijke wetten toepassen en lokte hier- mee veel verzet uit.Overal werden milities gevormd Gage probeerde hun (wapen)voorraden in beslag te nemen maar bleef teveel in Boston zitten.Van- uit London werd druk uitgeoefend om iets defini- tiefs te doen.In februari 1775 mislukte een poging om de militievoorraden te Salem in handen te krijgen.Voor 18 april plande hij een grotere actie tegen Concord.Delen van het plan lekten echter uit,in een nachtelijke rit waarschuwde Paul Revere de milities langs de route en `s morgens werd het Engelse leger te Lexington opgewacht door zo`n 40 minutemen.Die waren te zwak om weerstand te kunnen bieden,maar ondanks orders om zich te verspreiden ontstond een vuurgevecht De Britten trokken vervolgens naar het 9 km. ver- derop gelegen Concord.Daar werden ze opge- wacht door de milities.De Britten moesten in de nu volgende gevechten terugtrekken en werden op hun terugtocht naar Boston op guerilla-achtige wijze bestookt.Het was het begin van het gewa- pend verzet door de kolonisten.

Liberale principes
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Overtuiging dat burgers zoveel mogelijk vrijheid moeten hebben en dat staatsbemoeienis beperkt moet blijven.

Liberale Unie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Politieke organisatie van de liberalen, in 1885 opgericht.

Liberalen
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Aanhangers van de overtuiging dat vrijheid en eigen initiatief goed zijn voor de burgers en de samenleving.

Liga van Augsburg
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - politiek en militair verbond van verscheidene Europese staten tegen de Franse machtsuitbreiding. Willem III was de promotor van deze liga.

LO
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Afkorting van Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers in Nederland, ontstond in de zomer van 1942 uit een initiatief van de Winterswijkse huisvrouw Helena Theodora Kuipers-Rietberg (`tante Riek`) en de gereformeerde predikant ds.Frits Slomp (`Frits de Zwerver`). De LO zorgde ervoor dat joden en personen die door de `Sicherheitspolizei` werden gezocht of zich aan de `Arbeitseinsatz` of krijgsgevangenschap wilden onttrekken, een onderduikadres kregen en werden voorzien van distributiebescheiden, valse papieren en geld. De LO groeide uit tot een organisatie waarbij tienduizenden betrokken waren en waardoor honderduizenden onderduikers uit handen van de Duitsers konden blijven. Honderden medewerkers van de LO zijn geëxecuteerd of gestorven in concentratiekampen. De LO werkte nauw samen met de LKP.

Loevesteiners
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - Hollandse regenten die deze geuzennaam aannamen nadat prins Willem III zes van hun in 1650 op Loevestein gevangen had laten zetten

Lollarden
Begrippenlijst: Reformatie - `Prevelaars`. Aanhangers van John Wycliffe (± 1384), die zich tegen de rooms-katholieke Kerk keerden.

Loyalist
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Met de termen loyalisten of tories worden alle in Amerika geboren personen aangeduid, die tijdens de Amerikaanse opstand aan de kant van Enge- land bleven staan.Vaak hielpen ze de Engelse zaak daadwerkelijk door spionage of door hulp aan het Engelse leger.Een aantal Engelse cam- pagnes in bepaalde delen van het land werd op- gezet, omdat de plannenmakers daar op hulp van de loyalisten rekenden.Van de ca. 2.500.000 be- woners (Indianen niet meegeteld) was zo`n 20% loyalist en verkozen 80.000 uiteindelijk balling- schap - onder meer in Canada - boven een verder verblijf in de nieuwe republiek. De loyalisten vorm- den net als hun tegenstanders milities, waarvan de meest bekende het British Legion was. Tory was ook de aanduiding voor een politieke partij in Engeland,die in deze tijd van mening was dat de koning het recht had zijn eigen ministers te benoemen en dat deze aan de koning verantwoor- delijk waren,vooropgesteld dat het Lagerhuis het met `s konings keuze eens was.De Tories maakten in deze tijd de dienst uit in Londen.

Machtubernahme
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Benaming voor de periode februari-maart 1933, waarin Hitler er d.m.v. schijnbaar nog wettige verordeningen in slaagde in Duitsland volledig de macht aan zich te trekken. De belangrijkste instrumenten daarvoor waren een 1 dag na de Rijksdagbrand (27 februari 1933) aangenomen noodwet, die opschorting van alle grondrechten inhield en zo het Derde Rijk twaalf jaar lang op een permanente uitzonderingstoestand grondvestte, alsmede een in het kielzog daarvan op 24 maart 1933 aangenomen `Ermachtigungsgesetz` dat de regering volmachten gaf om in geval van nood buiten het parlement om maatregelen te nemen.

Madison , James
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1751-1836) Afkomstig uit Virginia. Studeerde te Princeton af alvorens in de politiek te gaan.Was lid van de commissie die Virginia een grondwet en een Bill of Rights gaf. Werd vervolgens lid van het eerste Huis van Afgevaardigden van Virginia (1775-1777) Daarna tot gouverneur gekozen en in 1780 tot lid van het Continentale Congres. Speelde hoofdrol in het compromis waarbij Virginia zich in 1783 neer- legde bij de afscheiding van het Northwest territo- ry en in het compromis, waarin 5 slaven meetelden als 3 vrije burgers. Na de opstand schreef hij 29 nummers van de Federalist Papers,was onder Jefferson minister van Buitenlandse Zaken en van 1809-1817 de vierde president van de V.S.

Maginotlinie
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Onaantastbaar geacht stelsel van grote en kleine verdedigingswerken in het noordoosten van Frankrijk, langs de grens met Duitsland. De linie, gebouwd in de periode 1927-1936 en genoemd naar de Franse minister van defensie A.Maginot, bestond voornamelijk uit forten, kazematten en tankversperringen. Er was voortdurend een bezetting van parate troepen. De geringe waarde van de linie bleek in 1940. Secondaire Duitse aanvallen op de linie bonden de Franse troepen, terwijl de Duitse opmars om de linie heen, via België en Luxemburg, verliep.

Manicheeërs
Begrippenlijst: Reformatie - Godsdienstige beweging, ontstaan in Perzië in de 3e eeuw, leefde voort in middeleeuwse ketterijen.

Marshallplan
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1947) Economisch hulpprogramma van de VS om Europa na WO II weer op de been te brengen.

Marshallplan
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - (1947) Economisch hulpprogramma van de VS om Europa na WO II weer op de been te brengen.

Medebewind
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - De plicht van de lagere overheden om de regelingen van de centrale overheid uit te voeren.

Mein Kampf
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Hitlers autobiografie en politiek-ideologisch testament. Het eerste deel van dit werk schreef hij van april tot december 1924 in de vesting Landsberg, waar hij slechts deze periode uitzat van een vestingstraf van 5 jaar wegens zijn (mislukte) putsch tegen de Beierse regering in Munchen op 8 november 1923. In 1926 verscheen het tweede deel, `De nationaal-Socialistische Beweging`. De van 1930 verschenen standaardeditie van `Mein Kampf` bevatte beide delen. In het eerste deel rekende hij af met zijn jeugd in Oostenrijk, dat hij een door joden en marxisme verzwakte, gedegenereerde staat noemde, waar hij fervent antisemiet werd. Hij fulmineerde er verder in tegen academische studies en de parlementaire democratie en stelde dat het Duitse volk slechts door een van God gegeven leiderschap zijn raciale identiteit en suprematie in Europa kon herwinnen, waarna het `Lebensraum` in het oosten van Europa moest zoeken. De joden, die volgens hem de parasieten, verleiders en verraders van het Duitse volk waren en schuld hadden aan de nederlaag de Centralen in 1918, moesten volledig uitgebannen worden. In het tweede deel van Mein Kampf werden vele van zijn argumenten herhaald en-of uitgebreid, met speciale nadruk op het belang van een sterk, op oratorische kwaliteiten gebaseerd leiderschap en op de rol van de SA. Deze beweging binnen de door hem ontworpen structuur van de NSDAP diende het geweld van communistische zijde met geweld te beantwoorden.

Mensenrechten
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Zie Grondrechten. Ook vrijheid van godsdienst, onaantastbaarheid van het lichaam.

Metropool
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Moederstad of moederland, van waaruit kolonies werden gesticht of veroverd.

Militair Gezag
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Gezag dat in de periode 1944-1946 door militairen en onder de wapenen geroepen burgers onder leiding van generaal Kruls in Nederland werd uitgeoefend. Gebieden die door de Duitsers waren ontruimd, werden in bijzondere staat van beleg verklaard. Dit was bij Koninklijk Besluit geregeld. Het Militair Gezag trad op in plaats van de regering in ballingschap. De grondwettelijke status van het Militair Gezag was onduidelijk.

Militie
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Met militie werden de eenheden aangeduid waar- van de manschappen onder het gezag van de ei- gen deelstaatregering stonden.Militiemannen wa- ren deel-soldaten, wat hen onbetrouwbaar maakte omdat ze naar huis gingen wanneer hun dienst erop zat,zelfs als dat midden in een gevecht was. Anderzijds had het stelsel als voordeel dat in geval van nood snel soldaten konden worden opgeroepen.Milities speelden dan ook een grote rol in heel wat belangrijke slagen van Lexington tot Saratoga.

Minderbroeders
Begrippenlijst: Reformatie - Zie franciscanen. De minderbroeders onderwierpen zich aan de regel om in armoede te leven.

Minister zonder portefuille
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Een minister die geen eigen departement en de daarbij horende ambtenaren heeft.

Ministerie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Departement waar ambtenaren werken en het beleidsterrein waar een minister de verantwoordelijkheid over draagt.

Ministeriële verantwoordelijkheid
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Een minister moet voor zijn politieke daden en die van de vorst verantwoording afleggen aan het parlement.

Ministeriële verordening
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Officiële opdracht van een minister aan zijn ambtenaren om extra aandacht aan een kwestie te schenken.

Ministers
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Bewindslieden, vormen samen de regering; moeten zich verantwoorden over hun beleid in het parlement.

Minutemen
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - In Massachussetts vormden de minutemen specia- le militiemannen die binnen enkele minuten gereed moesten zijn voor de strijd.Ongeveer eenderde van elke militie-eenheid bestond er uit minutemen.

Missele Gap
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Rakettenkloof. Angst in de VS rond 1960, dat de Russen een voorsprong hadden op het gebied van atoomraketten.

mobilisatie
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Het in staat van oorlog brengen van de strijdkrachten, in de verwachting dat spoedig de oorlog kan uitbreken.

mobilisatie
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Het in staat van oorlog brengen van de strijdkrachten, in de verwachting dat spoedig de oorlog kan uitbreken.

Molotov, Wjatsjeslaw M.
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Sowjetrussisch politicus. Na de Oktoberrevolutie werkte hij nauw samen met Stalin, met wie hij gemeen had dat hij meer een man van de daad dan een denker was. Ook nadat Stalin de absolute heerschappij had veroverd, behield hij diens volle vertrouwen. In 1930 werd hij benoemd tot premier en in 1939 belastte Stalin hem tevens met de functie van minister van buitenlandse zaken, in welke hoedanigheid hij in augustus 1939 met Von Ribbentrop het niet-aanvalsverdrag tussen Duitsland en de Sowjetunie ondertekende. Tijdens W.O.II, toen Stalin de belangrijkste functies aan zich trok, was hij naast vice-premier tevens vice-voorzitter van het uit 5 man bestaande staatscomite van defensie. Met Stalin nam Molotov deel aan de conferenties van Teheran (dec.1943), Jalta (febr.1945) en Potsdam (juli 1945), bij welke gelegenheden het Westen hem leerde kennen als een uiterst taaie onderhandelaar.

Monarchie
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Regering door een vorst; een koninkrijk.

Monarchie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Een land waar een vorst aan het hoofd staat; de monarch bezit erfelijke macht.

Monistisch stelsel
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Rechtssysteem in een land dat aan internationale wetten directe geldigheid geeft.

Moskou, Conferentie van
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Gehouden van 12 tot 16 augustus 1942, eerste topconferentie van de westelijke en oostelijke geallieerden. Nadat de Engelsen en Amerikanen hadden besloten dat zij hun eerste offensief in Noord-Afrika zouden beginnen en niet op het vasteland van Europa, het `tweede front`, reisde Churchill op aandringen van de Britse ambassadeur in Moskou naar de Sowjetunie om Stalin te ontmoeten.

Motie van wantrouwen
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Voorstel van de Kamer(s) om het beleid van een bewindspersoon af te keuren, die daarop meestal ontslag neemt.

Multinationals
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Grote ondernemingen die in meerdere landen vestigingen hebben (Shell, Philips).

Munchen, Conferentie van
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Gehouden op 29 september 1938; deelnemers waren de regeringsleiders en ministers van buitenlandse zaken van Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en Italië. Het initiatief kwam van Mussolini, aan de orde was de kwestie van het Tsjechoslowaakse Sudetenland. De deelenemers kwamen snel tot overeenstemming: Tsjecoslowakije zou grensgebieden waarvan de bevolking voor meer dan de helft uit `Volksduitsers` bestond, aan Duitsland afstaan. Tevens zou Tsjechoslowakije later zekere, nader te bepalen gebieden aan Hongarije en Polen moeten overdragen. Voor het restant van Tsjechoslowakije zouden de grote mogendheden zich dan garant stellen. De Franse en Britse regeringsleiders, Daladier en Chamberlain, kwamen aan Hitlers eisen tegemoet omdat ze meenden daarmee de vrede te redden. Dat ze op deze conferentie door Hitler werden bedrogen, bleek in maart 1939, toen Hitler onverhoeds het restant van Tsjechoslowakije liet bezetten.

Munchen, Verdrag van
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Op 29 september 1938 tussen Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland en Italië gesloten Verdrag waarin de resultaten van de conferentie van Munchen zijn vervat.

Mussert, Anton A.
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1894-1946), Nederlands politicus. Eind 1931 richtte hij met Van Geelkerken de `Nationaal-Socialistische Beweging` (NSB) op, waarvan hij `algemeen leider` werd. In het midden van de jaren 30 had de NSB vrij veel invloed; bij de statenverkiezingen in 1935 behaalde zij 8% van de stemmen. Daarna daalde de populariteit van de NSB. In die tijd vond een koerswijziging plaats: de NSB en haar leider gingen zich meer op Hitler en minder op Mussolini oriënteren. In mei 1940 dook Mussert onder en voorkwam daarmee internering. Na de Nederlandse capitulatie verklaarde hij zich terstond bereid tot samenwerking met de bezetter. Herhaaldelijk maar tevergeefs stelde hij Hitler voor 1 staat te vormen uit Nederland, België en Noord-Frankrijk, waarvan hij de leider zou zijn; deze staat zou onderdeel van een nieuw Europa onder Duitse hegemonie vormen. Op 12 december 1941 legde Mussert een persoonlijke eed van trouw aan Hitler af. In 1942 werd hij tot `leider van het Nederlandse volk` benoemd, een inhoudloze titel. Hij verzette zich tegen een stroming binnen en buiten de NSB om Nederland in het Duitse Rijk te laten opgaan. Nog in begin 1945 royeerde hij belangrijke voorstanders van die richting, namelijk Van Geelkerken en Rost van Tonningen, uit de NSB. In het algemeen speelde Mussert geen voorname rol in de oorlog; zijn optreden bleef doorgaans beperkt tot oproepen aan het Nederlandse volk om dienst te nemen bij vrijwilligerslegioenen die aan het Oostfront streden. Op 7 mei 1945 werd Mussert gearresteerd; wegens landverraad, hoogverraad en hulp aan de vijand werd hij ter dood veroordeeld en gefussileerd.

Mussolini, Benito
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1883-1945), Italiaans fascistisch politicus. Na W.O.I richtte hij eenaantal `Fasci di combattimento` op (strijdgroepen), het startpunt van het Italiaanse en internationale fascisme. In 1921 werd hij de leider van de `Partito Nazionale Fascista` (PNF), die na de `Mars naar Rome` (okt.1922) de regeringsmacht veroverde. Als minister-president introduceerde Mussolini met behoud van de monarchie een nationalistische dictatuur met vele totalitaire kenmerken, waarin hij zichzelf ontwikkelde tot de charismatische leider (il Duce) die steefde naar herleving van de Italiaanse grandeur als Middellandse-Zeemogendheid. Na de verovering van Abessinië (Ethiopië) in 1935-1936 nam hij aan de zijde van Franco deel aan de Spaanse burgeroorlog. In 1939 bezette hij Albanië. Intussen was uit zijn toenadering tot Hitler-Duitsland de As Rome-Berlijn ontstaan, waardoor Italië geheel in Duits vaarwater verzeild raakte en werd meegesleept in de catastrofe van W.O.II. Na de geallieerde landingen op Sicilië werd Mussolini op 25 juli 1943 door de Grote Fascistische Raad opzij gezet, waarop de koning hem ontsloeg en liet arresteren. Op 12 sept.1943 door de Duitsers bevrijd uit zijn gevangenis op de Gran Sasso in de Abruzzen, werd hij 3 dagen later onder Duits toezicht staatshoofd van de Sociale Republiek gevestigd in Gargnano aan het Gardameer. Toen hij in april 1945 bij het dreigen van de Duitse capitulatie ppogde uit te wijken naar Zwitserland, werd hij vlak vor de grens door Italiaanse partizanen dodgeschoten, samen met zijn maitresse Clara Petacci.

Mutually Assured Destruction
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (MAD) De erkenning dat bij een atoomoorlog beide partijen de totale vernietiging te wachten staat.

Mythe
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Verzonnen verhaal over de heldendaden van goden. Ook wel: een fabeltje.

Nacht-und-Nebel-Erlass
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Bevel van eind september 1941 dat beoogde de bevolking in de bezette gebieden, met name Nederland, België en Frankrijk, te intimideren. Op grond van deze verordening dienden alle van verzet verdachte personen, wier veroordeling tot de doodstraf niet waarschijnlijk was, ter veroordeling en als bestraffing `bei Nacht und Nebel` naar Duitsland te worden gedeporteerd. Ca. 7000 arrestanten zijn op deze wijze in concentratiekampen beland.

Natie
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Een groep mensen die bij elkaar horen door gemeenschappelijke kenmerken en belangen.

Natie-Staat
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Situatie waarbij volk en staat samenvallen.

Nationaal-Socialisme
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Nationalistische en racistische beweging, ontstaan in Duitsland na WO I, keerde zich tegen democratie en gelijke rechten.

nationaal-socialisme
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (kort) Politieke en sociale stroming, na de Eerste Wereldoorlog in Duitsland ontstaan onder invloed van de ontreddering van de na-oorlogse jaren. Het nationaal-socialisme is verwant aan het fascisme.

nationaal-socialisme
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (uitgebreid) Autoritaire politieke stroming. De `ideologie` van het nationaal-socialisme is geen theoretisch sluitend systeem, maar een verzameling opvattingen en sentimenten. Kenmerkend is de afwijzing van zowel liberalisme als socialisme en communisme. Voorts wordt er een zeer zware nadruk op begrippen als land, volk en natie gelegd, terwijl deze begrippen in feite mythisch worden geduid. Macht wordt verheerlijkt en in laatste instantie wordt beperking van macht als een teken van zwakte beschouwd. In het nationaal-socialistische denken ontbreekt nooit een tegenstander, die zich binnen de politieke eenheid bevindt en die onvermoeibaar bestreden moet worden. Het Duitse nationaal-socialisme, afgezien van de praktijk kenbaar uit `Mein Kampf` van Adolf Hitler (1925) en `Der Mythos des 20. Jahrhunderts` van Alfred Rosenberg (1930), verwierp de parlementaire democratie van de Weimar-republiek, een opvatting die goed aansloot bij de wijdverbreide gevoelens van teleurstelling over de ineenstorting van het Duitse Keizerrijk. Daarvoor in de plaats moest een Duits rijk komen met een sterke man aan het hoofd. Deze, de `Fuhrer` of leider, had alle beslissingsbevoegdheid en was in feite aan niets en niemand verantwoording verschuldigd (`Fuhrerprinzip`). De Fuhrer werd geacht de wil van de Duitse `volksgemeenschap` te vertegenwoordigen; hij vaardigde geen wetten uit, maar nam maatregelen. Nadat Hitler aan de macht was gekomen, werd het `Totalitatsprinzip` geformuleerd: niet alleen het politieke leven diende van het nationaal-socialisme en de beslissingen van de nazi-overheid te worden doordrongen, maar heel de maatschappij, ook bijvoorbeeld wetenschap en cultuur. Het `echte` Duitse volk behoorde tot het Arische `ras` en was op een mythische wijze met het woongebied verbonden (Blut und Boden-theorie). Dit woongebied moest groot zijn (de roep om `Lebensraum`); in het `Germanisches Reich deutscher Nation`, ook wel Groot-Duitsland geheten, zouden niet-Ariërs het Arische `Herrenrasse` als horigen moeten dienen. Joden werden als de erfvijand van het Arische ras beschouwd. Een heftig anti-semitisme behoorde tot de wezenlijke bestanddelen van het Duitse nationaal-socialisme en zou uiteindelijk tot systematische jodenvernietiging leiden. Met betrekking tot het economische leven verwierp het nationaal-socialisme zowel kapitalisme als socialisme, het eerst omdat het neerkwam op de plutocratie, heerschappij van het geld, het tweede omdat het klassenstrijd predikte in plaats van eenheid van de `volksgemeenschap`. Het nationaal-socialisme wenste een sterk corporatief systeem met een diepgaand overheidsingrijpen en naar het bleek, met behoud van de particuliere eigendom. Op het culturele vlak werden zekere kunstuitingen afgewezen, omdat ze van een `joodse` of `ontaarde` geest zouden getuigen. `Joodse smetten` zouden ook op bepaalde wetenschappelijke opvattingen rusten. Verwerpelijke denkbeelden waren voorts afkomstig van communisten, socialisten, democraten, vrijmetselaars en christenen. De vrouw, tenslotte, werd geenszins gelijkwaardig aan de man geacht. Zij diende niet buitenshuis te werken, al werd later ter wille van de oorlogsproduktie van dit standpunt afgeweken. De taak van de Arische vrouw was de voortbrenging van Arische kinderen. Verscheidene uitgangspunten van het nationaal-socialisme zijn in de praktijk van nazi-Duitsland verlaten of gewijzigd.

Nationale Partij
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Belangrijkste politieke partij van conservatieve blanken, stimuleerde de apartheid.

Nationale Synode van Dordrecht
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - 1618-1619: calvinistische kerkvergadering waarin men de leer van Calvijn nadrukkelijk vastlegde

nationalisme
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Voorliefde voor de eigen nationaliteit en daaruit voortvloeiend het streven de identiteit van het eigen land te bevorderen en te benadrukken. Nationalisme gaat meestal gepaard met een zekere superieure afkeer van het vreemde.

Nationalisme
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Liefde voor het eigen volk. Een natie verlangt erkenning van de eigen taal en cultuur en wenst een eigen staat.