Digischool - geschiedenislokaal

Categorie: Geschiedenis en volkskunde
Datum & Land: 07/06/2007, NL
Woorden: 694

Rechtsprekende macht
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Macht om recht te spreken en toe te zien op de naleving van de wetten.

Rechtsstaat
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Een land waarin de burgers worden beschermd tegen dwang en willekeur van de overheid.

Reformatie
Begrippenlijst: Reformatie - Zie hervorming. Belangrijke hervormers waren Luther en Calvijn.

Regel
Begrippenlijst: Reformatie - Gedragsregel voor kloosterlingen. Zo gold voor de minderbroeders de regel dat zij in armoede moesten leven.

regenten
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - bestuurders van de steden in de Republiek. Meestal kwamen zij uit de rijke koopmansfamilies.

Regiovorming
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Samenwerkingsvorm tussen verstedelijkt gebied en het omliggende landelijke gebied.

Reïncarnatie
Begrippenlijst: Reformatie - Overtuiging dat de ziel van een overleden slechterik terugkeerde in een nieuw lichaam om verder gezuiverd te worden.

Representatieve democratie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Regeringsvorm waarbij een door het volk gekozen vertegenwoordiging de beslissing neem (zie parlementaire democratie).

republiek
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - de korte aanduiding voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (Holland, Zeeland, Utrecht, Groningen, Friesland, Gelderland en Overijssel). De vrede van Munster is het officiële begin van de Republiek en de Bataafse Republiek (1795) het eind.

Republiek der Verenigde Nederlanden
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - De Republiek was vooral zakelijk bij de onafhan- kelijkheidsoorlog betrokken en hoopte en passant dat deze een einde zou helpen maken aan de ge- hate Scheepvaartwetten (Navigation Acts). Groot- Brittannie wist rechtstreekse handel met de op- standelingen te verhinderen, maar veel contraban- de werd via Frankrijk vervoerd waarbij St.Eusta- tius een sleutelrol vervulde. Na de deelname van Frankrijk aan het conflict verklaarde Groot-Brittan- nie scheepvaartuitrusting en timmerhout tot con- trabande; de spanning met de Republiek, de grootste leverancier van deze producten, steeg hierna snel. Nog voor de Republiek zich aansloot bij gewapende neutraliteit, verklaarde Groot-Brit- tannie de oorlog. Met de Nederlandse activiteiten ter zee was het hierna spoedig gedaan. De Republiek werd vervolgens een van de finan- ciers van de opstand. Tussen 1782 en 1788 sloten de Amerikanen vier leningen af in Amsterdam. En op 19 april 1782 kreeg gezant John Adams diplo- matieke erkenning van de V.S. door de Republiek los.

Republiek van Weimar
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - (1918-1932), periode waarin Duitsland democratisch bestuurd werd. De Republiek van Weimar was gedoemd te mislukken, omdat de Duitsers niet vertrouwd waren met democratische beginselen. Na het vertrek van de Keizer Wilhelm II in 1918, kwam onder leiding van de Duitse legerleiding een democratische regering tot stand. Deze regering had een slechte start, omdat zij direct het vredesverdrag van Versailles moesten ondertekenen. Door veel Duitsers werd dit verdrag als een `dictaat` gezien. Hierdoor was er meteen een sfeer van wantrouwen ten opzichte van deze regering(svorm) ontstaan.

Republikeinse partij
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - De partij voor de gewone man o.l.v.Thomas Jef- ferson.Haar denkbeelden stonden tegenover die van de Federalisten van Alexander Hamilton.

Reservaten
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Zwarte woongebieden. Voorlopers van de thuislanden.

Rijksdagbrand
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - In de avond van 27 februari 1933 werd het gebouw van de Rijksdag, het Duitse parlement in Berlijn, door een met opzet veroorzaakte brand grotendeels verwoest. Marinus van der Lubbe, Nederlands radencommunist, bekende de brandstichting en werd ter dood veroordeeld, een vonnis dat op 10 januari 1934 ten uitvoer werd gelegd. Voor Hitler vormde de Rijksdagbrand een welkome aanleiding om met de afbraak van de parlementaire democratie te beginnen. Daarom wordt wel verondersteld dat de nazi`s de brand zelf hebben gesticht.

Rode Leger
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Landmacht van de voormalige Sowjetunie. Het in de Oktoberrevolutie van 1917 ontstane Rode Leger werd in 1937 door Stalins `Grote Zuivering` vrijwel van zijn hele top beroofd. Van het lagere officierskorps verdween ca. de helft. Dit, gevoegd bij het feit dat Stalin tot op de dag van de Duitse inval (22 juni 1941) weigerde aan zo`n aanval te geloven en alle waarschuwingen van westerse landen en zeer exacte inlichtingen van communistische spionagegroepen in de wind sloeg, maakte dat het niet slecht getrainde (maar wel ouderwets bewapende) Rode Leger geheel onvoorbereid was op de Duitse `Blitzkrieg`.

Romantiek
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Periode rond 1800 waarin het gevoelsleven opkwam en de nationale geschiedenis werd verheerlijkt.

Romoesja's
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Indonesische dwangarbeiders die voor de Japanners slavenarbeid moesten verrichten.

Roodjassen
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (Redcoats) Amerikaanse scheldnaam voor de Engelse solda- ten

Rooms Katholieke Staats Partij
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - (RKSP) Politieke partij voor katholieken, opgekomen rond 1900 o.l.v. Schaepman, opgericht in 1926. In 1945 herdoopt in KVP.

Rooms-Rode Coalitie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Politieke samenwerking tussen katholieken (KVP) en socialisten (PVDA) die samen kabinetten vormden (1946-1958).

Roosevelt, Franklin D.
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1882-1945), Amerikaans staatsman. In 1921 werd hij getroffen door kinderverlamming, waardoor hij zich enige jaren uit de politiek moest terugtrekken. In 1932 won hij met grote meerderheid de presidentsverkiezingen en zou daarna als eerste driemaal worden herkozen. Ter bestrijding van de in 1929 ingetreden economische crisis ontvouwde hij in 1933 een groots opgezet programma tot hulpverlening van staatswege, samengevat onder de naam `New Deal`. Al aan het eind van de jaren 30 onderkende Roosevelt het gevaar van de situatie in Europa. In weerwil van de isolationistische politiek van de VS slaagde hij erin tijdens het begin van W.O.II steun te geven aan Groot-Brittannië. In maart 1941 kwam het tot de Lend-Lease-Act, de Leen- en Pachtwet, waarbij de president gemachtigd werd aan ieder land welks verdediging hij van vitaal belang achtte voor de veiligheid van de VS, oorlogsgoederen te leveren zonder contante betaling. In augustus 1941 voerde hij voor de kust van Newfoundland besprekingen met Churchill, die resulteerden in het Atlantic Charter. Nadat de Japanse aanval op Pearl Harbor op 7 december 1941 hem in staat had gesteld de VS daadwerkelijk aan de oorlog te laten deelnemen, toonde hij zich een bekwaam leider van zijn volk en een goede organisator van de oorlogindustrie. Van groot belang waren zijn conferenties met Churchill in Washington (juni 1942 en mei 1943), Casablanca (januari 1943) en Quebec (augustus 1943 en september 1944), met Chrurchill en Tsjang Kai-sjek in Cairo (november 1943), met Churchill en Stalin in Teheran (december 1943) en Jalta (februari 1945). Twee maanden na de laatstgenoemde conferentie, waar hij al een fysiek aangeslagen indruk maakte, stierf hij plotseling, op 12 april 1945.

Rost van Tonningen, Meinoud M.
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1894-1945), Nederlands financier en politicus; vooraanstaande figuur in de NSB. Tijdens zijn verblijf in Oostenrijk voor de Volkenbond kwam hij met het nationaal-socialisme in aanraking; terug in Nederland, in 1936, werd hij lid van de NSB en hoofdredacteur van het NSB-orgaan `Het nationale Dagblad`. In juli 1940 werd hij door de Duitse bezetter tot commissaris voor de `marxistische partijen` en de Arbeiderspers benoemd. Het was de bedoeling dat hij van de SDAP een nazi-massapartij zou maken, maar daarin slaagde hij niet. Het jaar daarop werd hij president van de Nederlandsche Bank en secretaris-generaal van Financiën. In de NSB stond hij tegenover Mussert, omdat hij een aanhanger van Himmlers groot-Germaanse politiek was. Bovendien deelde hij het heftige antisemitisme en antiklerikalisme van Himmler. Na de bevrijding werd hij gearresteerd. In de gevangenis van Scheveningen pleegde hij voor de aanvang van het proces tegen hem zelfmoord.

ruggespraak
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - het halen van nieuwe instructies door de leden van de Staten-Generaal als tijdens de vergaderingen voorstellen ter sprake kwamen waarvoor zij geen opdracht van hun Gewestelijke Staten hadden gekregen.

Rusland
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Op 29 febr.1780 kondigde Catharina de Grote van Rusland een gewapende neutraliteit af. Het was een idee van Denemarken,dat zich met Zweden al snel aansloot. Deze landen ontzegden de oorlog- voerenden het recht om neutrale schepen aan te houden en te doorzoeken en verlangden van hen: - dat neutrale schepen ongestoord langs de kust van oorlogvoerende staten konden varen; - dat deze schepen niet-contrabande ongestoord mochten vervoeren; - dat havens die geblokkeerd heetten te zijn dat ook daadwerkelijk waren; - dat het nemen van prijsschepen door de oorlog- voerenden aan deze regels zou worden getoetst. De Republiek der Verenigde Nederlanden sloot zich op 4 jan.1781 aan en bijna alle Europese sta- ten volgden.Spanje en Frankrijk accepteerden de regels, Groot-Brittannie negeerde ze. Daadwerke- lijk kwma er van gewapende neutraliteit weinig terecht.

SA
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Afkorting van `Sturmabteilung`, bruin geuniformeerde, op militaire leest geschoeide knokploegen van de NSDAP. Het geweld en de straatterreur van de SA, die in 1933 300.000 leden telde, hebben in belangrijke mate bijgedragen tot het slagen van Hitlers `Machtubernahme`. Toen de SA onder bevel van SA-Stabchef Ernst Rohm vooral ook in de ogen van de Reichswehr te machtig dreigde te worden, liet Hitler op 30 juni 1934 (`de nacht van de lange messen`) door de SS een ware slachting aanrichten onder SA-leiders. Ook Rohm werd gedood. Hitler schakelde hiermee de SA, die een verdere revolutie wilde en zichzelf als de toekomstige gewapende macht van het nieuwe nazi-rijk zag, als mogelijke hem bedreigende machtsfactor uit. Bovendien wist hij zo de steun van het leger te verwerven.

Sacramenten
Begrippenlijst: Reformatie - De zeven `heilige handelingen` in de rooms-katholieke Kerk, waaronder: doop, huwelijk, biecht en priesterschap.

Salt-akkoord
Begrippenlijst: Koude Oorlog - ( l in 1972) Strategic Arms Limitation Talks. Afspraken tussen VS en Sowjetunie over beperking van aantallen kernraketten.

Saratoga
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Bij deze plaats aan de Hudson werd op 19 sept. 1777 en vervolgens weer op 7 oktober slag geleverd tussen Britse troepen onder Burgoyne en Amerikaanse bij Freeman` Farm en later op Bemis Heights. In de eerste slag ging de overwinning naar Burgoyne, wiens leger grote verliezen leed omdat het maar de helft telde van het Amerikaan- se.Zijn overwinning vooral te danken aan de ani- mositeit tussen de Amerikaanse bevelhebbers Arnold en Gates, waarvan de laatste volledig pas- sief bleef. In de tweede slag nam Gates, die Arnold intussen van het commando had ontheven, toch de leiding Hij stopte de opmars van Burgoyne.In een algeme- ne aanval veroverden de Amerikanen vervolgens de sterkte in het centrum van de Britse linie.Hier- na moest Burgoyne zich met zijn leger overgeven.

Satelietstaten
Begrippenlijst: Koude Oorlog - De Oosteuropese landen die na WO II economisch en militair ondergeschikt waren aan de Sowjetunie.

Schemeroorlog
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Aanduiding voor de periode van 3 september 1939 tot 8 april 1940, waarin Engeland en Frankrijk weliswaar in staat van oorlog met Duitsland verkeerden, maar krijgshandelingen in het Westen uitbleven.

Schoolstrijd
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Politieke strijd rond 1900 waarbij de confessionele partijen gelijkberechtiging van het bijzonder onderwijs opeisten.

schutterij
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - organisatie van poorters die zelf een uitrusting konden aanschaffen en schuttersplicht hadden: zij moesten in vredestijd bewakingsdiensten in hun eigen stad verrichten en in oorlogstijd ingeschakeld worden bij de verdediging van die stad

SD
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Afkorting van Sicherheitsdienst, geheime inlichtingendienst van de SS.

Second Strike
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Vermogen van een land om na een atoomaanval verwoestend terug te slaan.

Segregatie
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Het scheiden van rassen. Zie ook: apartheid.

Seyss-Inquart, Arthur
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1892-1946), Duits-Oostenrijks nazi-politicus. Werd geboren in Moravië, studeerde rechten en liep in W.O.I een verwonding op, waardoor hij mank bleef. Na de oorlog werd hij advocaat te Wenen en als aanhanger van de Groot-Duitse gedachte, lid van o.a. de Deutsche Volksbund. In juni 1937 benoemde Schussnig hem tot staatsraad ten einde hem als verbindingsman tussen regering en Oostenrijkse nazi`s te laten fungeren. In februari 1938 werd hij bondsminister van binnenlandse zaken en openbare veiligheid en na een Duits ultimatum, waarin Schussniggs aftreden werd geëist, op 11 maart 1938 bondskanselier. Nadat op zijn verzoek Duitse troepen het land binnenrukten (Anschluss, 12 maart), werd hij op 14 maart rijksstadhouder van Oostenrijk en kreeg tevens de rang van SS-Obergruppenfuhrer. Na nog rijksminister zonder portefeuille te zijn geworden, werd hij in oktober 1939 waarnemend gouverneur-generaal van Polen onder Frank en tenslotte van mei 1940 tot mei 1945 rijkscommissaris voor het bezette Nederlands gebied, waar hij de hoogste burgerlijke autoriteit was. Aanvankelijk toonde hij zich tegemoetkomend, maar later ging hij het opkomende verzet krachtig onderdrukken. Tevens werkte hij mee aan de deportatie van joden en uitvoering van de `Arbeitseinsatz`. In de laatste oorlogsmaanden trachtte hij via indirecte onderhandelingen met de geallieerden tot een zekere neutralisering van West-Nederland te komen, hetgeen leidde tot voedseltransporten voor de bevolking, terwijl hij bovendien bepaalde, door het Duitse opperbevel bevolen vernielingen in het land wist te voorkomen. In het proces te Neurenberg werd hij wegens oorlogsmisdaden tegen de vrede en tegen de menselijkheid ter dood veroordeeld en op 16 oktober 1946 opgehangen.

Simonie
Begrippenlijst: Reformatie - Handel in kerkelijke ambten. Door omkoperij kon men een lucratieve funktie bemachtigen, zoals bisschop.

Slexible Response
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Aangepast antwoord. Stelling dat VS op elke militaire dreiging van de Sowjetunie een antwoord hebben.

Sociaal Democratische Bond
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - (SDB) Eerste socialistische partij in Nederland, in 1882 opgericht. De SDB werd o.l.v. Domela Nieuwenhuis zeer radicaal.

Sociaal-Darwinisme
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - Quasi-wetenschappelijke leer over ongelijkheid en strijd tussen mensen als voorwaarde voor vooruitgang.

Sociaal-Democraten
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Socialistische beweging die zonder geweld of revolutie een klassenloze samenleving tracht te verwezenlijken.

Sociale Partners
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Werkgevers en werknemers, die bijvoorbeeld in de Stichting van de Arbeid de arbeidsvoorwaarden bespreken.

Sociale Voorzieningen
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Regelingen waarbij de overheid uitkeringen verstrekt aan mensen die niet in eigen levensonderhoud kunnen voorzien.

Sociale Wetten
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Wetten die de overheid heeft gemaakt ter bescherming van koopkracht en het bestaansminimum.

Socialisme
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Beweging die inkomensverschillen en klassenverschillen wil opheffen en paticulier bezit staatseigendom wil maken.

Soevereine Staten
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Onafhankelijke staten.

Soevereiniteit in eigen kring
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Wens van anti-revolutionaire leiders om goddeloze liberale ideeën buiten de deur te houden.

Soevereiniteitsoverdracht
Begrippenlijst: Dekolonisatie - (1949) Overdracht van de hoogste macht door de Nederlandse regering aan de regering van Indonesië.

Solidariteit
Begrippenlijst: Rusland - Poolse vrije vakbond, in 1980 door Walesa opgericht; bezat een geweldige aantrekkingskracht op de Polen.

Sovchozen
Begrippenlijst: Rusland - Staatsboerderijen in de Sowjetunie, waar landarbeiders in loondienst werkten.

Sovjet
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - zie `Raden`.

Sowjet
Begrippenlijst: Rusland - `Raad` van arbeiders en boeren; tijdens de revolutie in 1917 belangrijk, later ondergeschikt aan de Communistische Partij.

Spaanse Successieoorlog
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - 1702-1713: strijd over de troonopvolging in Spanje tussen Engeland, de Republiek en Oostenrijk aan de ene kant en Frankrijk aan de andere kant

Spanje
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Net als Frankrijk wilde Spanje wraak nemen voor het verlies van gebieden in Noord-Amerika.Tot daadwerkelijke steun aan de kolonisten kwam het niet,wel tot financiele (ca. $ 645.000) Een open conflict met Engeland zou de handel teveel schaden en mogelijk nog meer gebied op het spel zetten.Bovendien kon een onafhankelijk Amerika een bedreiging worden voor de Spaanse gebieden terwijl ook de denkbeelden achter de revolutie in deze gebieden voor problemen konden zorgen. Af- zijdig blijven kon bovendien tot teruggave van Gibraltar leiden, hoopte men. Uiteindelijk komt het op 21 juni 1779 toch tot een Spaanse oorlogsverklaring aan Engeland.In het westen van Noord-Amerika werd een aantal forten op de Engelsen heroverd,in Midden-Amerika wer- den wat successen behaald maar Gibraltar bleef Brits door een nederlaag van de Spaanse vloot. Maar een officieel bondgenootschap met de kolonisten weigerde Spanje en het schaarde zich evenmin openlijk achter het streven naar onafhan- kelijkheid. In 1781 sloot het land zich aan bij de bond van gewapende neutrale landen. Na de vrede van Pa- rijs werd de relatie tussen de VS en Spanje moei- lijker wegens grensgeschillen,vaarrechten op de Mississippi en andere wrijvingen.

Spiritualen
Begrippenlijst: Reformatie - Mensen met bijzondere gaven op het geestelijke vlak. Zij waren voor de fraticelli de ware priesters.

Spoetnik
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Russische ruimtesatelliet; de eerste werd in 1957 gelanceerd en toonde de voorsprong op de VS.

Spoetnik
Begrippenlijst: Rusland - Russische ruimtesatelliet; de eerste werd in 1957 gelanceerd en toonde voorsprong op de Verenigde Staten.

Spoorwegstaking
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Nadat de Nederlandse regering in Londen daartoe op 17 september 1944 had opgeroepen, legde het spoorwegpersoneel in de meeste plaatsen het werk neer. Doel van de staking was ontwrichting van het treinverkeer ter ondersteuning van de geallieerde luchtlandingen bij Arnhem en in Noord-Brabant. Oorspronkelijk bedoeld voor 1 maand, duurde de staking tot de bevrijding. Voor het levensonderhoud en de veiligheid van de stakers zorgde de illegaliteit.

SS
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Afkorting van `Schutzstaffel` (beschermingseenheid), oorspronkelijk een paramilitaire organisatie in Duitsland, voor en tijdens W.O.II . Uit leden van de SA werd in 1924 een zwart geuniformeerde, op militaire leest geschoeide organisatie gevormd, die tot taak had een soort lijfwacht te vormen voor Hitler en andere hoge functionarissen van de NSDAP. Deze SS wilde een `rassisch` zuiver Germaans keurkorps zijn (wie wilde toetreden moest door het overleggen van een stamboom zijn raszuiverheid bewijzen), dat de nazi-ideologie hooghield en daaruit, ook in het persoonlijke leven, de uiterste concequenties trok. In 1929 werd Heinrich Himmler `Reichsfuhrer` van de SS. Bij de `Machtubernahme` in 1933 telde de SS 50.000 leden, daarna nam zij snel toe in omvang en betekenis. Er ontstond een machtsstrijd tussen de SA en de SS (men hoefde geen lid van de NSDAP te zijn om tot de SS te worden toegelaten), die bij de zgn. Rohm-putsch in het voordeel van de SS werd beslist. Uit deze `Allgemeine SS` werden reeds kort na de machtsovername vrijwilligers die beroeps-SS`er wilden worden, samengebracht in geheel gemilitariseerde `Sonderkommandos`. Uit deze `Sonderkommandos` ontstonden enerzijds de `Totenkopfverbande`, anderzijds de `Verfugungstruppe`. De `Totenkopfverbande` werden belast met de bewaking van de concentratiekampen. De `Verfugungstruppe` vormde een van de `Wehrmacht` onafhankelijke strijdmacht, die rechtstreeks onder bevel van Hitler stond en zich zelfs tegen de Wehrmacht zou dienen te keren wanneer die het ooit zou wagen Hitler ten val te brengen. Uit `Verfugungstruppe` en `Totenkopfverbande` werd in het voorjaar van 1940 de `Waffen-SS` gevormd.

Staat
Begrippenlijst: Europese geschiedenis - De organisatievorm van mensen die samen in een bepaald land wonen.

Staatkundig Gereformeerde Partij
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - (SGP) Politieke partij, in 1918 opgericht door ontevreden ARP-leden. De SGP is streng christelijk.

staats
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - bijvoorbeeld: staatse leger en staatse vloot; troepen en schepen die onder bevel stonden van de Staten-Generaal van de Republiek

Staats-Brabant
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - een van de generaliteitslanden

Staats-Limburg
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - generaliteitsland

Staats-Vlaanderen
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - generaliteitsland, huidig Zeeuws-Vlaanderen

staatsgezinden
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - regenten die voor een grote macht van de regenten waren en weinig macht voor de stadhouder wensten

Staatsinrichting
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Alles wat met de organisatie van de staat te maken heeft, zoals politieke macht, grondwet, kiesrecht enzovoort.

Staatssecretarissen
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Bewindslieden een soort onderministers; nemen een deel van de taak van een minister op zich.

stadhouder
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - aanvankelijk was een stadhouder de gemachtigde van de vorst in een gewest. Tijdens de Republiek werd de positie van de stadhouder tweeslachtig: aan de ene kant was hij de dienaar van de Staten, aan de andere kant had hij soevereine bevoegdheden als het recht van gratieverlening en het benoemen van magistraten. De stadhouder van van Holland was altijd stadhouder van meerdere gewesten, militair opperbevelhebber van de Unie en lid van de Raad van State.

stadhouderloos
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - periode dat er geen stadhouder was aangesteld en de Staten dus meer macht hadden

Stadsgewest
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Samenwerkingsvorm van verschillende plaatsen in een verstedelijkt gebied, bijvoorbeeld over woningbouw.

Stalin, Josef W.
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - (1879-1953), eigenlijke naam Josef W.Djoegasjwili, Sowjetrussisch staatsman. Hij studeerde voor priester op een seminarie in Tiflis, waarvan hij wegens zijn opstandig gedrag in 1899 werd verwijderd. In 1903 sloot hij zich aan bij de radicale bolsjewistische groep van Lenin. In de periode tot 1917 werd hij meermalen gearresteerd en verbannen, maar telkens wist hij te ontsnappen. In 1912 werd hij opgenomen in het Centrale Comite van de partij. Na de Oktoberrevolutie van 1917 was hij tot 1923 volkscommissaris (minister) voor de nationaliteiten. In 1922 benoemd tot secretaris-generaal van de partij, wist hij zich na de dood van Lenin, in januari 1924, op doeltreffende wijze op te werken tot de machtigste man in de Sowjetunie. In 1930 begon hij met ijzeren hand de collectivisatie van de landbouw door te voeren en van 1934 tot 1938 zorgde een `grote zuivering` voor de uitschakeling van de laatste mogelijke rivalen binnen de partij en het leger. Door in augustus 1939 een niet-aanvalsverdrag met Duitsland te sluiten hoopte hij buiten de oorlog te blijven. De Duitse inval van 22 juni 1941 verraste hem dan ook pijnlijk. Maar hij herstelde zich snel en slaagde erin zich door een enorme inzet waar te maken als de grote leider. In juni 1941 trok hij het opperbevel tot zich, in 1943 werd hij maarschalk en in 1945 generalissimus. In het topoverleg van de Grote Drie op de conferenties van Teheran, Jalta en Potsdam wist hij door een doelbewuste onderhandelingsstrategie de macht en de invloedssfeer van de Sowjetunie te vergroten en op het eind van de oorlog genoot hij als staatsman een enorm prestige in binnen- en buitenland en werd de Sowjetunie als de tweede wereldmogendheid beschouwd. De verwachting dat hij na de overwinning op Hitler een soepeler koers zou gaan varen, bleek ijdel. De onder Russische invloed gekomen Middeneuropese landen werden het een na het ander `gestaliniseerd`.

Stalingrad
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Industriestad aan de Wolga (thans Wolgograd). Tijdens het grote zomeroffensief van de Duitsers in 1942 bereikte het 6e leger onder Von Paulus eind augustus deze stad met de opdracht via Stalingrad langs de Wolga door te stoten naar de belangrijke oliebronnen in de Kaukasus. In de stad stuitten zij op verwoede Russische tegenstand en de verovering vorderde maar zeer langzaam. Wat begonnen was als een eenvoudige bezetting van een stad als flankdekking voor de troepen die naar de Kaukasus in het zuiden oprukten, groeide weldra uit tot een soort tweede Verdun. Stalin wenste een stad die zijn naam droeg, niet op te geven na al de nederlagen die het Rode Leger al geleden had en Hitler die voor Leningrad en voor Moskou zijn legers tot stilstand had zien komen, weigerde de aanval op de hardnekkig verdedigde stad op te geven.

Stamp Act of zegelwet
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - (1765) Deze wet hechtte een zegel aan allerlei drukwerk. Voor dat zegel - een soort leges - moest worden betaald.Op deze manier hoopte Engeland een deel van het geld bijeen te brengen,waarmee het zijn leger betaalde dat de kolonisten beschermde.Om- dat hun bezwaren groot waren kreeg een aantal Amerikanen de functie van zegelagent tegen een jaarsalaris van 300 pond. Hoofdbezwaar van de kolonisten was: no taxation without representation.Verder dat inbreuk op de wet zou worden gestraft door speciale rechtban- ken van de marine die geen juryrechtspraak ken- den. Het verzet was vrijwel algemeen.De Zonen der Vrijheid werden opgericht en dwongen alle zegel- agenten om hun baan neer te leggen.Een speciaal congres ontzegde het Britse parlement het recht om in de kolonie belasting te heffen. Ook in Engeland stuitte de wet op zoveel verzet, dat het parlement hem op 1 mei 1766 introk maar tegelijk de Declaratory Act (Bevestigingswet) aan- nam; daarin bevestigde het parlement zijn zeggen- schap over alle koloniale aangelegenheden. De Stamp Act is van belang omdat hij een sfeer schiep, waarin verzet tegen Engeland tot de mogelijkheden begon te horen

Star Wars
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Zie strategic defense initiative. Verdediging vanuit ruimtestations leidde tot de aanduiding Star Wars.

Staten-Generaal
Begrippenlijst: Nederland 1648-1780 - aanvankelijk een lichaam waarin afgevaardigden van alle Gewestelijke Staten zitting hadden zodat de vorst niet voor zijn bedeaanvragen e.d. alle gewesten hoefde af te reizen. Tijdens de Republiek het lichaam dat de gemeenschappelijke zaken van de zelfstandige gewesten regelde zoals Buitenlandse Zaken, Defensie, Uniekas, bestuur van de generaliteitslanden en het oppertoezicht op de VOC en WIC.

Staten-Generaal
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - De Nederlandse volksvertegenwoordiging, die bestaat uit de Eerste en Tweede Kamer.

Stempelen
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Om zwart werken tegen te gaan moesten werkloze steuntrekkers in de crisisjaren twee keer per dag stempelen.

Steuntrekker
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Werklozen die in de crisisjaren een uitkering ontvingen. De steun was laag en er werd scherp gekontroleerd.

Strategic Defense Initiative
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (SDI) (SDI) Plan van president Reagan om een ultramodern verdedigingssysteem tegen (ICBM-)raketten te laten ontwerpen.

Stunde Null
Begrippenlijst: Koude Oorlog - Het jaar 1945 in Duitsland, nulpunt na een verloren oorlog, maar ook een keerpunt om opnieuw te beginnen.

Subsidiariteit
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Katholieke idee dat de staat geen zaken naar zich toe mag trekken die particulieren zelf kunnen regelen.

Subsidiëring
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Bekostiging van iets, bijvoorbeeld bijzonder onderwijs, door de overheid.

Supranationale Organisaties
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Bovennationale organisaties. Gemeenschappelijk gezag dat boven de macht van nationale regeringen staat.

swastika
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Swastika, of `hakenkruis`. Symbool van het nationaal-socialisme, als zodanig door Hitler in 1933 op nationaal niveau ingevoerd. Het swastika-teken is een oud godsdienstig symbool in India.

Tactiek van de verschroeide aarde
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Het verwoesten van de landstreek waar een leger doorheentrekt, zodat de vijand er niets bruikbaars meer vindt. Dit kan geschieden door wegen en bruggen te vernielen, door gewassen op het veld te verbranden, door vergiftigen van waterreservoirs, enz. Door de Russen toegepast vanaf de eerste offensieven van de Duitsers in 1941. De bevoorrading van de Duitse troepen liep daardoor in het honderd.

Tea Act of Theewet
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Om de corrupte East India Tea Co te redden nam het Britse parlement op 10 mei 1773 de Tea Act aan. De maatschappij kreeg het recht een half miljoen pond thee in Amerika te importeren tegen een extra gunstig tarief, waardoor deze partij thee goedkoper werd als normale importthee en zelfs als gesmokkelde.In vier havenplaatsen werden wederverkopers voor deze partij aangesteld, in drie plaatsen traden deze vervolgens weer af onder druk van de publieke opinie. Die in Boston weigerde. Het gevolg was de Boston Tea Party.

Test Ban Treaty
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1963) Kernstopverdrag tussen VS en Sowjetunie om geen atoomproeven in de atmosfeer of onder water te houden.

Tet-Offensief
Begrippenlijst: Koude Oorlog - (1968) Groot offensief van de Vietcong en het Noordvietnamese leger, genoemd naar het boeddhistische nieuwjaar.

Thuislanden
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Tien kleine en onvruchtbare gebieden die de Zuid-Afrikaanse regering aan de zwarten had toegewezen.

Ticonderoga
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Dit oude Franse fort aan Lake Champlain in de staat New York was opslagplaats van Brits ge- schut.Benedict Arnold en Ethen Allen werkten in 1775 onafhankelijk van elkaar een plan uit om deze voorraad in handen te krijgen en gingen sa- menwerken toen ze van elkaars bedoelingen ken- nis kregen.Ze veroverden het fort in een verras- singsaanval en maakten zo`n 80 kanonnen en een massa munitie buit (10 mei 1775). Burgoyne heroverde het fort in juli 1777.In dat jaar mislukte een Amerikaanse poging om het weer in handen te krijgen.

Tirannie
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Alleenheersers die hun macht misbruiken.

Tory
Begrippenlijst: Amerikaanse Revolutie - Met de termen loyalisten of tories worden alle in Amerika geboren personen aangeduid, die tijdens de Amerikaanse opstand aan de kant van Enge- land bleven staan.Vaak hielpen ze de Engelse zaak daadwerkelijk door spionage of door hulp aan het Engelse leger.Een aantal Engelse cam- pagnes in bepaalde delen van het land werd op- gezet, omdat de plannenmakers daar op hulp van de loyalisten rekenden.Van de ca. 2.500.000 be- woners (Indianen niet meegeteld) was zo`n 20% loyalist en verkozen 80.000 uiteindelijk balling- schap - onder meer in Canada - boven een verder verblijf in de nieuwe republiek. De loyalisten vorm- den net als hun tegenstanders milities, waarvan de meest bekende het British Legion was. Tory was ook de aanduiding voor een politieke partij in Engeland,die in deze tijd van mening was dat de koning het recht had zijn eigen ministers te benoemen en dat deze aan de koning verantwoor- delijk waren,vooropgesteld dat het Lagerhuis het met `s konings keuze eens was.De Tories maakten in deze tijd de dienst uit in Londen.

Totale oorlog
Begrippenlijst: Eerste Wereldoorlog - Oorlog waarbij niet alleen de militairen betrokken zijn, maar waarin alle burgers op de een of andere wijze bij de oorlogvoering zijn ingeschakeld. De Eerste, en vooral de Tweede Wereldoorlog, werden gekenmerkt door hun totale karakter.

Totale oorlog
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Oorlog waarbij niet alleen de militairen betrokken zijn, maar waarin alle burgers op de een of andere wijze bij de oorlogvoering zijn ingeschakeld. De Eerste, en vooral de Tweede Wereldoorlog, werden gekenmerkt door hun totale karakter.

Totalitair Systeem
Begrippenlijst: Staatsinrichting Nederland - Dictatuur waarbij het individu ondergeschikt is aan de staat; propaganda en terreur zorgen voor gehorzame burgers.

totalitaire staat
Begrippenlijst: Tweede Wereldoorlog - Politiek stelsel waarin de staat in beginsel het gehele leven van zijn individuele onderdanen in elk opzicht beheerst en waarin in tegenstelling tot andere vormen van dictatuur passieve onderwerping niet wordt geduld.

Townships
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Woongebieden voor de zwarten, buiten de blanke steden, waar zij werkten maar niet mochten wonen.

Transvaal
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Met Oranje-Vrijstaat een van de zelfstandige republieken die de boeren na de grote trek stichtten.

Trekarbeiders
Begrippenlijst: Dekolonisatie - Zwarte arbeidskrachten in Zuid-Afrika die huis en haard moesten verlaten om in de mijnen te werken.