Digischool - geschiedenislokaal

Categorie: Geschiedenis en volkskunde
Datum & Land: 07/06/2007, NL
Woorden: 694

nationalisme
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Voorliefde voor de eigen nationaliteit en daaruit voortvloeiend het streven de identiteit van het eigen land te bevorderen en te benadrukken. Nationalisme gaat meestal gepaard met een zekere superieure afkeer van het vreemde.

Natuurrecht
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - De verzameling fundamentele rechten die mensen van nature bezitten; in feite: mensenrechten.

NAVO
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Noord Atlantische Verdrags Organisatie. Bondgenootschap van westerse landen, opgericht in 1949.

nazi's
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Afkorting van `national-sozialisten`. Zie verder `nationaal-socialisme`.

Necklace
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Halsketting. Moord op een politiek tegenstander die een met benzine gevulde brandende autoband om krijgt.

Nederland
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - De Republiek was vooral zakelijk bij de onafhan- kelijkheidsoorlog betrokken en hoopte en passant dat deze een einde zou helpen maken aan de ge- hate Scheepvaartwetten (Navigation Acts). Groot- Brittannie wist rechtstreekse handel met de op- standelingen te verhinderen, maar veel contraban- de werd via Frankrijk vervoerd waarbij St.Eusta- tius een sleutelrol vervulde.Maar na de deelname van Frankrijk aan het conflict had Groot-Brittan- nie scheepvaartuitrusting en timmerhout tot con- trabande verklaard; de spanning met de Repu- bliek, de grootste leverancier van deze producten, was hierna snel gestegen. Nog voor de Republiek zich aansloot bij gewapende neutraliteit,verklaar- de Groot-Brittannie de oorlog. Met de Nederlandse activiteiten ter zee was het hierna snel gedaan. De Republiek werd vervolgens een van de finan- ciers van de opstand. Tussen 1782 en 1788 sloten de Amerikanen vier leningen af in Amsterdam. En op 19 april 1782 kreeg gezant John Adams diplo- matieke erkenning van de V.S. door de Republiek los.

Nederland, Inval in
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - In de vroege ochtend van 10 mei 1940 werd Nederland zonder oorlogsverklaring door Duitse troepen overvallen. Ofschoon het Nederlandse leger slecht bewapend en slecht geoefend was, wist het de Duitsers bij de Grebbelinie en bij Kornwerderzand, de toegang tot de Afsluitdijk, sterke tegenstand te bieden. Een operatie van Duitse parachutisten bij Den Haag, die tot doel had het regeringscentrum te bezetten en het staatshoofd gevangen te nemen, werd verijdeld. Wel staken de Duitsers bij Zwijndrecht en over de Moerdijkbruggen de grote rivieren over, zodat zij weldra in Rotterdam stonden. Om de Nederlandse tegenstand, die de Duitse opmars vertraagde, te breken werd Rotterdam in de namiddag van 14 mei door de `Luftwaffe` gebombardeerd. Daar de Duitsers dreigden ook andere steden te bombarderen en effectieve hulp van Engeland en Frankrijk uitbleef, zag generaal Winkelman zich genoodzaakt nog op 14 mei te capituleren. In Zeeland werd de strijd echter onder Frans commando tot 19 mei voortgezet. Koningin Wilhelmina en kroonprinses Juliana waren inmiddels met het kabinet naar Engeland uitgeweken. Ook het grootste deel van de Nederlandse Marine en koopvaardijvloot ontkwam naar geallieerde havens. Aanvankelijk namen de Duitsers een milde houding tegenover de Nederlanders aan, omdat ze hen als `Germaans broedervolk` beschouwden. Naast het militaire bestuur van generaal Christiansen kreeg Nederland een burgerlijk bestuur onder rijkscommissaris Seyss-Inquart. De liquidatie van de Nederlandse instellingen en de gelijkschakeling in nazi-zin verliepen dan ook zeer geleidelijk. Wel werden al snel maatregelen genomen tegen joden, hetgeen leidde tot een protest van de Nederlandse, met name Amsterdamse bevolking, de Februaristaking van 1941. Toen uit gevangenschap ontslagen Nederlandse militairen opnieuw als krijgsgevangenen zouden worden afgevoerd, reageerde de bevolking weer met proteststakingen (april-mei 1943). In het kader van de Arbeidsinzet werden vele duizenden Nederlanders gedwongen in Duitsland te werken; van hen vonden 27.000 de dood. Met uitzondering van de NSB onder ir.Mussert werden tenslotte alle partijen verboden. De aanhang van de NSB bleef beperkt. Wel meldden enkele tienduizenden Nederlanders zich aan voor dienst bij de SS. Tegelijk ontstond er een verzetsbeweging, die allengs groeide en onder meer een rijk geschakeerde illegale pers verzorgde. De bevrijding van Nederland begon in september 1944, toen Amerikaanse troepen Limburg en Engelse troepen Brabant binnenrukten, maar was pas op 5 mei 1945 een feit. Dat de bevrijding zo lang op zich liet wachten, was een rechtstreeks gevolg van de nederlaag die de geallieerden in de Slag om Arnhem, onderdeel van Opratie Market Garden (medio sept.1944), leden. Ter ondersteuning van deze operatie was door de Nederlandse regering in ballingschap een spoorwegstaking uitgeroepen, die uiteindelijk tot voedselschaarste in het westelijke dichtsbevolkte deel van het land leidde. In de zgn Hongerwinter stierven ruim 16.000 Nederlanders door gebrek aan voedsel en brandstof. Als direct gevolg van W.O.II verloren meer dan 200.000 Nederlanders het leven, onder wie bijna 100.000 joden die werden gedeporteerd, en 3000 mannen en vrouwen die werden geëxecuteerd.

Nederlandse Unie
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Politieke groepering die op 24 juli 1940 werd opgericht. De Unie beoogde, onder erkenning van de politieke veranderingen in Europa en in samenwerking met de Nederlandse autoriteiten en die van de bezetter, een sterk corporatief getinte maatschappij op te bouwen op basis van de breedst mogelijke nationale samenwerking. De beweging kreeg een enorme aanhang, op haar hoogtepunt zelfs ca. 1 miljoen aanhangers die in de Unie het enige alternatief voor een machtsovername door de NSB zagen, welke zich dan ook fel tegen de Unie keerde. Ofschoon de Unie zich niet van het koningshuis distantieerde en de anti-joodse mattregelen van de bezetter bekritiseerde, verloor zij later veel aanhang toen haar defaitisme t.o.v. de corporatieve instelling en haar minachting voor de parlementaire democratie steeds duidelijker werden. Toen de Unie na de Duitse inval in de Sowjetunie weigerde volledig partij te kiezen door leden te leveren voor een gezamenlijk `legioen`, gevormd door NSB, Nationaal Front en de Unie, werd de beweging in december door de bezetter opgeheven. Ondanks de dubieuze rol van de Unie in de oorlog bekleedden de leden van het oprichtingsdriemanschap (J.Linthorst Homan, L.Einthoven en J.E.de Quay) na mei 1945 elk nog zeer hoge Nederlandse overheidsfuncties.

Negenjarige Oorlog
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - 1688-1697: oorlog tussen Frankrijk en de Republiek. De Nederlanden werden gaandeweg gesteund door de leden van het Groot Verbond van Wenen.

Neger
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (s) in de Amerikaanse opstand

NEP
Begrippenlijst: Rusland - (1922-1928) Nieuwe Economische Politiek, waarmee Lenin het staatstoezicht verminderde om de economie te stimuleren.

nepotisme
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - oneerlijke en onrechtmatige verdeling van ambten: vrienden of familie kregen de voorkeur boven personen die beter geschikt waren voor de functie

Neurenberger wetten
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Drie wetten die een verdere nazificatie van Duitsland teweegbrachten en die ter gelegenheid van een partijdag van de NSDAP in Neurenberg op 15 september 1935 werden afgekondigd. De eerste twee wetten waren tegen de Duitse joden gericht. Ze verboden huwelijken en zelfs buitenechtelijke betrekkingen tussen joden en onderdanen van `Duits of aanverwant bloed`. Voorts werd een wettelijk onderscheid tussen `Staatsangehorigen` en `Reichsburger` gemaakt, waarbij de laatsten alleen personen van Duits of aanverwant bloed konden zijn; dezen moesten bovendien het Duitse volk en het `Reich` aantoonbaar trouw dienen. `Reichsburger` hadden in tegenstelling tot `Staatsangehorigen` niet alleen plichten, maar ook rechten. Door deze wet verloren de Duitse joden hun burgerrecht. De derde wet bepaalde dat de hakenkruisvlag voortaan de officiële vlag van het `Reich` was. Het was joden verboden deze vlag uit te steken. Volgens de bepalingen van de Neurenberger wetten was iemand met drie of vier joodse grootouders jood; een persoon met een of twee voljoodse grootouders heette joods `Mischling`.

Neurenbergse processen
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Serie processen die in de periode 1945-1949 tegen oorlogsmisdadigers van het Derde Rijk werden gehouden. De juridische grondslag hiervan vormde het Verdrag van Londen, dat op 8 augustus 1945 tussen de VS, Frankrijk, Engeland en de Sowjetunie werd gesloten en waartoe later negentien andere landen toetraden. Dit verdrag bevatte het `Handvest van Neurenberg`. In de processen werden drie soorten misdrijven onderscheiden: misdrijven tegen de vrede (het leveren van een wezenlijke bijdrage aan een aanvalsoorlog die in strijd met internationale verdragen enz. is), misdrijven tegen de menselijkheid (volkerenmoord bijv.) en oorlogsmisdrijven (schendingen van het oorlogsrecht). Ook de verdachten kunnen grofweg in 3 categorieën worden ondergebracht: de hoogste militairen (Donitz, Jodl, Keitel en Raeder), de hoogste ambtenaren (Fritsche, Funk, Von Neurath, Von Papen, Schacht en Speer) en tenslotte topfunctionarissen die direct uit de nazi-partij waren voortgekomen (Bormann, Frank, Frick, Goring, Hess, Kaltenbrunner, Von Ribbentrop, Rosenberg, Sauckel, Von Schirach, Seyss-Inquart en Streicher). Daarnaast werd onderzocht of de Rijksregering, de leiding van de NSDAP, het oppercommando van de strijdkrachten, de generale staf, SS, SD, SA en Gestapo als misdadige organisaties moesten worden aangemerkt. De 4 staten van het verdrag van Londen leverden elk 1 rechter en aanklagers voor het Internationaal Militair Gerechtshof te Neurenberg, dat op 20 november zijn taak begon. Het wees op 1 oktober 1946 zijn laatste vonnis. Van de genoemde verdachten werden er 12 ter dood veroordeeld, 3 vrijgesproken en de overige tot gevangenisstraffen tussen 10 jaar en levenslang veroordeeld. Gestapo, SS, SD en de leiding van de NSDAP werden tot misdadige organisaties verklaard.

neutraal
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Onzijdig; niet behorend tot een of andere partij.

neutraal
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Onzijdig; niet behorend tot een of andere partij.

neutraliteit
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Toestand van neutraal zijn, onzijdigheid in internationale conflicten. Een land dat een politiek van neutraliteit voert, toont in tijd van oorlog geen voorkeur voor 1 der strijdende partijen, en verleent geen steun aan een der partijen.

neutraliteit
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Toestand van neutraal zijn, onzijdigheid in internationale conflicten. Een land dat een politiek van neutraliteit voert, toont in tijd van oorlog geen voorkeur voor 1 der strijdende partijen, en verleent geen steun aan een der partijen.

Neutraliteit, gewapende -
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Op 29 febr.1780 kondigde Catharina de Grote van Rusland een gewapende neutraliteit af. Het was een idee van Denemarken,dat zich met Zweden al snel aansloot. Deze landen ontzegden de oorlog- voerenden het recht om neutrale schepen aan te houden en te doorzoeken en verlangden van hen: - dat neutrale schepen ongestoord langs de kust van oorlogvoerende staten konden varen; - dat deze schepen niet-contrabande ongestoord mochten vervoeren; - dat havens die geblokkeerd heetten te zijn dat ook daadwerkelijk waren; - dat het nemen van prijsschepen door de oorlog- voerenden aan deze regels zou worden getoetst. De Republiek der Verenigde Nederlanden sloot zich op 4 jan.1781 aan en bijna alle Europese sta- ten volgden.Spanje en Frankrijk accepteerden de regels, Groot-Brittannie negeerde ze. Daadwerke- lijk kwam er van gewapende neutraliteit weinig terecht.

Neutraliteitspolitiek
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Politiek van een land om geen bondgenootschappen te sluiten en zo buiten internationale conflicten te blijven.

Non Proliferatie Verdrag
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1968)Verdrag tegen de verspreiding van kernwapens, door veel ( maar niet door alle) landen ondertekend.

NSB
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Afkorting van Nationaal-Socialistische Beweging, Nederlandse fascistische, later nazistische politieke partij. De NSB werd op 14 december 1931 door ir.A.Mussert en C.van Geelkerken opgericht, waarbij Mussert zich met de titel `algemeen leider` tooide. Het Program van 1931 verlangde een krachtige regering en invoering van het corporatisme, maar repte niet van rassenleer of antisemitisme. In die zin stond de NSB aanvankelijk dichter bij het Italiaanse fascisme dan bij het Duitse nazisme. Begunstigd door de ongekend lang voortdurende economische crisis behaalde de NSB bij de Statenverkiezingen van april 1935 bijna 8% van de stemmen en op 1 januari 1936 telde de partij 52.000 leden. Daarna ging het met de NSB echter snel bergafwaarts. Bij de kamerverkiezingen van mei 1937 kreeg zij 4,2% van de stemmen, later nog minder. Ook het ledenaantal toonde een scherpe daling. Dat was niet alleen het gevolg van acties tegen de NSB, ondernomen door politieke partijen, vakbonden en kerken, maar ook van de veranderde oriëntering van de NSB zelf. Vanaf 1935 steunde zij de agressieve politiek van Italië en Duitsland en in 1937 werd het antisemitisme onderdeel van de partijbeginselen. Voorts werd getracht de beweging `volkse` trekken te geven. In mei 1940 werden duizenden NSB`ers op last van de Nederlandse regering geinterneerd; ze werden door de bezetter bevrijd. Binnen de NSB werd nu de vraag zeer actueel of Nederland in een `Germaanse` gemeenschap moest opgaan, zoals de SS-richting bij monde van Rost van Tonningen voorstond, dan wel een aparte eenheid in een groter verband moest vormen. Dat laatste was het standpunt van Mussert; hij wenste dat Nederland, België en Noord-Frankrijk onder zijn gezag tot 1 staat zouden worden verenigd. Deze nieuwe staat zou dan deel uitmaken van een verenigd Europa onder Duitse leiding. Ofschoon de NSB na 1941 de enig toegestane partij was en Mussert de overigens lege titel `leider van het Nederlandse volk` mocht voeren, bleef het politieke belang van de partij in de oorlog uiterst beperkt. De leden collaboreerden op tal van manieren, door het aanvaarden van bestuursfuncties bijvoorbeeld, of door het lidmaatschap van de Waffen-SS, dit laatste doorgaans voor de strijd aan het Oostfront. Zeer veel NSB`ers traden tot de paramilitaire Landwacht toe. Bij de bevolking was de NSB allerminst geliefd en op `Dolle Dinsdag` viel NSB`ers dezelfde behandeling als Duitsers ten deel. Na de oorlog werd de NSB opgeheven; veel leden werden geinterneerd en moesten zich later voor de rechter verantwoorden. Voornaamste organen van de NSB waren `Volk en Vaderland` en `Het Nationale Dagblad`; in navolging van de NSDAP had de NSB een geuniformeerde knokploeg, de WA (Weerbaarheidsafdeling).

NSDAP
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Afkorting van `Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, Duitse politieke partij die een Duitse versie van het fascisme vertegenwoordigde. De NSDAP was voortgekomen uit de Deutsche Arbeiterpartei, die in 1919 door nationalisten te Munchen was opgericht. Van deze partij werd Hitler lid; hij kreeg er spoedig de macht in handen en herdoopte haar in 1921 tot NSDAP. In 1922 werd de SA opgericht, de `Sturmabteilung`, in feite knokploegen van in bruin hemd en uniform gestoken partijleden. In de putsch van november 1923 trachtten Hitler en de zijnen de Beierse regering omver te werpen, hetgeen mislukte: Hitler kreeg vestingstrafen de NSDAP werd verboden. Zijn straf uitzittend werkte Hitler aan zijn `Mein Kampf`, dat het nazi-geschrift bij uitstek zou worden. In 1925 richtte Hitler de NSDAP opnieuw op en in hetzelfde jaar werd uit de SA een lijfwacht van Hitler gevormd, de `Schutzstaffel` (SS), die later een grote greep op partij en staat zou krijgen. In 1926 kreeg de NSDAP een jeugdbeweging, de `Hitlerjugend` voor jongens en de `Bund Deutscher Madel` voor meisjes. Tot 1929 behaalde de NSDAP bij de verkiezingen voor de Rijksdag doorgaans een tiental zetels, maar de economische crisis die in 1929 begon, deed velen, vooral uit de failliete middenstand, op de nazi-partij stemmen. In september 1930 kreeg de NSDAP 18,3% van de stemmen en 107 zetels, in juli 1932 37,4% (230 zetels) en iets minder bij de verkiezingen van november 1932: 33,1% en 196 zetels. In ieder geval was de NSDAP de grootste Duitse partij geworden, al had zij niet de meerderheid. Het was dan ook geheel volgens de regels van het politieke spel dat Hitler aan de macht kwam. Op 30 januari 1933 werd hij door rijkspresident Hindenburg tot rijkskanselier benoemd. De Rijksdag werd op 1 februari ontbonden en op 5 maart 1933 werden nieuwe verkiezingen gehouden, waarbij de SA de stemgerechtigden intimideerde en de NSDAP 43,9% van de stemmen (288 zetels) kreeg. Samen met het ultrarechtse `Kampffront Schwarz-Weiss-Rot` had zij de meerderheid in de Rijskdag. Daarin werd reeds op 24 maart een wet aangenomen die de volksvertegenwoordiging uitschakelde en de weg effende voor de dictatuur van Hitler. De communistische en sociaal-democratische partij werden verboden, de NSDAP werd de `enige draagster van de poltieke wil van het Duitse volk` genoemd. In de zogenaamde Rohm-putsch (30 juni 1934) vermoordde de SS 85 vooraanstaande figuren, onder wie veel nazi`s die een andere koers wilden varen dan Hitler voorstond. Door middel van gelijkschakeling doordrong de partij, die in Munchen bleef zetelen, gaandeweg heel het maatschappelijke leven. Men werd geacht lid te zijn van een of meer `aangesloten verenigingen en nationaalsocialistische beroeps- en standsorganisaties`, zoals het `Deutsche Arbeitsfront`, de `NS-Lehrerbund` en de `NS-Deutscher Arztebund`. Bijzondere eer gold hun die een laag partijlidmaatschapsnummer (onder 100.000) hadden en dus al lang lid waren; de partij telde in 1930 400.000 leden en in 1932 1.000.000 De jaarlijkse in september gehouden rijkspartijdagen in Neurenberg waren massale manifestaties, waar belangrijke aankondigingen werden gedaan. De laatste rijkspartijdag vond in 1938 plaats. In de oorlog, vooral toen de krijgskansen ten nadele van Duitsland waren gekeerd, nam de invloed van de partij en haar organen, met name de SS, op de bevolking nog verder toe. Bij het `rijksdagbesluit` van 26 april 1942 werden de laatste beperkingen van Hitlers bevoegdheden opgeheven. Na de Duitse capitulatie in 1945 werden de NSDAP en alle verwante organisaties door de geallieerde bezetters ontbonden.

oligarchie
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - regering van een kleine groep personen uit de hogere klassen waarin buitenstaanders niet kunnen doordringen

Oligarchie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Regeringsvorm waarbij een kleine groep de macht uitoefent en deelname van anderen uitsluit.

Olijftak-petitie
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Na Lexington en Concord stelden de afgevaardig- den van het Continentale Congres op persoonlijke titel een verzoekschrift op aan koning George III. Zij herhaalden weliswaar hun grieven maar verze- kerden hem ook van hun gehechtheid aan de Kroon. Ze vroegen hem af te zien van verder vij- andig optreden en aan verzoening te werken. De koning weigerde hun afgezant te ontvangen en van hun verzoekschrift kennis te nemen.

Onafhankelijkheidsverklaring
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Op 11 juni 1776 wees het Continentaal Congres Thomas Jefferson,John Adams,Benjamin Franklin, R.Sherman en R.Livingston aan om deze verkla- ring op te stellen maar algemeen wordt aangeno- men dat de tekst grotendeels het werk is geweest van Jefferson. Het Congres aanvaardde de tekst met enkele wijzigingen op 4 juli 1776. Dit moment wordt gezien als de geboorte van de V.S.

onderduiker
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Iemand die zich schuil houdt om te ontkomen aan arrestatie of deportatie.

One Man, One Vote
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Het principe dat iedere burger zijn stem mag uitbrengen zoals dat hoort bij democratische verkiezingen.

Ongevallenwet
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Sociale wet uit 1901 die werknemers verplicht verzekert tegen de financiële gevolgen van een bedrijfsongeval.

Ontspanningspolitiek
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Verbetering van de betrekkingen tussen Oost en West vanaf eind jaren `60. Ook détente genoemd.

Oostenrijkse Successieoorlog
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - 1740-1748: strijd die uitbrak toen het opvolgingsrecht van Maria Thersia van Oostenrijk door o.a. Frankrijk werd betwist en door de Republiek en Engeland werd erkend. De oorlog werd onder meer in de Zuidelijke Nederlanden uitgevochten.

Openbaar Onderwijs
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Scholen door de overheid opgericht, zonder een religieuze boodschap en voor iedereen toegankelijk.

Operatie Barbarossa
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Codenaam voor de Duitse inval in de Sowjetunie op 22 juni 1941. De eerste plannen hiertoe werden reeds in augustus 1940 opgesteld. Het definitieve plan werd door Hitler in februari 1941 goedgekeurd. In het plan was sprake van een noordelijke legergroep, die moest oprukken naar Leningrad, een centrale legergroep, bestemd voor Moskou, en een zuidelijke legergroep, die in de richting Don en Kiew moest optrekken. De operatie, die in april 1941 zou beginnen, werd uitgesteld tot juni 1941, omdat Hitler besloot eerst in te grijpen in Joegoslavië en op de Balkan. Dit oponthoud bleek achteraf beslissend te zijn, omdat de veldtocht werd verlengd tot in december en de Duitse legers niet waren toegerust voor de Russische winter. Aanvankelijk verliep de opmars voorspoedig voor de Duitsers. Nadat in de eerste week de Sowjetluchtmacht en eind juli 164 Russische divisies waren uitgeschakeld, kwam de centrale Duitse legergroep begin december 1941 vlak voor Moskou tot stilstand. De overwinning voor de winter met de inname van Moskou, zoals Hitler zich ten doel had gesteld, was niet behaald.

Operatie Fall Gelb
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Codenaam voor de Duitse aanval op Nederland, België en Frankrijk. Na herhaald uitstel begon het offensief op 10 mei 1940. Op 5 juni begon de tweede fase van het Duitse offensief, de `slag om Frankrijk`, die met de ondertekening van de wapenstilstand op 22 juni werd besloten

Operatie Infatuate
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Codenaam voor de verovering van Walcheren ten behoeve van de opening van de toegang tot de haven van Antwerpen, 1-8 november 1944. Aangezien het grootste deel van het eiland onder water stond als gevolg van geallieerde bombardementen van de dijken, werd op 1 november een amfibische landing uitgevoerd, ondersteund door zee- en luchtstrijdkrachten. Op 8 november werd de laatste Duitse tegenstand gebroken.

Operatie Market Garden
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Codenaam voor de geallieerdeluchtlandingsoperatie, begonnen op 17 september 1944, met het doel de bruggen over Maas, Waal en Rijn te veroveren. Bezit van deze bruggen was noodzakelijk om een doorbraak naar de Noordduitse laagvlakte te forceren. De Amerikaanse 101e en 82e luchtlandingsdivisies zouden de bruggen bij Eindhoven en Nijmegen veroveren, terwijl de Britse 1e Airborne-divisie de brug bij Arnhem in bezit zou nemen (operatie Market). Dit moest geschieden om de weg vrij te maken voor de uit België oprukkende grondtroepen van het Britse 2e leger (operatie Garden). De Amerikaanse luchtlandingen verliepen succesvol, maar slechts 1 Brits bataljon slaagde erin een oprit van de brug bij Arnhem te veroveren. Het Britse bruggehoofd raakte door de onverwacht snelle tegenaanvallen van de Duitsers op het oprukkende 2e leger geisoleerd. Hierdoor werd de aanvoer van versterkingen belet. Het restant van het Britse bataljon werd op 21 september gedwongen zich over te geven, terwijl generaal Urquharts Britse divisie op 25 september bevel kreeg zich over de Rijn terug te trekken.

Operatie Overlord
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Codenaam voor de geallieerde invasie van West-Europa, namelijk in Normandië in juni 1944. Op 6 juni 1944 (D-day) begon de invasie. Op 12 juni waren de geallieerden erin geslaagd alle bruggehoofden tot 1 doorlopend front met een breedte van ongeveer 100 km en een diepte van 25 km met elkaar te verenigen.

Oranje-Vrijstaat
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Met Transvaal een van de zelfstandige republieken die de boeren na de grote trek stichtten.

Ostpolitik
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Ontspanningspolitiek van de Duitse kanselier Brandt om de verstandhouding met het Oostblok te verbeteren.

pacifisme
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Het streven naar een duurzame vrede; het principieel afwijzen van iedere vorm van oorlog en zelfs bewapening, als zijnde een kwaad dat bestreden moet worden.

Pact van Warschau
Begrippenlijst: Rusland - Militair bondgenootschap van Oosteuropese staten o.l.v. de Sowjetunie; opgericht in 1955, ontbonden in 1991.

Paine Thomas
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1737-1809) Omdat zijn financien ontspoord waren trok deze Engelsman in 1774 naar Amerika waar hij in 1776 in een klap beroemd werd met zijn pamflet Common Sense.Hierin riep hij de kolonisten op zich van Engeland af te scheiden.Tijdens de op- stand nam hij dienst in het leger en leverde tege- lijk commentaar op de strijd in een serie tractaten in de Pennsylvania Journal onder de titel The Cri- sis.Om hem een inkomen te verschaffen kreeg hij van het Congres een overheidsfunctie maar zijn financien bleven in wanorde.Na de onafhankelijk- heid kreeg hij een klein landgoed.Dit verschafte hem genoeg inkomen voor zijn hobby: de bouw van een ijzeren brug.Met zijn vinding vertrok hij naar Europa waar de brug technisch een succes bleek maar financieel een mislukking werd.In 1791 verdedigde hij in The Rights of Man de Franse Re- volutie tegen de denkbeelden van de conservatief Edmund Burke.

Pan African Congres
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Een meer radicale anti-apartheidsbeweging, afgescheiden van het ANC in 1959.

Pan-germanisme
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Het streven om alle Germaanse volken te verenigen in 1 rijk. Ten tijde van keizer Wilhelm II van Duitsland (1888-1918) sprak men van `Alldeutschtum`. Hitler (1933-1945) sprak over het `Groot-Duitse Rijk`, waarin het Duitse volk een leidinggevende positie zou innemen. Het Pan-germanisme heeft het Duitse imperialisme sterk aangewakkerd.

Pan-germanisme
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Het streven om alle Germaanse volken te verenigen in 1 rijk. Ten tijde van keizer Wilhelm II van Duitsland (1888-1918) sprak men van `Alldeutschtum`. Hitler (1933-1945) sprak over het `Groot-Duitse Rijk`, waarin het Duitse volk een leidinggevende positie zou innemen. Het Pan-germanisme heeft het Duitse imperialisme sterk aangewakkerd.

Panca Sila
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Soekarno`s beginselen voor een nieuwe staat: menselijkheid, nationalisme, democratie, sociale rechtvaardigheid en geloof.

Papen, Franz von
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1879-1969), Duits politicus. President Hindenburg benoemde Von Papen in 1932 tot kanselier en deze nam voor het eerst nazi`s in een Duitse Rijksregering op. Hiermee effende hij de weg voor Hitlers `machtsovername`. In het eerste kabinet van Hitler in 1933 was Von Papen vice-kanselier, maar hij werd al snel tot ontslag gedwongen. Vervolgens was hij ambassadeur van Duitsland in ostenrijk, waar hij de `Anschluss` voorbereidde, en tenslotte tot augustus 1944 ambassadeur in Turkije. In 1945 werd hij gevangen genomen. Hij stond in Neurenberg terecht en werd daar vrijgesproken, maar een Duitse rechtbank veroordeelde hem tot 8 jaar dwangarbeid. Na twee jaar werd hem het restant van de straf kwijtgescholden.

Parlement
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - De volksvertegenwoordiging in een land. In Nederland de staten-generaal.

Parlementair Enquête
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Recht van de Eerste en de Tweede Kamer om een uitgebreid onderzoek in te stellen.

Parlementair Stelsel
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Regeringsvorm waarbij het volk zijn eigen vertegenwoordigers in het parlement heeft gekozen.

Parlementaire democratie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Stelsel waarbij het volk invloed uitoefent op de regering, via een democratisch gekozen volksvertegenwoordiging.

Partai Kommunis Indonesia
Begrippenlijst: Dekolonisatie - (PKI) Indonesische communistische partij, betrokken bij opstanden in 1926 tegen het Nederlandse gezag.

Partai Nasional Indonesia
Begrippenlijst: Dekolonisatie - (PNI) Indonesische partij, opgericht in 1927, stond o.l.v. Soekarno, die geen samenwerking met Nederland wilde.

particularisme
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - de neiging van elk gewest zijn eigen gang te gaan en zich niets van de anderen aan te trekken

Partij van de Arbeid
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - (PVDA) Socialistische partij, opgericht in 1946, opvolger van SDAP. De PvdA stelde zich ook open voor niet-socialisten.

Passensysteem
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Zwarte arbeidskrachten kregen een pas. Daarmee werd gekontroleerd wie er rond de mijnen mocht wonen.

patria
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - vaderland

patriciaat
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - de sociale bovenlaag van de bevolking (adel en rijke burgerij) die de bestuursfucties in handen hadden en over het algemeen leefden van de opbrengst van hun bezittingen, men noemde hen patriciërs

patriciër
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - rijke kooplieden, samen ook wel patriciaat genoemd

patriot
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - aanhanger van een democratisch gezinde partij die in de Noorlijke Nederlanden omstreeks 1750 en in de Zuidelijke Nederlanden ca. 1785 ontstond en die zich vooral ontwikkelde onder de middengroepen van de bevolking en in het bijzonder onder de intellectuelen

Patriot Party
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Tot 1768 noemden de kolonisten,die een grotere zelfstandigheid wensten t.o.v.de regering in Lon- den,zich patriotten. In dat jaar veranderden ze hun naam in Whig Party.

patriotten
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - aanhangers van een democratisch gezinde partij die in de Noorlijke Nederlanden omstreeks 1750 en in de Zuidelijke Nederlanden ca. 1785 ontstond en die zich vooral ontwikkelde onder de middengroepen van de bevolking en in het bijzonder onder de intellectuelen

Peace Corps
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Organisatie voor idealistische jongeren die in het buitenland ontwikkelingswerk wilden doen.

Pearl Harbor
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Amerikaanse marinebasis op het eiland Oahu in de Hawaii Archipel. In de vroege morgen van zondag 7 december 1941 vielen Japanse vliegtuigen onverwacht de Amerikaanse Pacific Fleet aan die grotendeels in Pearl Harbor voor anker lag. De volgende dag verklaarde president Roosevelt Japan formeel de oorlog.

Pemoeda'a
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Leden van nationalistische jongerenorganisaties in Indonesië.

Perestrojka
Begrippenlijst: Rusland - `Hervorming`. Meer economische vrijheid en betere relaties met het Westen, volgens Gorbatsjov broodnodig voor de Sowjetunie.

Perfecti
Begrippenlijst: Reformatie - Volmaakten. Groep priesters binnen de beweging der katharen.

Petain
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - (1856-1951), Frans maarschalk en staatsman. In W.O.I kreeg hij grote vermaardheid als verdediger van Verdun, waar de Duitsers werden verslagen. Toen W.O.II uitbrak was hij gezant in Spanje. Premier Reynaud riep hem, toen de Franse nederlaag onvermijdelijk scheen, terug naar Frankrijk en benoemde hem op 18 mei 1940 tot vice-premier. Toen Reynaud een maand later aftrad, werd Petain premier en sloot in deze functie de wapenstilstand met Duitsland. De Franse regering vestigde zich te Vichy, waar de Nationale Vergadering Petain op 10 juli benoemde tot `Chef d`Etat`, staatshoofd met nagenoeg dictatoriale volmacht. Petain was een man van `recht en orde`, hij verfoeide de Franse decadentie. Als fervent antisemiet beschouwde hij de joden als de schuldigen van Frankrijks nederlaag. De anti-joodse maatregelen die in het onbezette deel van Frankrijk door de regering Petain werden genomen, waren aanvankelijk scherper dan in het bezette gebied. In 1942 moest hij op last van de Duitsers Pierre Laval weer tot premier benoemen. Daarmee verdween Petain op de achtergrond. Toen Vichy-Frankrijk in november 1942 door de Duitsers werd bezet, was Petains rol geheel uitgespeeld, ook al bleef hij in naam nog staatshoofd. In de zomer van 1944 werd hij door de Duitsers overgebracht naar kasteel Sigmaringen in Duitsland. Na de oorlog keerde hij vrijwillig terug naar Frankrijk, waar hij wegens collaboratie ter dood werd veroordeeld. De Gaulle wijzigde dit vonnis in levenslange gevangenisstraf, waarna Petain werd overgebracht naar het eiland Yeu, waar hij in gevangenschap stierf.

Petain
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1856-1951), Frans maarschalk en staatsman. In W.O.I kreeg hij grote vermaardheid als verdediger van Verdun, waar de Duitsers werden verslagen. Toen W.O.II uitbrak was hij gezant in Spanje. Premier Reynaud riep hem, toen de Franse nederlaag onvermijdelijk scheen, terug naar Frankrijk en benoemde hem op 18 mei 1940 tot vice-premier. Toen Reynaud een maand later aftrad, werd Petain premier en sloot in deze functie de wapenstilstand met Duitsland. De Franse regering vestigde zich te Vichy, waar de Nationale Vergadering Petain op 10 juli benoemde tot `Chef d`Etat`, staatshoofd met nagenoeg dictatoriale volmacht. Petain was een man van `recht en orde`, hij verfoeide de Franse decadentie. Als fervent antisemiet beschouwde hij de joden als de schuldigen van Frankrijks nederlaag. De anti-joodse maatregelen die in het onbezette deel van Frankrijk door de regering Petain werden genomen, waren aanvankelijk scherper dan in het bezette gebied. In 1942 moest hij op last van de Duitsers Pierre Laval weer tot premier benoemen. Daarmee verdween Petain op de achtergrond. Toen Vichy-Frankrijk in november 1942 door de Duitsers werd bezet, was Petains rol geheel uitgespeeld, ook al bleef hij in naam nog staatshoofd. In de zomer van 1944 werd hij door de Duitsers overgebracht naar kasteel Sigmaringen in Duitsland. Na de oorlog keerde hij vrijwillig terug naar Frankrijk, waar hij wegens collaboratie ter dood werd veroordeeld. De Gaulle wijzigde dit vonnis in levenslange gevangenisstraf, waarna Petain werd overgebracht naar het eiland Yeu, waar hij in gevangenschap stierf.

Planeconomie
Begrippenlijst: Rusland - Geleide economie. De overheid stuurt de economie d.m.v. gedetailleerde meerjarenplannen.

plooierijen
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - Oude en Nieuwe Plooi (1702-1708): de in het begin van het Tweede Stadhouderloze Tijdperk ontstane strijd om de functies tussen de regenten van voor 1672 en die van daarna

Politburo
Begrippenlijst: Rusland - Hoofdbestuur van de communistische partij. De partijtop bekleed ook in de staat de hoogste funkties.

Politionele acties
Begrippenlijst: Dekolonisatie - (1947 en 1948) Militaire acties van Nederland tegen de Indonesische nationalisten; de Veiligheidsraad eiste stopzetting daarvan.

Populations Registration Act
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Discriminerende wet. Blanken, kleurlingen en zwarten kregen hun eigen apartheidsvoorschriften.

Potsdam, conferentie van
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Gehouden van 17 juli tot 2 augustus 1945, de laatste conferentie van de Grote Drie in de Tweede Wereldoorlog. De deelnemers waren Stalin, Truman (Roosevelt was al overleden) en Churchill, die na zijn verkiezingsnederlaag plaats maakte voor Attlee. Gespreksonderwerpen waren vooral de oorlog tegen Japan en de nieuwe grenzen in Europa. De westelijke geallieerden erkenden de facto de bezetting door de Sowjetunie van Centraal- en Oost-Europa met uitzondering van Tsjechoslowakije. Ten aanzien van Duitsland werd de verdeling in 4 bezettingszones bevestigd. Uit elke zone zouden herstelbetalingen in natura naar de bezettende mogendheden moeten vloeien, waarbij de Sowjetunie tevens herstelbetalingen uit Finland, Hongarije, Bulgarije en Roemenië zou ontvangen. Voorts kwamen de denazificatie en de berechting van nazi-oorlogsmisdadigers ter sprake.

Praagse Lente
Begrippenlijst: Rusland - (1968) Korte periode van meer vrijheid en democratie in Tsjechoslowakije, door de Sowjetunie gewelddadig beëindigd.

Pravda
Begrippenlijst: Rusland - `De Waarheid`. Officiële partij- en staatskrant van de Sowjetunie.

Predikheren
Begrippenlijst: Reformatie - Zie dominicanen. De predikheren vervulden een hoofdrol in de inquisitio.

prinsgezinden
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - vanaf 1650, zij die een lid van het Huis van Oranje als stadhouder wensten en hem meer macht en invloed wilden geven dan de regenten hem toestonden. Op deze manier wilde men het ambtsbejag en de heerszucht van de regenten aan banden leggen.

Privatisering
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Het afstaan van overheidstaken aan het bedrijfsleven, bijvoorbeeld de gemeentelijke vuilophaaldienst.

propaganda
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Het door middel van woord, geschrift en beeld beinvloeden van de publieke opinie. In W.O.II hebben de voornaamste oorlogsvoerenden het belang van propaganda ingezien en er veel zorg aan besteed.

propaganda
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Het door middel van woord, geschrift en beeld beinvloeden van de publieke opinie. In W.O.II hebben de voornaamste oorlogsvoerenden het belang van propaganda ingezien en er veel zorg aan besteed.

Provinciale Staten
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - vergadering van afgevaardigden van de standen (adel, soms ook geestelijkheid, steden, soms ook platteland) uit een gewest. Oospronkelijk een college voor advies aan en overleg met de vorst. Vanaf 1588 in de noordelijke gewesten zelfstandig.

Provinciale Staten
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Bestuurslichaam die belast zijn met het besturen van een provincie, gekozen door de inwoners van die provincie.

Putten
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Dorp in de Nederlandse provincie Gelderland. In de nacht van 30 september op 1 oktober 1944 voerde een Puttense verzetsgroep een aanslag uit op een Duitse legerauto, waarbij een officier omkwam. Als represaille werden 660 mannen tussen 16 en 50 jaar door de Duitsers uit Putten weggevoerd. De meesten kwamen terecht in Neuengamme en daaromheen liggende concentratiekampen. Zeven werden al op 1 oktober bij Putten `op de vlucht` neergeschoten. De beestachtige behandeling in de concentratiekampen kostte 545 Puttenaren het leven; 87 huizen in het dorp werden in brand gestoken.

Raad van Europa
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Organisatie van Europese landen, opgericht in 1949, met als doel de Europese eenheid te bevorderen.

Raad van Ministers
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Besluitvormende instelling van de EU; wordt gevormd door ministers uit de twaalf lidstaten.

Raad van State
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - adviesraad met in de Republiek als voornaamste taak het beheer van de Uniegelden voor de oorlogvoering en de administratie van het landleger

raadpensionaris
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - de voornaamste functionaris vande in Den Haag vergaderend Staten-Generaal en de Gecommitteerde Raden. Hij is te beschouwen als minister van Buitenlandse Zaken en als minister-president tegelijk van de Republiek. Rond hem draaide het dagelijks beleid van de Unie.

Raden
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Raden, of `sovjets`, vergaderingen van arbeiders- en soldatenvertegenwoordigers in de Sowjet-Unie van na 1917 die te zamen een bestuursraad vormen.

Radio Oranje
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Radio-omroep van de Nederlandse regering in ballingschap te Londen, op 28 juli 1940 voor het eerst in de ether. Tot de medewerkers behoorden kapitein Kruls, die militair commentaar gaf en de historicus drs.L.de Jong, die een wekelijkse politieke rubriek verzorgde. In 1942 ging de zeeliedenomroep De Brandaris in Radio Oranje op. Radio Oranje doorbrak het informatiemonopolie van de bezettingsautoriteiten in Nederland en steunde het verzet, onder meer door het uitzenden van codeboodschappen.

rampjaar
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - 1672 de Republiek werd door Frankrijk en Engeland gelijktijdig aangevallen

Rassenleer
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Leer die wetenschappelijk meent aan te tonen dat bepaalde mensenrassen minderwaardig en andere daartegenover superieur zijn. In de 19e en 20e eeuw zijn er verschillende geleerden geweest die dergelijke theorieen hebben trachten uit te denken. Ook het nationaal-socialisme ging ervan uit dat het Germaanse ras ver verheven was boven andere rassen; conclusie was, dat joden en zigeuners uigeroeid moesten worden. Onnodig te zeggen dat al deze `wetenschappelijke` theorieen over rassen geen enkele grond van werkelijkheid hebben.

Rassenleer, Nazistische
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - In de pseudo-wetenschappelijke rassenleer van Hitler en de nationaal-socialisten werd de idee van de gelijkwaardigheid van mensen, volken en rassen verworpen. Er zou integendeel een zekere hiërarchie bestaan, waarbij de Ariërs wel de kroon op de ontwikkeling van het menselijke ras vormden. Het woord Arisch, afkomstig uit het Sanskriet (arya=edel), werd en wordt gebruikt om een verwantschap in taal aan te duiden, namelijk die van de Indo-europese talen. In zijn werk `Mein Kampf` betoogde Hitler dat de Ariërs het enige cultuurscheppende volk waren; in alle beschavingen herkende hij de hand van Ariërs over minder begaafde volken: dit rechtvaardigde de pogingen van de nazi`s om de Slavische bevolking van Oost-Europa tot een volk van heloten te reduceren. De joden nu waren de aartsvijanden van de Ariërs; zij trachtten de natuurlijke orde te ondermijnen, onder meer door vermenging van Arisch bloed te bevorderen en het Arische zelfbewustzijn met menslievende denkbeelden te ondergraven. Wat Hitler voor ogen stond, was `arisering` van Duitsland: de Ariërs, die in de praktijk telkens verschillend werden gedefinieerd, aan de macht en uitstoting van joden. Met haar heftige antisemitisme sloot deze rassenleer sterk bij zowel in Duitsland als elders in Europa sluimerende sentimenten aan. Uiteindelijk zou zij tot systematische vernietiging van `volksvreemde elementen`, Untermenschen, leiden.

Razzia
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Het in de regel met geweld en onverwacht optreden van de politie, zowel om opstootjes uiteen te slaan, als het op grote schaal arresteren van misdadigers of staatsgevaarlijke elementen. Berucht zijn vooral de razzia`s van de Duitsers in de bezette gebieden, die het doel hadden joodse burgers en tegenstanders van de nazi`s te arresteren.

Reactionair
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Zich tegen vernieuwing keren, terugverlangen naar vroeger, `toen alles beter was`.

Realpolitik
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Politiek begrip, het beleid van een land wordt daarbij door de omstandigheden bepaald, niet door principes.

Recht van amendement
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Recht van de Tweede Kamer om in een wetsvoorstel wijzigingen aan te brengen.

Rechter
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Een door de regering voor het leven benoemd onafhankelijk persoon die in rechtszaken oordeel velt.