Radbout Universiteit Nijmegen - Woordenboek Organische Chemie

Categorie: Chemie, chemische- en kernindustrie > Organische chemie
Datum & Land: 15/02/2007, NL offline
Woorden: 1302

bistrimethylsilylmalonester
(18457-04-0)
Engelse vertaling: Bis(trimethylsilyl)malonate
CAS Nummer: 18457-04-0


blokcopolymeer
Engelse vertaling: block copolymer
Copolymeer waarbij het polymeer bestaat uit de monomeren A en B die in blokvorm over het polymeer verdeeld zijn: (A) N -(B) M .

blauwzuurgas
(74-90-8)
structuurformule: HCN
IUPAC naam: waterstofcyanide
Engelse vertaling: hydrogen cyanide
Groepen: zuren , geurstoffen
CAS Nummer: 74-90-8
UN Nummer: 1051
Blauwzuurgas is een triviale naam voor isocyaanwaterstof. Het is op aarde ontstaan door elektrische ontladingen in de oeratmosfeer uit moleculair waterstof, koolstofdioxide, koolstofmonoxide, ammoniamethaan en moleculair stikstof. Bij pH 8 ontstaat in water uit dit gas meer complexere moleculen. Het ruikt naar amandelen. Je mag je hierbij afvragen wie zo gek is geweest om de geur dit giftige gas te benoemen.

boterzuur
(107-92-6)
IUPAC naam: butaanzuur
Engelse vertaling: butyric acid, butanoic acid
Duitse vertaling: Buttersäure
Groepen: alkaanzuren , zuren
CAS Nummer: 107-92-6
NSC Nummer: 8415
Esters van dit zuur komen in boter voor.

borneol
(507-70-0)
CAS Nummer: 507-70-0


boot-conformatie
Duitse vertaling: Wannenform
Groepen: stereochemie , conformatie
Een van de drie conformaties van een zesring, waarbij de bindingen normale lengtes en hoeken hebben. Vergelijk stoel-conformatie , twist-conformatie

broomthymolblauw
(76-59-5)
afkorting: BTB
Engelse vertaling: bromothymol blue
Groepen: zuur-base-indicatoren
CAS Nummer: 76-59-5
NSC Nummer: 7819
Omslagtraject (in pH): (geel) 6.0 - 7.6 (blauw)

broombenzeen
(108-86-1)
IUPAC naam: broombenzeen
Engelse vertaling: bromobenzene
CAS Nummer: 108-86-1
NSC Nummer: 6529


bromoform
(75-25-2)
IUPAC naam: tribroommethaan
Engelse vertaling: bromoform
CAS Nummer: 75-25-2
NSC Nummer: 8019
UN Nummer: 2515


bromeren
Groepen: halogeneren
Halogeneren met broom.

broeikasgassen
Duitse vertaling: Treibhausgase
Gassen die het broeikaseffect van de atmosfeer versterken, zoals H 2 O, CO 2 , CH 4 , N 2 O (lachgas), CCl 3 F en CCl 2 F 2 . Als eigenschappen hebben ze dat ze niet reageren met een hydroxylradicaal, niet afgebroken worden door zichtbaar of nabij ultraviolet licht, niet oplossen in water en licht met een golflengte tussen 8 en 13 l m wel absorbeert.

brekingsindex
afkorting: n
Getal dat aangeeft hoeveel licht afbuigt op een grensvlak van twee media. De brekingsindex van een stof is de index op het grensvlak van die stof en lucht. De index is gedefinieerd als de quotient van de snelheid van het licht in het eerste medium en die in het tweede medium. De index is afhankelijk van de golflengte van het licht en normaal bepaald voor geel licht. De mate van afbuiging van het licht wordt bepaald door de brekingsindex: de hoek van uitval is gelijk aan de hoek van inval gedeeld door de brekingsindex.
Voorbeeld Brekingsindex t.o.v. lucht, bij kamertemperatuur en normale druk brekingsindex
589 nm (geel) aceton 1.359 benzeen 1.501 ethanol 1.362 ether 1.353 glycerol 1.469 paraffine 1.48 petroleum 1.45 terpentijn 1.472 tetra 1.466 water 1.333

Bredt, regel van
synoniemen: regel van Bredt
Regel die stelt dat een dubbele binding gevormd uit een hydrohalogenide-eliminatie niet naar een tertiar bicyclisch koolstofatoom vormt, tenzij de ringen groot genoeg zijn.

butanon
(78-93-3)
synoniemen: methylethylketon
IUPAC naam: butanon
afkorting: MEK
Engelse vertaling: butanone, methyl ethyl ketone
Groepen: oplosmiddelen , alkanonen
CAS Nummer: 78-93-3
UN Nummer: 1193
Kleurloos en vluchtig oplosmiddel. Het wordt gemaakt door oxidatie van butaan.

butaandizuur
(110-15-6)
synoniemen: barnsteenzuur, barnsteenzuur
IUPAC naam: butaandizuur
Engelse vertaling: butanedioic acid, succinic acid, amber acid
Groepen: zuren
CAS Nummer: 110-15-6
NSC Nummer: 106449
E-Nummer: E363


butaan
(106-97-8)
Engelse vertaling: butane
Duitse vertaling: Butan
Groepen: alkanen
CAS Nummer: 106-97-8
UN Nummer: 1011


buskruit
Mengsel van salpeter, koolstofpoeder en zwavel.

bunsenbrander
Brander die door dhr. Bunsen is uitgevonden. Het nieuwe aan deze brander was, dat onderaan de `schoorsteen` een instelbare hoeveelheid lucht meegezogen kan worden, zodat het gas goed kan verbranden. Om een schone vlam te krijgen, moet het mengsel ongeveer 2 keer zoveel lucht als gas bevatten.

Bunsen, Robert Wilhelm
1. Robert Wilhelm Bunsen was een chemicus, die bij een van zijn proeven door zijn onvoorzichtige karakter blind werd. Ook heeft hij zichzelf met een proef, waarbij hij arsenicum gebruikte, bijna vergiftigd. Tijdens deze proef ontdekte hij wel, dat het hydraat van ijzeroxide een goed tegengif tegen arsenicum is. Hij is vooral bekend door de door hem uitgevonden bunsenbrander. Hij heeft verder de elementen rubidium en cesium ontdekt.
2. 1811 - 1899 Zie bunsenbrander

BuLi
(109-72-8)
Engelse vertaling: butyl lithium
Groepen: basen
CAS Nummer: 109-72-8
N-butyllithium is een sterke base.

buckyball
(99685-96-8)
structuurformule: C60
IUPAC naam: fullereen
Engelse vertaling: buckyball
Groepen: alkanen
CAS Nummer: 99685-96-8
Eenvoudigste van de fullerenen.

Bucherer-reactie
Groepen: naamreacties
Hydroxy-de-aminering danwel amino-de-hydroxylering van naftylamines en naftolen.

butylglycol
(111-76-2)
Engelse vertaling: butylglycol
CAS Nummer: 111-76-2
NSC Nummer: 60759
UN Nummer: 2369


butylacrylaat
(141-32-2)
Engelse vertaling: butyl acrylate
CAS Nummer: 141-32-2
NSC Nummer: 5163
UN Nummer: 2348
Was in 2000 de meest geproduceerde acrylester.

butylacetaat
(123-86-4)
IUPAC naam: butylethanoaat
Engelse vertaling: butyl acetate, butyl ethanoate
CAS Nummer: 123-86-4
NSC Nummer: 9298
UN Nummer: 1123


butyl-4-hydroxybenzoaat
(94-26-8)
Engelse vertaling: butyl 4-hydroxybenzoate, butyl paraben
Groepen: parabenen
CAS Nummer: 94-26-8
NSC Nummer: 8475


buteenoxide
(106-88-7)
synoniemen: ethyloxiraan, butyleenoxide
Engelse vertaling: butene oxide, butylene oxide
CAS Nummer: 106-88-7
NSC Nummer: 24240
UN Nummer: 3022


casnummer
synoniemen: cas-nummer
Nummer waarmee chemicaliën bijna uniek genummerd zijn. Veel databases op het internet gebruiken het nummer dat door Chemical Abstract Service (=CAS) is ontwikkelt. Het meest recent toegevoegde nummer is op deze pagina te vinden.

carveol
(99-48-9)
Engelse vertaling: carveol
CAS Nummer: 99-48-9
NSC Nummer: 68313


carvacrol
(499-75-2)
Engelse vertaling: carvacrol, isothymol
CAS Nummer: 499-75-2
NSC Nummer: 6188


caroteen
(7235-40-7)
synoniemen: beta-caroteen
Engelse vertaling: carotene
Groepen: carotenen , kleurstoffen
CAS Nummer: 7235-40-7
NSC Nummer: 62794
E-Nummer: E160
Is in het lichaam belangrijk voor het zien nadat het is gereageerd tot cis- of trans-retinal. Dit dient in het oog voor het invangen van licht waarna het een elektrische puls afgeeft.

carcinogeen
synoniemen: kankerverwekkend
Informatie over carcinogeniteit kan gevonden worden in de Material Safety Datasheets waarvoor bij veel chemische verbindingen in dit Woordenboek een verwijzing is gemaakt (als er een cas-nummer bekend is).

carbonzuur
Engelse vertaling: carboxylic acid
Duitse vertaling: Carbonsäure
Een carbonzuur (RCOOH) wordt zuur genoemd omdat het afstaan van de waterstof vergemakkelijkt wordt door de conjugatie van de negatieve lading over de twee zuurstof-atomen.

carbonylgroep
De groep C=O komt onder andere voor in aldehyden, ketonen, carbonzuren.

carbonzuren
Duitse vertaling: Carbonsäuren
Klasse van verbindingen met een of meer carbonzuren. Zie carbonzuur

carbonium ion

synoniemen: carbenium ion
Engelse vertaling: carbonium ion, carbenium ion
Groepen: carbokation
Positief geladen koolwaterstof, waarbij de positieve lading op een koolstofatoom gelokaliseer is.

carbofuraan
(1563-66-2)
CAS Nummer: 1563-66-2
NSC Nummer: 167822
UN Nummer: 2757


carbodiimiden
Een bekend voorbeeld hiervan is dicyclohexylcarbodidmide.

carbeen
Het reactief molecuul CH 2 .

carbid
(75-20-7)
CAS Nummer: 75-20-7
UN Nummer: 1402
Zeer brandbaar (lees: explosief) organometaal. Vermaak van menig jongere op het platteland.

carbamidezuur
(463-77-4)
Engelse vertaling: carbamic acid
CAS Nummer: 463-77-4


captan
(133-06-2)
CAS Nummer: 133-06-2
NSC Nummer: 36726
UN Nummer: 2773


caprylzuur
IUPAC naam: octaanzuur
Engelse vertaling: caprylic acid, octanoic acid
Groepen: alkaanzuren
NSC Nummer: 5024


capronzuur
(142-62-1)
IUPAC naam: hexaanzuur
Engelse vertaling: caproic acid, hexanoic acid
Groepen: alkaanzuren , zuren
CAS Nummer: 142-62-1
NSC Nummer: 8266
UN Nummer: 2829


caprolactam
(105-60-2)
Engelse vertaling: caprolactam
CAS Nummer: 105-60-2
NSC Nummer: 117393


caprinezuur
IUPAC naam: decaanzuur
Engelse vertaling: capric acid, decanoic acid
Groepen: alkaanzuren
NSC Nummer: 5025


Cannizzaro-reactie
Groepen: naamreacties
Een zelf-oxidatie of zelf-reductie reactie van een aldehydes zonder alpha-waterstofatomen in een sterk basisch oplossing, waarbij een mengsel van een alcohol een zout ontstaat.

candela
afkorting: cd
Groepen: SI-eenheden
Maat voor de lichtsterkte.

campheen
(79-92-5)
IUPAC naam: 2,2-dimethyl-3-methylene-bicyclo[2.2.1]heptaan
Engelse vertaling: camphene
Groepen: geurstoffen
CAS Nummer: 79-92-5
NSC Nummer: 4165


calorie
afkorting: cal
Engelse vertaling: calorie
Groepen: eenheden
Oude maat voor energie, die vervangen is door de joule. 1 cal = 4,1868 J

calciumsorbaat
(7492-55-9)
Engelse vertaling: calcium sorbate
Groepen: conserveermiddelen
CAS Nummer: 7492-55-9
E-Nummer: E203


calciumbenzoaat
(2090-05-3)
Engelse vertaling: calcium benzoate
CAS Nummer: 2090-05-3
E-Nummer: E213


calcium
afkorting: Ca
Engelse vertaling: calcium
Duitse vertaling: Calcium
Groepen: elementen , aardalkalimetalen
De naam calcium komt van de latijnse naam calx, dat kalksteen betekent. In zuivere vorm ziet calcium er uit als een metaal. Calcium is het vijfde element in de lijst van voorkomen op aarde.

cafedne
(58-08-2)
synoniemen: thedne
IUPAC naam: 3,7-dihydro-1,3,7-trimethyl-1H-purine-2,6-dione
Engelse vertaling: caffeine
Duitse vertaling: Koffein
Groepen: drugs
CAS Nummer: 58-08-2
NSC Nummer: 5036
UN Nummer: 1544
Verslavend bestanddeel in koffie. In thee wordt dit thedne genoemd. Caffedne is bij een concentratie van 150 mg-kg dodelijk voor 50 procent van de mensen. Dit komt overeen met 50 a 100 kopjes koffie.

cadaverine
(462-94-2)
IUPAC naam: 1,5-pentaandiamine
Engelse vertaling: cadaverine
Groepen: alkaandiaminen , geurstoffen
CAS Nummer: 462-94-2
Giftige verbinding die naar rottend vlees ruikt.

cavitand
Engelse vertaling: cavitand
Een molecuul dat een permanent hol heeft waarin andere moleculen gebonden kunnen worden.

cerobrosiden
Groepen: glycolipiden
Lipide die bestaat uit sfingosine, galactose en een hogere vetzuur. Ze komen voor in de menselijke hersenen en zenuwen.

centrifugeren
Duitse vertaling: Zentrifugieren
Scheidingstechniek gebaseerd het neerslaan van neerslag of het zich verplaatsen van deeltjes door een matrix als gevolg van de uitwaarde centrifugale kracht door het draaien van het monster.

celsius
afkorting: C
Schaal voor de temperatuur. 0 o C = 237.15 K Zie Celsius, Anders Vergelijk kelvin

celluloseacetaat
(9004-35-7)
afkorting: CA
Engelse vertaling: cellulose acetate
CAS Nummer: 9004-35-7


cellulose
(9004-34-6)
Groepen: polysachariden
CAS Nummer: 9004-34-6
De glucose-eenheden in cellulose zitten niet regelmatig in het molecuul, wat by zetmeel wel het geval is. Dit heeft als gevolg dat cellulose niet zoals zetmeel door het menselijke lichaam afgebroken en dus verteerd kan worden. Vergelijk zetmeel

CFK-115
(76-15-3)
IUPAC naam: chloorpentafluorethaan
Engelse vertaling: CFC-115, chloropentafluoroethane
Groepen: CFK`s
CAS Nummer: 76-15-3
UN Nummer: 1020


CFK-114
(76-14-2)
IUPAC naam: 1,2-dichloor-1,1,2,2-tetrafluorethaan
Engelse vertaling: CFC-114, 1,2-dichloro-1,1,2,2-tetrafluoroethane
Groepen: CFK`s
CAS Nummer: 76-14-2


CFK-113
(76-13-1)
IUPAC naam: 1,1,2-trichloor-1,2,2-trifluorethaan
Engelse vertaling: CFC-113, 1,1,2-trichloro-1,2,2-trifluoroethane
Groepen: CFK`s
CAS Nummer: 76-13-1


chromofoor
Een groep atomen in een molecuul, die zichtbaar licht absorbeert en daarmee het verbinding een kleur geeft.
Voorbeeld azoverbindingen

cholesterol
(57-88-5)
cholesterol
synoniemen: cholest-5-en-3?-ol
Engelse vertaling: cholesterol
Duitse vertaling: Cholesterin
Groepen: sterodden
CAS Nummer: 57-88-5
NSC Nummer: 8798
Deze sterodd speelt een rol in stofwisseling en wordt geproduceerd in lever. Tegenwoordig veroorzaakt het vaak de ziekte arteriosclerosehet dichtslibben van bloedvaten. Het is uitgangsstof voor verschillende hormonen zoals testosteron en oestradiol.

chloropreen
(126-99-8)
IUPAC naam: 2-chloorbutadieen
Engelse vertaling: chloroprene
CAS Nummer: 126-99-8
NSC Nummer: 18589
UN Nummer: 1991
Monomeer van chloropreen rubber. Vergelijk isopreen

chlorofeen
(120-32-1)
Engelse vertaling: chlorophene
CAS Nummer: 120-32-1
NSC Nummer: 59989


chloroform
(67-66-3)
IUPAC naam: trichloormethaan
Engelse vertaling: trichloromethane
Duitse vertaling: Chloroform, Trichlormethan
Groepen: oplosmiddelen
CAS Nummer: 67-66-3
NSC Nummer: 77361
UN Nummer: 1888


chloreren
Groepen: halogeneren
1. Halogeneren met chloor.
2. Water ontsmetten met chloor.

chlordaan
(57-74-9)
Engelse vertaling: chlordane
Groepen: POPs , pesticiden
CAS Nummer: 57-74-9
NSC Nummer: 8931
UN Nummer: 2996


chloraalhydraat
(302-17-0)
synoniemen: 2,2,2-trichloorethaandiol
Engelse vertaling: chloral hydrate, 2,2,2-trichloroethanediol
CAS Nummer: 302-17-0
NSC Nummer: 3210
UN Nummer: 2811
Is een kalmeringsmiddel.

chloraal
(75-87-6)
IUPAC naam: 2,2,2-trichloorethanal
Engelse vertaling: chloral, 2,2,2-trichloroethanal
CAS Nummer: 75-87-6
Kleurloze vloeistof dat gemaakt wordt door ethanal te chloreren. Werd vroeger gebruikt om DDT te maken.

chloorhexidine
(55-56-1)
Engelse vertaling: chlorhexidine
CAS Nummer: 55-56-1


chloorfluorkoolwaterstoffen
synoniemen: freonen
afkorting: CFK`s, CFCs, FCKWn
Duitse vertaling: Fluorchlorkohlenwasserstoffen
Groepen: broeikasgassen
Chloorfluorkoolwaterstoffen komen voor in oude koolsystemen, zoals koelkasten. Ze zijn goedkoop te maken, stabiel, onbrandbaar en verdampen makkelijk. Maar ze tasten ook de ozonlaag aan en zijn daarom sinds 1995 verboden. Zie HCFK`s, HFK`s

chlooramine
(10599-90-3)
structuurformule: H2NCl
IUPAC naam: monochlooramine
Engelse vertaling: chloramine, monochloroamine
CAS Nummer: 10599-90-3
Desinfectiemiddel voor drinkwater dat gebruikt wordt in de VS. In mei 2000 in de media als middel tegen de bacterie die de veteranenziekte veroorzaakt.

chiraal centrum
Engelse vertaling: chiral center
Een tetraëdrisch omringt koolstofatoom met vier verschillende groepen. Chirale atomen of centra worden vaak aangegeven met een asteriks (*).

chiraliteit
Eigenschap van moleculen die stereoisomerie vertonen.

Chichibabin-reactie
Groepen: naamreacties
Aminering van een heterocyclische stikstofverbinding met een alkalimetaal amide. Bijvoorbeeld de reactie hierboven.

chemische verschuiving
Engelse vertaling: chemical shift
Maat voor het verschil in frequentie in NMR experimenten tussen een standaard (vaak silaan) en een piek in het spectrum.

chemische binding
Engelse vertaling: chemical bond
De krachten die de atomen bij elkaar houden. Deze worden verdeeld in bindingstypen.

chemische adsorptie
Engelse vertaling: chemical adsorption, chemisorption
Een adsorptie waarbij de interactie bestaat uit zwakke chemische bindingen tussen het gas of vloeistof en de vaste stof. Zie adsorptie Vergelijk fysische adsorptie

chemiluminiscentie
Engelse vertaling: chemiluminiscence
Het proces waarbij licht gemaakt wordt door een chemische reactie. Zie luminol

Chemiekaarten
Naslagwerk met informatie over de meest gebruikte chemicaliën in de Nederlandse laboratoria en industriën. Is beschikbaar als kanarie-geel boek en op cdrom. Naast enkele fysische eigenschappen bevat het ook informatie over schadelijkheid, toxiciteit en hoe de stof behandelt moet worden (opslag, vervoer etc). Het WOC biedt al deze informatie ook en op elke internet-computer, maar bevat niet alle in Chemiekaarten opgenomen stoffen.

chelaat
Molecuul dat op twee plaatsen met een metaal bindt.

chrysene
(218-01-9)
Engelse vertaling: chrysene
CAS Nummer: 218-01-9
NSC Nummer: 6175


civeton
(542-46-1)
Engelse vertaling: civetone
Groepen: geurstoffen
CAS Nummer: 542-46-1
Heeft een zoete geur en wordt in parfums gebruikt.

citronellol
(106-22-9)
IUPAC naam: 3,7-dimethyl-6-octen-1-ol
Engelse vertaling: citronellol, 3,7-dimethyl-6-octen-1-ol
Groepen: smaakstoffen
CAS Nummer: 106-22-9
NSC Nummer: 8779


citroenzuur
(77-92-9)
IUPAC naam: 2-hydroxy-1,2,3-propaantricarbonzuur
Engelse vertaling: citric acid
Duitse vertaling: Citronensäure
Groepen: zuren
CAS Nummer: 77-92-9
NSC Nummer: 626579
E-Nummer: E330
Citroenzuur komt voor in het lichaam voor in de citroenzuurcyclus. Heeft witte kristallen die bij 153 o C decomposeert. Het geeft de zure smaak aan vruchten als citroenen, si naasappels en ananassen. Citroenzuur wordt veel in limonades gebruikt (E330) en het ijzerammoniumzout wordt gebruikt in blauwdruk papier. Het kan gewonnen worden door precipitatie met kalk en na filtratie door toevoeging van zwavelzuur. Ook kan het door fermentatie verkregen worden uit glucose of gesynthetiseerd worden uitgaande van aceton of glycerol.

citraconzuur
(498-23-7)
Engelse vertaling: citraconic acid
CAS Nummer: 498-23-7
NSC Nummer: 32949


cis-trans-isomerie
Groepen: stereoisomerie
Verbindingen met een dubbele binding kunnen isomerie vertonen, doordat de dubbele band niet draaibaar is. Groepen kunnen dan in zowel een cis- als in een trans-conformatie zitten, zodat twee verschillende isomeren ontstaan
Voorbeeld Malednezuur en fumaarzuur zijn elkaars cis-trans-isomeren.

cis-2-buteen
(590-18-1)
synoniemen: (Z)-2-buteen
Engelse vertaling: cis-2-butene, (Z)-2-butene
Groepen: 2buteen
CAS Nummer: 590-18-1
UN Nummer: 1012
Vergelijk trans2buteen

cis-
Groepen: cis-trans-isomerie
Sterische configuratie van chemische groepen die optreedt bij alkenen en cyclische verbindingen.
Voorbeeld Malednezuur is de cis-configuratie van buteendizuur.

Clemmensen-reductie
Groepen: naamreacties
Reductie van een carbonylgroep tot een methyleengroep.

clathraat
synoniemen: insluitverbinding
Een chemische stof die kleine moleculen kan insluiten in een kristalrooster van de gastheer.
Voorbeeld Een voorbeeld is water dat een clathraat vormt met xenon.

Claisen-omlegging
Groepen: naamreacties
Evenwicht licht vooral recht door stabiliteit van carbonylfunctie. Vergelijk Cope-omlegging

cortison
(53-06-5)
Engelse vertaling: cortisone
Duitse vertaling: Kortison
Groepen: sterodden
CAS Nummer: 53-06-5
NSC Nummer: 9703


corticosteron
(50-22-6)
Engelse vertaling: corticosterone
Groepen: sterodden
CAS Nummer: 50-22-6
NSC Nummer: 9705


coroneen
(191-07-1)
Engelse vertaling: coronene
Groepen: PAK`s
CAS Nummer: 191-07-1
NSC Nummer: 90725


Corey-Winter-reactie
Groepen: naamreacties
Ringsplitsing van een cyclisch thiocarbonaat tot een olefine. Het cyclisch thiocarbonaat wordt gevormd uit thiofosgeen en een diol in DMAP.