Radbout Universiteit Nijmegen - Woordenboek Organische Chemie

Categorie: Chemie, chemische- en kernindustrie > Organische chemie
Datum & Land: 15/02/2007, NL offline
Woorden: 1302

fosforzuur
(7664-38-2)
structuurformule: H3PO4
Engelse vertaling: phosphoric acid
CAS Nummer: 7664-38-2
NSC Nummer: 80804
UN Nummer: 1805


fosfolipiden
Engelse vertaling: phospholipids
Groepen: amfifielen
Fosfolipiden zijn amfifielen met twee vetzuurstaarten die via een glycerol aan een, eventueel gefunctionaliseerde, fosfaat gekoppeld zijn.

fosfinen
structuurformule: PR3
structuurformule: OPR
1. Klasse van verbindingen waarbij een of meer waterstofatomen van fosfine vervangen zijn R-groepen.
2. Klasse van verbindingen waarbij twee waterstofatomen van fosfine vervangen zijn door een zuurstofatoom en de derde door een R-groep. Zie fosfine

fosfine
(7803-51-2)
Engelse vertaling: phosphine
CAS Nummer: 7803-51-2
UN Nummer: 2199


formvar
synoniemen: polyvinylaldehyde
Groepen: polymeren
Wordt gebruikt bij elektronenmiscroscopie.

formaline
synoniemen: formol
Engelse vertaling: formalin
Duitse vertaling: Formalin
Waterige oplossing van methanal. Het methanal vormt hierin een trimeer (trioxaan) of polymeer.

foliumzuur
(59-30-3)
synoniemen: vitamine B, vitamine B
Engelse vertaling: folic acid, vitamin B11, vitamin B
Groepen: wateroplosbare vitaminen
CAS Nummer: 59-30-3
NSC Nummer: 3073
De naam komt van de betekenis van folium: blad. Foliumzuur komt vooral veel voor in bladgroenten, maar ook in fruit, vlees en eieren. Bij langdurig verhitten (bv. koken) gaat foliumzuur kapot. Een belangrijke reden waarom zwangere vrouwen foliumzuur toegediend krijgen, is dat het een grote rol speelt bij de aanleg van de hersene n en het ruggenmerg van het ongeboren kind.

Fries-omlegging
Groepen: naamreacties
Wanneer fenylesters verwarmt worden met AlCl 3 , verplaatst de acylgroep naar de ortho- of parapositie van de fenylgroep.

Friedel-Craft-alkylering
Groepen: naamreacties
Er kunnen meerdere produkten onstaan doordat het carbokation-intermediar kan omleggen. Vergelijk Friedel-Craft-acylering

Friedel-Craft-acylering
Groepen: naamreacties
Waarbij MX n bijvoorbeeld AlCl 3 of SbF 5 is. Vergelijk Friedel-Craft-alkylering

freon-12
(75-71-8)
IUPAC naam: dichloordifluormethaan
Engelse vertaling: dichlorodifluoromethane
CAS Nummer: 75-71-8
UN Nummer: 1028


frenosine
Engelse vertaling: phrenosine
Groepen: cerebrosiden
Cerebroside die bestaat uit sfingosine, galactose en een alpha-hydroxyvetzuur.

fructose
(7660-25-5)
Groepen: pyranosen , hexosen , ketosen
CAS Nummer: 7660-25-5
Fructose is de meest voorkomende natuurlijke ketohexose.

ftalocyanide
(574-93-6)
Engelse vertaling: phtalocyanine
CAS Nummer: 574-93-6


ftaalzuuranhydride
(85-44-9)
Engelse vertaling: phtalic anhydride
CAS Nummer: 85-44-9
NSC Nummer: 10431
UN Nummer: 2214


ftalaten
Engelse vertaling: phtalates
Ftalaten zijn esters die gemaakt worden door verestering van ftaalzuur met alcoholen. Ze worden gebruikt om PVC zachter te maken, als weekmaker. Het gebruik hiervan in speelgoed is omstreden. De meest gebruikt ftalaten voor deze doeleinde zijn DOP en DINP. Zie ftaalzuur , DOP , DINP

ftaalzuur
(88-99-3)
IUPAC naam: 1,2-benzeencarbonzuur
Engelse vertaling: phtalic acid
CAS Nummer: 88-99-3
NSC Nummer: 5348


ftaalimide
(85-41-6)
structuurformule: C8H4O2NH
Engelse vertaling: isoindole-1.3-dione
CAS Nummer: 85-41-6
NSC Nummer: 3108
Wordt gebruikt in de Gabriëls-synthese om primaire aminen te maken met behulp van hydrazine.

furfural
(98-01-1)
Engelse vertaling: furfural
CAS Nummer: 98-01-1
NSC Nummer: 8841
UN Nummer: 1199


furazolidon
(67-45-8)
Engelse vertaling: furazolidone
CAS Nummer: 67-45-8
NSC Nummer: 6469
Medicijn voor het behandelen van infecties.

furanosen
Duitse vertaling: Furanosen
Groepen: suikers
Een suiker die een vijfring bevat. Vergelijk pyranosen

furan
(110-00-9)
Engelse vertaling: furan
Duitse vertaling: Furan
CAS Nummer: 110-00-9
UN Nummer: 2389
Vijfring van vier koolstofatomen en een zuurstofatoom waarbij de twee van de drie C-C bindingen dubbel zijn.

functionele groepen
Engelse vertaling: functional groups
Groepen atomen of enkele atomen in moleculen die bepaalde reactie eigenschappen aan de moleculen geven. Zie functie

functie
Achtervoegsel dat aangeeft dat dit deel van het molecuul reacties kan ondergaan. Alkanen zijn weinig reactief, maar een alkaan met een aldehyde functie kan relatief eenvoudig oxidatie ondergaan. Zie functionele groepen

fumaarzuur
(110-17-8)
synoniemen: trans-buteendizuur
Engelse vertaling: fumaric acid
CAS Nummer: 110-17-8
NSC Nummer: 2752
E-Nummer: E297
Vergelijk cis-buteendizuur

fulveen
(497-20-1)
Engelse vertaling: fulvene
CAS Nummer: 497-20-1


fytol
(150-86-7)
Engelse vertaling: phytol
CAS Nummer: 150-86-7


fysische adsorptie
Engelse vertaling: physical adsorption
Een adsorptie waarbij de Vanderwaals-krachten de moleculen op het oppervlak gebonden houden. Zie adsorptie Vergelijk chemische adsorptie

gasconstante
afkorting: R
Engelse vertaling: Gas constant
Groepen: fysische constanten
8.31441 J K -1 mol -1

gaschromatografie
afkorting: GC
Duitse vertaling: Gaschromatographie
Analytische techniek voor het analyseren van mengsels. Kan ook kwantitatief gebruik worden, om mengsels te scheiden.

gamma-hydroxyboterzuur
(591-81-1)
IUPAC naam: 4-hydroxybutaanzuur
afkorting: GHB
Engelse vertaling: gamma hydroxy butyrate, 4-hydroxy-butanoic acid
Groepen: drugs
CAS Nummer: 591-81-1
GHB is meestal verkrijgbaar als kleur-, geur-, en smaak loze vloeistof, maar soms ook als poeder of in een capsule. GHB onderdrukt sociale remming (net zoals alcohol). Te hoge doses kunnen leiden tot duizeligheid moeilijke ademhaling en coma. GHB is oorspronkelijk ontwikkelt a ls narcosemiddel en werd in ziekenhuizen gebruikt.

gamma-cyclodextrine
(17465-86-0)
synoniemen: cyclooctaamylose
Engelse vertaling: gamma-cyclodextrin
Groepen: natuurlijke cyclodextrines
CAS Nummer: 17465-86-0
Cyclodextrine bestaande uit acht glucosemoleculen.

galactose
(59-23-4)
Engelse vertaling: galactose
Duitse vertaling: Galactose
Groepen: hexosen , aldosen
CAS Nummer: 59-23-4
Stereoisomeer van glucose. Galactose is een bestanddeel van onder meer lactose en pectine. Galactose kan gevonden worden in de grote hersenen.

Gabriels-synthese
Groepen: naamreacties
Conversie van een halidegroep in een aminegroep met kaliumftaalimide.

Gattermann-Koch-reactie
Groepen: naamreacties
ArH + CO +HCl /> ArCHO In aanwezigheid van AlCl 3 en CuCl.

Gatterman-reactie
Groepen: naamreacties
ArH + Zn(CN) 2 + HCl /> ArCHO Speciale variant van de Hoesch-reactie.

gevarendiamant
Engelse vertaling: diamond diagram
Gevarenaanduiding die ontwikkelt is door de Amerikaanse The National Fire Protection Association (NFPA). De vier kleuren, blauw, rood, geel en wit, geven informatie over, respectievelijk, gezondheid, brandbaarheid, reactiviteit en bijzonderheden. Voor de eerste drie kleuren betekent een 0 geen gevaar, en een 4 het meeste gevaar.

geurstoffen
Groepen: additieven
Verbindingen die aan levensmiddelen worden toegevoegd om ze een specifieke geur te geven.

getal van Avogadro
synoniemen: constante van Avogadro
afkorting: N
Engelse vertaling: Avogadro`s number
Groepen: fysische constanten
6.02214 . 10 23 mol -1 Het aantal atomen of moleculen per mol stof bij standaard druk en volume.

geraniol
(106-24-1)
Engelse vertaling: geraniol
CAS Nummer: 106-24-1
NSC Nummer: 9279


gelsedine
Engelse vertaling: gelsedine
Farmeceutische verbinding uit the Gelmesium plant dat de basis is van een homeopatisch middel tegen migraine. De totaalsynthese is in 1999 voor het eerst geheel uitgewerkt.

geleidende polymeren
Engelse vertaling: conduction polymers
Groepen: polymeren
Niet alle polymeren geleiden. In tegendeel zelfs, net zoals de meeste andere organische verbindingen zijn veel polymeren elektrisch isolerend. Denk maar aan de plastic omhulsel van elektrische bedrading. Sommige polymeren kunnen echter wel elektrische stroom geleiden. Het polymeer moet hiervoor alternerend een enkel- en dubbelboudige binding bevatten. Maar dit is niet voldoende! Het polymeer moet ook zogenaamde `gaten` bevatten, ofwel plekken waar elektronen in het polymeer ontbreken. De geleidbaarheid alleen dan in de buurt van de geleidbaarheid van metalen. Zonder deze gaten is de geleidbaarheid veel lager. Deze gaten kunnen in polyacetyleen gemaakt worden door behandeling met halogenen. Hierdoor ontstaat er zoutparen in het polymeer, met een positieve lading op een van de CH-groepen, en een negatieve lading op het I 3 - ion. Zie isolerende polymeren

geleidbaarheid
synoniemen: conductiviteit
Mate waarin de substantie elektronen kan geleiden.

gekatalyseerde oxidatie
Groepen: oxidatie
In veel gevallen kan niet zomaar een sterke oxidator gebruikt worden om organische verbindingen te oxideren. Want bij een te sterke oxidator ontstaat uiteindelijk CO 2 en niet de verbinding die je wilt hebben. Een zwakkere oxidator zal wel het gewenste product geven, maar vaak is dan een katalysator nodig om de productie te versnellen of specifieker te maken.

gehybridiseerde orbitaal
synoniemen: hybride
Engelse vertaling: hybrid
Een atomair orbitaal die onstaat door combinatie van atomaire s-, p- en-of d-orbitalen. De nieuwe orbitalen zijn zoveel mogelijk uit elkaar gericht.

Gilman-reactie
Groepen: naamreacties
R-X + R` 2 CuLi --> R-R` Een koolstof-koolstof binding vormende reactie van een halogenide met een organokoper verbinding R 2 CuLi (Gilman reagens).

glutaminezuur
(56-86-0)
IUPAC naam: 2-aminopentaandizuur
afkorting: Glu, E
Engelse vertaling: glutamic acid
Duitse vertaling: Glutaminsäure
Groepen: aminozuren , smaakversterkers
CAS Nummer: 56-86-0
NSC Nummer: 143503
E-Nummer: E620


glutamine
(56-85-9)
IUPAC naam: 2-amino-4-carbamoylbutaanzuur
afkorting: Gln, Q
Engelse vertaling: glutamine
Duitse vertaling: Glutamin
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 56-85-9
NSC Nummer: 27421


glucosiden
Klasse van verbindingen waarvan een glucose-structuur het grootste deel uitmaakt van de moleculaire structuur. Vroeger verwees glucosiden naar elke natuurlijke verbinding waar een suiker in voorkwam, nu alleen nog maar als er glucose in voorkomt.

glucose
(50-99-7)
synoniemen: dextrose, druivensuiker
IUPAC naam: 2,3,4,5,6-pentahydroxyhexanal
Engelse vertaling: glucose
Duitse vertaling: Glucose, Traubenzucker
Groepen: pyranosen , aldosen
CAS Nummer: 50-99-7
NSC Nummer: 406891
Meest voorkomende natuurlijke aldohexose. Het komt voor in de disacharide sucrose en de polysachariden cellulose, zetmeel en glycogeen.

glyfosaat
(1071-83-6)
Engelse vertaling: glyphosate
Groepen: herbiciden
CAS Nummer: 1071-83-6
NSC Nummer: 151063


glycyrrhizinezuur
(1405-86-3)
Engelse vertaling: glycyrrhizic acid
Groepen: zoetstoffen , glycosiden
CAS Nummer: 1405-86-3
Zoetstof met een dropachtige smaak die 50x zoeter is dan kristalsuiker en komt voor in de wortel van de dropplant ( Glyccyrrhiza glabra ).

glycolzuur
(79-14-1)
IUPAC naam: hydroxyethaanzuur
Engelse vertaling: glycolic acid, hydroxyethanoic acid
CAS Nummer: 79-14-1
NSC Nummer: 166


glycolaldehyde
(141-46-8)
Engelse vertaling: glycolaldehyde
CAS Nummer: 141-46-8
NSC Nummer: 67935


glycol
(107-21-1)
synoniemen: ethyleenglycol
IUPAC naam: 1,2-ethaandiol
Engelse vertaling: glycol, ethylene glycol
Duitse vertaling: Glycol
Groepen: alkaandiolen
CAS Nummer: 107-21-1
NSC Nummer: 93876
Werkzame bestanddeel van antivries voor auto`s. Het voorkomt dat water makkelijk ijskristallen kan vormen, en dus kan bevriezen.

glycogeen
synoniemen: dierlijk zetmeel
Duitse vertaling: Glykogen
Groepen: polysachariden
Polymeer van glycose die voornamelijk bestaat uit vertakte ketens.

glycine
(56-40-6)
synoniemen: aminoazijnzuur
IUPAC naam: aminoetheenzuur
afkorting: Gly, G
Engelse vertaling: glycine
Duitse vertaling: Glycin
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 56-40-6
NSC Nummer: 25936
E-Nummer: E640
Kleurloos aminozuur. De naam komt van het Griekse woord glykys dat zoet betekent. In 1820 voor het eerst ge-isoleerd (uit gelatine).

glycidylaldehyde
(765-34-4)
CAS Nummer: 765-34-4
NSC Nummer: 521506


glycerol
(56-81-5)
synoniemen: glycerine
IUPAC naam: 1,2,3-propaantriol
Engelse vertaling: glycerol
Duitse vertaling: Glycerin, Propantriol
CAS Nummer: 56-81-5
NSC Nummer: 9230
E-Nummer: E422
Viscose vloeistof met een zoete smaak. Doordat het makkelijk water kan binden wordt het gebruikt als weekmaker of tegenwerker voor uitdroging.

glyceriden
synoniemen: triacylglycerolen
Esters van glycerol met een, twee of drie carbonzuren.

goud
afkorting: Au
Engelse vertaling: gold
Duitse vertaling: Gold
Groepen: elementen , edelmetalen
Komt vooral als zuiver metaal in de natuur voor. Het symbool is afkomstig van het latijnse woord aurum, dat lichten of glanzen betekent. De germanen noemden het ghel, dat geel betekent. Goud was al 3000 jaar voor Christus bekend als sierraad en ruilmiddel. Als in 1000 kilogram gesteente 4 gram goud voorkomt, is het nog steeds de moeite waard het er uit te halen. Goud lost op in kwik. Behalve als sierraad, wordt het ook gebruikt in elektrische contacten en tandheelkundige kronen. Ter bestrijding van rheuma worden medicijnen gemaakt, waarin goud wordt gebruikt. Het 74ste element in de lijst van meest voorkomende elementen op aarde.

golffunctie
Engelse vertaling: wave function
Wiskundige oplossing van de Schr ö dinger vergelijking die het gedrag van elektronen beschrijven. Het wordt gebruikt om orbitalen te beschrijven.

grondtoestand
Engelse vertaling: ground state
Duitse vertaling: Grundzustand
Toestand van een atoom of molecuul waarbij de potentiele energie minimaal is.

Grignard-reactie
Groepen: naamreacties
RX + Mg /> R-Mg-X (Grignard-reagens)
R-Mg-X + H 2 O /> RH + Mg(OH)X
R-Mg-X + CO 2 /> R-COOMgX + H + /> R-COOH

guanine
(73-40-5)
afkorting: G
Engelse vertaling: guanine
Duitse vertaling: Guanin
Groepen: DNA-base , purines
CAS Nummer: 73-40-5


guanidine
(113-00-8)
synoniemen: iminoureum
IUPAC naam: guanidine
Engelse vertaling: guanidine
Groepen: guanidinen
CAS Nummer: 113-00-8
Eenvoudigste de guanidinen.

hardnekkige organische vervuiling
afkorting: POPs
Engelse vertaling: persistent organic pollutants
Schadelijke, organische verbinding die bijna niet biologisch afbreekbaar is. Door deze eigenschap kan de concentratie in de natuur, maar ook in voedsel, steeds groter worden. Ze worden over grote afstanden verspreid, zodat het door de Verenigde Naties als een internationaal probleem wordt gezien.

halogenering
Additie van halogenen aan een een-binding .

halogenen
Engelse vertaling: halogens
Duitse vertaling: Halogene
Groepen: elementen
Dit zijn de atomen die in de voorlaatste groep van het periodiek systeem staan. Ze komen niet alleen voor maar altijd in verbindingen. De meest eenvoudige verbindingen met halogenen zijn de verbindingen met zichzelf: F 2 , Cl 2 , Br 2 , I 2 en At 2 en de zuren van de halogenen: HF, HCl, HBr, HI (en HAt: deze komt echter zelden voor).

haloformreactie
Reactie waarbij een -COCH 3 groep omgezet wordt in een carbonzuurgroep.

halfreactie
Groepen: redoxreactie
Deel van een redoxreactie: of een reactie waarin een oxidator in een reductor overgaat door het afstaan van een elektron, of een reactie waarin een reductor in een oxidator overgaat door het opnemen van een elektron.

halfgeleidende polymeren
Groepen: polymeren , halfgeleiders
Polymeren die zeer slecht stroom geleiden.

herodne
(561-27-3)
Engelse vertaling: heroin
Groepen: drugs
CAS Nummer: 561-27-3
Geacetyleerd product van morfine.

heptadecaan
(629-78-7)
structuurformule: CH3(CH2)15CH3
IUPAC naam: heptadecaan
Groepen: alkanen
CAS Nummer: 629-78-7
NSC Nummer: 172782
Alkaan met 17 koolstofatomen.

heptanon
(29299-43-2)
Engelse vertaling: heptanone
Groepen: alkanonen , geurstoffen
CAS Nummer: 29299-43-2
Verbinding die naar kruidnagel ruikt en geeft het aroma aan bijvoorbeeld blauwe schimmelkazen.

heptaanzuur
(111-14-8)
IUPAC naam: heptaanzuur
Engelse vertaling: enanthoic Acid, heptanoic acid
Groepen: alkaanzuren
CAS Nummer: 111-14-8
NSC Nummer: 2192
UN Nummer: 3265


heptaan
(142-82-5)
synoniemen: n-heptaan, dipropylmethaan
Engelse vertaling: heptane
Duitse vertaling: Heptan
Groepen: alkanen , oplosmiddelen
CAS Nummer: 142-82-5
NSC Nummer: 62784
UN Nummer: 1206


Henry Cavendish
1. Engelse wetenschapper die in 1766 waterstof ontdekte, toen hij met een vonk waterstof en zuurstof met elkaar liet reageren. Dit was ook direct het bewijs dat water geen element was, maar een verbinding. Ook bepaalde hij als eerste de waarde van de gravitatieconstante.
2. 1731 - 1810

hemiketalen
Verbinding die ontstaat door additie van een alcohol aan het carbonyl koolstofatoom van een keton.

hemiacetaal
Verbinding die ontstaat door additie van een alcohol aan de carbonylgroep van een aldehyde.

Hell-Vollhardt-Zelinsky-reactie
Groepen: naamreacties
Alpha-halogenatie van alifatische zuren.

Heck-reactie
Groepen: naamreacties
R 2 C=CH 2 + ArPdX /> R 2 C=CH-Ar Arylatie maar ook alylatie van olefines door een organopaladiumcomplex.

hexosen
Duitse vertaling: Hexosen
Groepen: monosachariden
Monosachariden met zes koolstofatomen.

hexamine
(100-97-0)
Engelse vertaling: hexamine
CAS Nummer: 100-97-0
NSC Nummer: 26346
E-Nummer: E239
UN Nummer: 1328


hexaheliceen
(187-83-7)
Engelse vertaling: hexahelicene
Groepen: helicenen
CAS Nummer: 187-83-7
NSC Nummer: 171474


hexafenylbenzeen
(992-04-1)
Engelse vertaling: hexaphenyl benzene
CAS Nummer: 992-04-1
NSC Nummer: 220313


hexacosaan
(630-01-3)
structuurformule: CH3(CH2)24CH3
Engelse vertaling: hexacosane
Groepen: alkanen
CAS Nummer: 630-01-3
NSC Nummer: 122457


hexadecaan
(544-76-3)
structuurformule: CH3(CH2)14CH3
IUPAC naam: hexadecaan
Engelse vertaling: hexadecane, cetane
Duitse vertaling: Hexadecan, Cetan
Groepen: alkanen
CAS Nummer: 544-76-3
NSC Nummer: 7334
Alkaan met 16 koolstofatomen.

hexachloorbenzeen
(118-74-1)
IUPAC naam: hexachloorbenzeen
afkorting: HCB
Engelse vertaling: hexachlorobenzene
Groepen: POPs
CAS Nummer: 118-74-1
NSC Nummer: 9243
UN Nummer: 2729


hexaceen
(258-31-1)
Engelse vertaling: hexacene
Groepen: acenen
CAS Nummer: 258-31-1


hexaan
(110-54-3)
Engelse vertaling: hexane
Duitse vertaling: Hexane
Groepen: alkanen , oplosmiddelen
CAS Nummer: 110-54-3
NSC Nummer: 68472
UN Nummer: 1208


heterolyse
Engelse vertaling: heterolysis
Breken van een binding, waarbij de twee elektronen naar een van de twee fragmenten gaan. De twee fragmenten worden hierdoor geladen. Vergelijk homolyse

heterocyclische verbindingen
Cyclische verbinding met minimaal twee verschillende atoomtypen. Bijvoorbeeld furan.

histidine
(71-00-1)
afkorting: His, H
Engelse vertaling: histidine
Duitse vertaling: Histidin
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 71-00-1
NSC Nummer: 137773
Aminozuur.

histamine
(51-45-6)
Engelse vertaling: histamine
Duitse vertaling: Histamin
CAS Nummer: 51-45-6
NSC Nummer: 33792
Lijkt sterk op histidine, maar mist de zuurfunctie. Vergelijk histidine

hippuurzuur
(495-69-2)
Engelse vertaling: hippuric acid
CAS Nummer: 495-69-2
NSC Nummer: 9982


homolyse
Engelse vertaling: homolysis
Breken van een binding, waarbij de twee bindingselektronen verdeeld worden over de twee fragmenten. Vergelijk heterolyse

homologe reeks
Engelse vertaling: homologous series
Een reeks van verbindingen die homologen zijn van elkaar.

homologen
Engelse vertaling: homologs
Verbindingen die n keer in een methyleengroep verschillen.
Voorbeeld Ethaan en propaan zijn homologen.

homoaromaticiteit
Aromaticiteit die optreedt wanneer een verzadigd atoom uit het ringvlak wordt gebracht.