Radbout Universiteit Nijmegen - Woordenboek Organische Chemie

Categorie: Chemie, chemische- en kernindustrie > Organische chemie
Datum & Land: 15/02/2007, NL offline
Woorden: 1302

Kekulé, Friedrich August
1. Presenteerde in het artikel `Sur les constitution des substances aromatiques` aan de Société Chimiques de Paris in 1865 de juiste structuur van benzeen. Albert Ladenburg en Wilhelm K ö rner bewezen zijn gelijk.
2. 1829-1896

kevlar
Groepen: polymeren , aramidepolymeren
Aramide polymeer.

kinetische deprotonatie
synoniemen: deprotonatie, kinetische
Deprotonatie met een sterke base in een aprotisch oplosmiddel, zodat de reactie irreversibel is. Als er competitie bestaat tussen regioisomeren, bepaalt het quotiënt van de relatieve reactiesnelheden de verhouding tussen beide isomeren.

kilogram
afkorting: kg
Groepen: SI-eenheden
Maat voor massa.

Kiliani-Fishersynthese
Groepen: suikerchemie
In deze reactie wordt een aldose omgezet in twee epimeren met één koolstof meer dan de aldose. De reagentia zijn HCN en

Knoevenagel-reactie
Groepen: naamreacties
Z en Z` mogen groepen zijn als CHO, COR, COOH, COOR, CN, NO 2 , SOR, SO 2 R, SO 2 OR. Ook mag één Z-groep een waterstofatoom zijn.

koper
IUPAC naam: koper
afkorting: Cu
Engelse vertaling: copper
Duitse vertaling: Kupfer
De naam koper is afgeleid van de naam van het Griekse eiland Cyprus, de voornaamste vindplaats van koper in de oudheid. Koper is met goud het element, dat het langst bekend is. De oudste gemaakte koperkralen komen uit het noorden van Irak. Deze zijn van zuiver koper gemaakt en ongeveer 11.000 jaar oud. Ongeveer 7000 jaar geleden ontdekte men hoe men koper uit de koper-ertsen kon winnen. Koper wordt gebruikt in elektriciteitskabels, voor het maken van munten en medailles en voor het maken van waterleidingen en waterkranen. Zie organokoperverbindingen

koolzuur
(463-79-6)
Engelse vertaling: carbonic acid
Duitse vertaling: Kohlensaeure
CAS Nummer: 463-79-6
Veroorzaakt de bubbeltjes in bier en frisdrank.

koolwaterstof
formule: CnHm
Engelse vertaling: hydrocarbon
Duitse vertaling: Kohlenwasserstoff
Groepen: acyclische koolwaterstoffen
Verbinding die alleen koolstof- en waterstofatomen bevat.

koolstofdatering
Engelse vertaling: carbon dating
Techniek om de ouderdom van (fossiel) organisch materiaal te bepalen. De methode meet hiervoor de radioactiviteit van koolstof-14 ( 14 C). Door de mate van verval van dit radioactieve koolstof kan de ouderdom bepaald worden.

koolstof
afkorting: C
Engelse vertaling: carbon
Duitse vertaling: Kohlenstoff
Groepen: elementen
Komt voor in drie vormen: diamant, grafiet en buckyball.

koolmonoxidevergiftiging
synoniemen: kolendampvergiftiging
Verstikking door koolstofmonoxide. Dit gas verdringt het zuurstof op het hemoglobine waardoor het lichaam niet voldoende zuurstof tot zich kan nemen.

koolhydraten
formule: CnH2Om
synoniemen: suikers, sachariden
Engelse vertaling: carbohydrates
Duitse vertaling: Kohlenhydrate
Groepen: suikerchemie
Oude benaming voor mono-, di- en polysachariden. Vroeger meende men dat een koolhydraat een gehydrateerde koolstofmolecuul was, omdat koolhydraten altijd de structuurformule C n (H 2 O) m hadden.

kooldioxide
(124-38-9)
synoniemen: koolstofdioxide
Engelse vertaling: carbon dioxide
Duitse vertaling: Kohlendioxyd
CAS Nummer: 124-38-9
E-Nummer: E290
UN Nummer: 1013
Gas dat rol heeft bij stofwisseling van mens-dier en planten. Waar planten CO 2 omzetten in O 2 (fotosynthese zetten dieren en mensen O 2 om in CO 2 . Ook is CO 2 een produkt van verbranding. Het lost op in water waarbij zouten zoals kalk kunnen ontstaan: CO 2 (g) + H 2 O(l) /> - < - CO 2 (aq)
CO 2 (aq) + 2H 2 O(l) /> - < - HCO 3 - (aq) + H 3 O +
HCO 3 - (aq) + H 2 O(l) /> - < - CO 3 2- (aq) + H 3 O + (aq)
Ca 2+ (aq) + CO 3 2- (aq) /> CaCO 3 (s)

kookpuntsverhoging
Engelse vertaling: boiling-point elevation
Verhoging van het kookpunt van een vloeistof doordat er een andere verbinding in is opgelost.

kookpunt
Engelse vertaling: boilingpoint
Groepen: fysische eigenschappen
Temperatuur waarbij een zuivere stof uit de vloeibare fase overgaat in een gasfase.

koningswater
synoniemen: koningszuur
Groepen: sterke zuren
Mengsel van geconcentreerd zoutzuur en geconcentreerd salpeterzuur. De actieve deeltjes in de oplossing zijn chloor en NOCl.

kolendamp
Gas dat ontstaat bij een onvolledige verbranding van steenkool of andere brandstoffen.

Kolbe-reactie
Groepen: naamreacties
2 RCOO - /> R-R Dimerisatie van een alkanoaat door elektrolitische oxidatie.

Kolbe-Schmitt-reactie
Groepen: naamreacties
Introductie van een zuurgroep in fenoxide.

koken
Engelse vertaling: boiling
Proces waarbij een stof overgaat van de vloeistoffase in een gasfase.

Koch-reactie
Groepen: naamreacties
Zuurgekataliseerde additie van water en koolstofmonoxide aan een alkeen.

Kroto, Sir Harry
Samen met Robert Curl en Richard Smalley kreeg hij de Nobelprijs 1996 voor de scheikunde voor de ontdekking van de buckyball.

kroonether
Cyclisch ether waarbij de zuurstofatomen complexeren met kationen, zoals K + .

kristalviolet
(548-62-9)
Engelse vertaling: crystal violet
Groepen: kleurstoffen
CAS Nummer: 548-62-9
NSC Nummer: 3090


kresolrood
(1733-12-6)
Engelse vertaling: cresol red
Groepen: zuur-base-indicatoren
CAS Nummer: 1733-12-6
NSC Nummer: 7224
Omslagtraject (in pH): (rood) 0.2 - 1.8 (geel)

kraken
Industrieel proces waarbij door verhitting van koolwaterstoffen in aanwezigheid van een katalysator, lange koolstofketens in kleinere ontleed worden. Wordt gebruikt in die olieraffinage om zwaardere fracties (bv. stookolie) in lichtere fracties om te zetten, waarin korte alkenen ontstaan, zoals etheen, propeen en butenen.

kurkzuur
(505-48-6)
IUPAC naam: octaandizuur
Engelse vertaling: cork acid, octanedioic acid
Groepen: alkaandizuren
CAS Nummer: 505-48-6
NSC Nummer: 53777


kwik
afkorting: Hg
Engelse vertaling: mercury
Duitse vertaling: Quecksilber
Groepen: elementen
Het latijnse woord hydrargyrum betekent `vloeibaar zilver`.

lakmoes
(1393-92-6)
Engelse vertaling: litmus
Duitse vertaling: Lackmus
Groepen: zuur-base-indicatoren
CAS Nummer: 1393-92-6
Omslagtraject (in pH): (rood) 5.5 - 8.0 (blauw)

ladingsoverdracht
Engelse vertaling: charge transfer
Overdracht van elektronen van het ene naar het andere molecuul, ion of atoom.

Ladenburg, Albert
1. Student van Kekulé.
2. 1842-1911 Zie Kekulé

lactobionzuur
(96-82-2)
Engelse vertaling: lactobionic acid
CAS Nummer: 96-82-2
Witte kristallijne verbinding die gemaakt wordt door oxidatie van lactose. Wordt mogelijk gebruikt als voedingssupplement door de pH-verlagende en zoetmakende eigenschappen. Zie lactose

lactonen
Intramoleculaire, cyclische ester.

lactamen
Intramoleculaire, cyclische amide. Bijvoorbeeld caprolactam.

lachgas
(10024-97-2)
synoniemen: distikstofmonoxide
Engelse vertaling: nitrous oxide
Groepen: broeikasgassen
CAS Nummer: 10024-97-2
UN Nummer: 1070


Lavoisier, Antione-Laurent
1. Ontdekte dat lucht geen element is maar een mengsel van meerdere gassen. Toonde ook aan dat water een verbinding is van waterstof en zuurstof. Hierop stelde hij een nieuwe theorie over samenstelling voor. Ook verving hij de phlostigon door het begrip zuur. Hij stierf tijdens de Franse Revolutie; in 1794 ging hij onder de guillotine.
2. 27 augustus 1743 (Paris) - 8 mei 1794

laurinezuur
IUPAC naam: dodecaanzuur
Engelse vertaling: lauric acid, dodecanoic acid
Groepen: alkaanzuren
NSC Nummer: 5026


LDA
(4111-54-0)
Engelse vertaling: lithium diisopropylamide
Groepen: basen
CAS Nummer: 4111-54-0
Zie lithium diisopropylamide

leucine
(61-90-5)
afkorting: Leu, L
Duitse vertaling: Leucin
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 61-90-5
NSC Nummer: 46709


leuckartreactie
Engelse vertaling: Leuckart Reaction
Reactie waarin amines gemaakt worden uit een keton door reactie met ammoniumformaat of dimethylformamide.

Lewis, Gilbert N.
1. Opperde in 1916 dat een chemische binding bestaat uit het delen van een elektronenpaar tussen twee atomen. Eerste Amerikaan die de Nobelprijs won (1914) voor het zeer nauwkeurig bepalen van atoomgewichten.
2. 1875-1946

lithium diisopropylamide
Zeer sterke base die volumineus genoeg is om relatief niet-nucleofiel te zijn. Is dus uitstekend voor deprotonatie van alpha-protonen van C=O functie.

liposoom
Engelse vertaling: liposome
Groepen: amfifielen
Vesicle van lipiden zijn.

lipiden
Engelse vertaling: lipids
Een klasse van biologische verbindingen die oplosbaar zijn in niet-polaire organische oplosmiddelen.

linoleenzuur
(463-40-1)
IUPAC naam: (Z,Z,Z)-9,12,15-octadecatrieenzuur
Engelse vertaling: linolenic acid, 9,12,15-octadecatrienoic acid
CAS Nummer: 463-40-1
NSC Nummer: 2042
1. Essentiëel alkaanzuur voor kleine kinderen.
2. Zit in olieverven. Verhardt tijdens het drogen van het verf onder invloed van zuurstof uit de lucht die met de onverzadigde bindingen van het linoleenzuur reageert.

lindaan
(58-89-9)
afkorting: HCH
Engelse vertaling: lindane
Groepen: landbouwvergiften
CAS Nummer: 58-89-9
UN Nummer: 2761


linalool
(78-70-6)
Engelse vertaling: linalool
CAS Nummer: 78-70-6
NSC Nummer: 3789


limoneen
(138-86-3)
Engelse vertaling: limonene
CAS Nummer: 138-86-3
NSC Nummer: 844


ligand
Engelse vertaling: ligand
1. Ion of molecuul dat bindt met een metaalatoom via een covalente binding. Komt van het Latijnse woord ligare, dat binden betekent.
2. In de biochemie is een ligand elk molecuul dat bind met een ander, meestal grotere verbinding.
Voorbeeld EDTA is een belangrijk chelerende verbinding.

Lossen-omlegging
Groepen: naamreacties
Het produkt geeft na hydrolisatie het alkylamine RNH 2 .

LSD
(50-37-3)
Engelse vertaling: LSD, lysergic acid diethylamide
Groepen: drugs
CAS Nummer: 50-37-3
Drugsmiddel.

luminol
(521-31-3)
IUPAC naam: 5-amino-2,3-dihydro-1,4-fthalazinedion
Engelse vertaling: luminol, 5-amino-2,3-dihydro-1,4-phthalazinedione
Groepen: chemiluminiscentie
CAS Nummer: 521-31-3
NSC Nummer: 5064
Verbinding die een chemiluminiscentie-reactie ondergaat in een oxiderende, basische oplossing. Het vrijkomende blauwe licht heeft een piek met een maximum op 425 nm. De quantumopbrengst van de reactie is ongeveer 0.01. Wordt de oxidatie van luminol in een DMSO oplossing uitgevoerd, dan komt er groen-gelig licht vrij dat een piek heeft rond de 500 nm.

lyotrope vloeibare kristal
Engelse vertaling: lyotropic liquid crystal
Vloeibare kristal die ontstaat door mengen van twee verbindingen waarvan er een sterk polair is. Deze vloeibare kristallen worden gevonden in levende organismen. Vergelijk thermotrope vloeibare kristal

lycopeen
(502-65-8)
Engelse vertaling: lycopene
Groepen: carotenoiden
CAS Nummer: 502-65-8
NSC Nummer: 407322
Een caroteen dat het menselijk lichaam beschermt tegen vrije radicalen.

lysine
(56-87-1)
afkorting: Lys, K
Duitse vertaling: Lysin
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 56-87-1


massaspectrum
1. Spectrum dat gemaakt wordt door een massaspectrummeter.
2. In dit Woordenboek Organische Chemie zijn voor veel verbindingen een link gemaakt naar de NIST-database die ook massaspectra bevat. Deze links kan gevonden worden via de uitgebreidere informatie onder DATABASES. Als u via de grijze letterbalk aan het bladeren bent, moet u eerst op Meer informatie klikken. Zie massaspectrometer

massaspectrometer
Instrument dat een analyse doet van een verbinding. De verbinding wordt gedoniseerd en dan naar lading-massa-verhouding gemeten. Elke lading-massa-verhouding geeft een aparte piek in het massaspectrum. Doordat elke verbinding verschillende, karakteristieke lading-massa-pieken geeft, kan uit het spectrum informatie gehaald word en om te bepalen welke verbinding er geanalyseerd is.

massagetal
Groepen: massa
Het massagetal van een atoom is gelijk aan het aantal protonen + neutronen.
Voorbeeld het massagetal van koolstof kan 12, maar ook 13 zijn. Dit hangt af van het aantal neutronen, want koolstof heeft per definitie zes protonen. 12 C heeft zes neutronen en massagetal 12, maar 13 C heeft zeven neutronen.

massa
Een hoeveelheid materie wordt vaak uitgedrukt in zijn massa. Het gewicht van een voorwerp is de kracht die de massa uitoefent op de weegschaal onder invloed van de zwaartekracht.

mannitol
(87-78-5)
IUPAC naam: 2,3,4,5,6-pentahydroxyhexanol
Engelse vertaling: mannitol
CAS Nummer: 87-78-5
NSC Nummer: 9256
E-Nummer: E421


mannose
(3458-28-4)
Engelse vertaling: mannose
Duitse vertaling: Mannose
Groepen: hexosen , aldosen
CAS Nummer: 3458-28-4
NSC Nummer: 26247


mannurinezuur
(1986-14-7)
Engelse vertaling: D-mannuronic acid, mannuronate
CAS Nummer: 1986-14-7


Mannich-reactie
Groepen: naamreacties
Condensatiereactie van een carbonylverbinding met een iminiumkation die in situ gemaakt wordt uit een dialkylamine en formaldehyde.

mancude-ringsystemen
synoniemen: mancunide-ringsystemen
Engelse vertaling: mancude-ring systems
Groepen: IUPAC: ring systemen
Ringen met het
ma ximum aantal van
n iet-
cu mulatieve
d ubbl
e koolstof-koolstof bindingen worden mancude genoemd. Bv. benzeen.

maltose
(69-79-4)
synoniemen: moutsuiker
Engelse vertaling: maltose, malt suger
Duitse vertaling: Maltose, Malzzucker
Groepen: disachariden
CAS Nummer: 69-79-4
Disacharide van glucose. Vergelijk lactose

maltodextrine
(9050-36-6)
Engelse vertaling: maltodextrine
Duitse vertaling: maltodextrine
CAS Nummer: 9050-36-6
Wordt gemaakt uit zetmeel.

malonzuur
IUPAC naam: propaandizuur
Engelse vertaling: malonic acid
Groepen: alkaandizuren
NSC Nummer: 8124


malednezuur
(110-16-7)
synoniemen: cis-buteendizuur
Engelse vertaling: maleic acid
CAS Nummer: 110-16-7
NSC Nummer: 25940
UN Nummer: 1759


maleinezuuranhydride
(108-31-6)
Engelse vertaling: maleic anhydride
CAS Nummer: 108-31-6
NSC Nummer: 137653
UN Nummer: 2215


MAC-waarde
synoniemen: mac-waarde, maximale aanvaarde concentratie
afkorting: MAC
Engelse vertaling: maximum allowable concentration
Duitse vertaling: MAK
Groepen: veiligheidsnormen
De MAC-waarde van een chemische verbinding is de maximale concentratie van die stof waaraan een werknemer acht uur per dag of veertig uur per week mag worden blootgesteld zonder dat er schadelijke gevolgen voor de gezondheid optreden.

methanol
(67-56-1)
synoniemen: houtgeest, methylalcohol
IUPAC naam: methanol
afkorting: MeOH
Engelse vertaling: methanol, wood alcohol
Duitse vertaling: Methanol, Holzgeist, Methylalkohol
Groepen: oplosmiddelen , alkanolen
CAS Nummer: 67-56-1
NSC Nummer: 85232
UN Nummer: 1230


methanal
(50-00-0)
synoniemen: formaldehyde
IUPAC naam: methanal
Engelse vertaling: methanal, formaldehyde
Duitse vertaling: Methanal, Formaldehyd
CAS Nummer: 50-00-0
NSC Nummer: 298885
UN Nummer: 1198


methadon
(76-99-3)
Engelse vertaling: methadone
Duitse vertaling: Methadone
Groepen: drugs
CAS Nummer: 76-99-3
Wordt gebruikt om herodne verslaving te behandelen.

methaanzuur
(64-18-6)
synoniemen: mierenzuur
IUPAC naam: methaanzuur
Engelse vertaling: formic acid
Duitse vertaling: Methansäure, Ameisensaeure, Ameisensäure
Groepen: alkaanzuren , oplosmiddelen
CAS Nummer: 64-18-6
E-Nummer: E236
UN Nummer: 1779
Dit zuur geeft het bijtende effect aan het gif dat rupsen en mieren gebruiken als ze steken.

methaanhydraat
Engelse vertaling: methane hydrate
Groepen: gas hydraten
Mengsel van ingesloten methaan en bevroren water. Mogelijk een belangrijke nieuwe natuurlijke bron van energie.

methaan
(74-82-8)
synoniemen: methaangas
Engelse vertaling: methane
Duitse vertaling: Methan
Groepen: alkanen , broeikasgassen
CAS Nummer: 74-82-8
UN Nummer: 1971
Reukloos, brandbaar en niet-toxisch gas. Aardgas uit Slochteren bestaat voor meer dan 95% hieruit.

meter
afkorting: m
Groepen: SI-eenheden , afstandsmaten
Maat voor de afstand.

metacrylzuur
(79-41-4)
Engelse vertaling: methacrylic acid
CAS Nummer: 79-41-4
NSC Nummer: 7393
UN Nummer: 2531


mesylgroep
functionele groep: CH3SO2-
IUPAC naam: mesylgroep
afkorting: Ms
Groepen: functionele groepen


meso-vorm
Isomere vorm van een verbinding met twee of meer chirale centra en een intern spiegelvlak. Mesomeren vertonen geen optische activiteit.

mesaconzuur
(498-24-8)
Engelse vertaling: mesaconic acid
CAS Nummer: 498-24-8
NSC Nummer: 65438


Merrifield-methode
Groepen: naamreacties
Methode om peptides te maken. De peptide-keten wordt gesynthetiseerd vanaf een polystyreen vaste fase. Bijprodukten worden na elke stap weggewassen.

menthon
(10458-14-7)
Engelse vertaling: menthone
CAS Nummer: 10458-14-7
NSC Nummer: 113134
Vergelijk menthol

menthol
(89-78-1)
IUPAC naam: 2-isopropyl-5-methylcyclohexanol
Engelse vertaling: menthol
Duitse vertaling: Menthol
CAS Nummer: 89-78-1
NSC Nummer: 2603


mengsel, heterogeen
synoniemen: heterogeen mengsel
Groepen: mengsel
Er is geen homogeen mengsel, d.w.z. er is meer dan één fase, zodat er grensvlakken tussen de verschillende fasen zijn. Bv. emulsie en suspensie.

mengsel, homogeen
synoniemen: homogeen mengsel
Groepen: mengsel
De verschillende componenten in het mengsel bevinden zich allen in één en dezelfde fase: in elk punt in het mengsel heerst dezelfde samenstelling.

mengsel
Engelse vertaling: mixture
Duitse vertaling: Gemisch
Systeem van twee of meer chemische verbindingen die in gelijkwaardige hoeveelheden aanwezig zijn. Vergelijk oplossing

membraantechnologie
Technologie die zich ondermeer bezig houdt met membraanfiltratie. Membraantechnologie wordt bijvoorbeeld gebruikt om aardgas en bio gas te zuiveren. Zie membraanfiltratie

membraanfiltratie
Membraanfiltratie is een scheidingsproces waarbij een aanvoerstroom gescheiden wordt in een retentaatstroom en een permeaatstroom. De eerste bevat stoffen die niet door het membraan zijn doorgelaten en de tweede de stoffen die wel door het membraan zijn doorgelaten. In geval van membraanfiltratie zijn alle stromen vloeistoffen. Het transport van de aanvoerstroom wordt gedreven door een drukverschil, een concentratieverschil of een chemisch of elektrisch potentiaalverschil. In het geval van drukgedreven membraanfiltering wordt er onderscheid in de technieken gemaakt op basis van de deeltjesgrootte van de te scheiden deeltjes: omgekeerde osmose (0.1-1.0 nm), nanofiltratie (0.6-1.5 nm), ultrafiltratie (1.0-150 nm) en microfiltratie (100-1000 nm). Zie membraan

membraan
Engelse vertaling: membrane
Duitse vertaling: Membrane
Semi-permeabele wand waar sommige deeltjes wel en sommige deeltjes niet doorheen kunnen. Zie membraanprocessen

melkzuur
(50-21-5)
IUPAC naam: 2-hydroxypropaanzuur
Engelse vertaling: lactic acid, 2-hydroxypropanoic acid
CAS Nummer: 50-21-5
E-Nummer: E270
Vaste stof bij kamertemperatuur. Melkzuur is chiraal. Het geeft ook de zurige lucht aan zweet en zorgt voor de verzuring in de spieren bij sporters.

melksuiker
(63-42-3)
synoniemen: lactose
Engelse vertaling: milk sugar, lactose
Duitse vertaling: Milchzucker, Lactose
Groepen: disachariden
CAS Nummer: 63-42-3
Condensatieproduct van twee glucose eenheden. Vergelijk maltose

melamine
(108-78-1)
IUPAC naam: 2,4,6-triamino-1,3,5-triazine
Engelse vertaling: melamine
CAS Nummer: 108-78-1
NSC Nummer: 2130
Wordt uit ureum gemaakt. In 1834 ontdekt door Liebig.

Meerwein-Pandorff-Verley-reductie
Groepen: naamreacties
3R 2 C=O + Al[OCHMe 2 ] 3 /> [R 2 CHO] 3 Al + 3Me 2 C=O Reductie van een keton door overdracht van een hydride-groep van een alcohol. Deze reactie is het omgekeerde van de Oppenauer-oxidatie.

methyloranje
(547-58-0)
Engelse vertaling: methyl orange
Groepen: indicatoren
CAS Nummer: 547-58-0
NSC Nummer: 9416


methylstyreen
(25013-15-4)
synoniemen: ethylmethylbenzeen, vinyltolueen
Engelse vertaling: methyl styrene, ethylmethyl benzene, vinyl toluene
CAS Nummer: 25013-15-4
UN Nummer: 2618


methylmethacrylaat
(80-62-6)
afkorting: MMA
Engelse vertaling: methyl methacrylate
CAS Nummer: 80-62-6
NSC Nummer: 4769
UN Nummer: 1247


methyljodide
(74-88-4)
synoniemen: joodmethaan
Engelse vertaling: methyl iodide, iodomethane
CAS Nummer: 74-88-4
NSC Nummer: 9366


methyleren
Reactie waarin een extra methylgroep aan een molecuul wordt toegevoegd.