DBNL - Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië

Categorie: Geschiedenis en volkskunde > Nederlands West-Indië, 1914
Datum & Land: 22/12/2007, NL
Woorden: 4409

Aal
Let op: Spelling van 1914 Zie MYRICHTHYS, MYSTRIOPHIS en SYMBRANCHUS.

Aalder
Let op: Spelling van 1914 pap. Zie MUGIL BRASILIENSIS en M. CEPHALUS.

Aalscholver
Let op: Spelling van 1914 Zie PHALACROCORAX.

Aap
Let op: Spelling van 1914 Zie SIMIAE.

Aard-eten
Let op: Spelling van 1914 Een ziekteverschijnsel, dat zich uit in het eten van onverteerbare voorwerpen, w.o. aarde, pijpaarde, stukken lei, griffels, krijt, houtskolen, enz. en dat in Suriname veelvuldig voorkomt bij lijders aan anchylostomiasis of mijnwormziekte. Bij oudere schrijvers (Hartsinck, Beschrijving van Guiana of de Wilde Kust in Zuid-America. Amst. 1770, II, 90…

Aard-kopal
Let op: Spelling van 1914 De stam van den Lokusboom (Hymenea courbaril) scheidt een barnsteenachtige hars uit, die dikwijls aan klompen tegen den stam zit, als kopal in den handel komt en als zoodanig gebruikt wordt. Aan den penwortel vindt men deze hars in groote massa en in zeer zuiveren toestand. Niet zelden levert één boom 15 Kilo van deze aard-kopal. C.J. Hering, Overz…

Aardappelen
Let op: Spelling van 1914 In Suriname is de teelt, ten gevolge van de warmte, nooit gelukt; aardappelen worden voor het grootste gedeelte uit Nederland in de koloniën ingevoerd. Een enkelen keer uit Madera en andere oorden. De waarde van den invoer was in 1912 voor Suriname ƒ87343 en voor de kolonie Curaçao ƒ22807. Op het eiland Saba worden aardappelen geteeld; de totale …

Aardbevingen
Let op: Spelling van 1914 Suriname en Guiana in het algemeen schijnen zoo goed als vrij te zijn van seismische storingen; de lichte aardbevingen, die er nu en dan voorkomen, hebben haar centrum in de naburige vulkanische streken van West-Indië en Centraal Amerika. In de geschiedenis van Suriname vindt men gewag gemaakt van de volgende aardbevingen: 21 Aug. 1763, 21, 25, en …

Aarder
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie MUGIL CEPHALUS.

Aardkunde
Let op: Spelling van 1914 I. Suriname.: De oppervlaktegedaante van een land of zijn relief, is de getrouwe weêrspiegeling van zijne vorming, zijnen geologischen oorsprong. In weinig landen treedt dit verband zóó duidelijk aan het licht als in Suriname, omdat de geologische gesteldheid en mitsdien zijn topographisch karakter er zoo hoogst eenvormig is. Waar in andere landen …

Aardnoot
Let op: Spelling van 1914 Apennootjes. Curaçaosche amandel of mangel (n.e. en pap. Pienda, op de bov. eil. Peanut) is de vrucht van Arachis hypogea L., in Suriname in 't bijzonder door de Boschnegers gekweekt. Hoewel de groei op klei goed is vindt de kultuur bijna alleen op zand plaats, omdat het oogsten op stijven kleigrond vrijwel onmogelijk is, terwijl bovendien beweerd …

Aardvruchten
Let op: Spelling van 1914 Met aardvruchten in engeren zin worden in Suriname bedoeld: napi, jams, switi pataten, kassave en tajer. Feitelijk werden er die producten onder verstaan, welke, met de bananen, tot voedsel voor de slaven dienden, vandaar de naam kostproducten, waarmee ze ook wel aangeduid worden. Ook kan men er nog toe rekenen de arrowroot, daar van deze eveneens …

Aardwormen
Let op: Spelling van 1914 Zie VERMES.

Aasgier
Let op: Spelling van 1914 Zie CATHARTIDAE.

Abattoir
Let op: Spelling van 1914 Zie VEETEELT.

Abauw
Let op: Spelling van 1914 pap. beteekent onder of beneden; wordt ook gebruikt bij het aangeven van de windrichting; banda abauw = beneden districten, d.i. het westelijk deel van Curaçao. (Zie ook ARIBA.)

Abeni of abeniba
Let op: Spelling van 1914 Zie NAAMGEVING.

Abia
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie IPOMAEA.

Aboho
Let op: Spelling van 1914 Zie VISCHVERGIFTEN.

Aboma
Let op: Spelling van 1914 n.e. (WATERBOA.) Zie EUNECTES.

Abongra
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie SESAMUM.

Abrasa
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CLUSIA.

Abrus precatorius
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Leguminosae. Weesboontje, sur. Kokriki, n.e. Jumbybeans, Liquorice plant, bov. e. Makoeraa, ben. e. Slingerplant met veervormig saamgestelde bladeren, waarvan de blaadjes ½ c.m. lang zijn en opgeblazen peulen, waarin helroode zaadjes met een zwart vlekje. De zaden, die een sterk vergift - Abrin, een eiwitlichaam, dat in water oplosbaar is -…

Abudefduf saxatilis
Let op: Spelling van 1914 (L.) J. en Ev., Katabalie, pap. Fam. Pomacentridae. Zeevisch. Verspreiding: beide kusten van tropisch Amerika, overvloedig bij koraalriffen. Het lichaam zijdelings gedrukt en hoog. De wangen en de kieuwdeksels hebben schubben, doch de bek niet. De rugvin heeft 13 stekels, gevolgd door 12 of 13 stralen. De aarsvin heeft 2 stekels en 11-13 stralen. D…

Acacia farnesiana
Let op: Spelling van 1914 Willd. Fam. Leguminosae. Casha, bov. e. Boom met dubbelveervormig samengestelde bladeren waarvan de blaadjes 0,1 c.m. breed zijn; bloemen in kogelvormige bloeiwijze, geel; de vruchten zijn dikke rolronde peulen; aan den voet van den bladsteel zijn stevige doornen geplaatst.

Acacia macracantha
Let op: Spelling van 1914 Humb. et Bonpl. Fam. Leguminosae. Oebaada, Waabi, ben. e. French casha Creole casha, Spanish casha, bov. e. Deze gelijkt veel op de A. Farnesiana, is er door den habitus en de veel langere bladeren van onderscheiden. De waabi is een der meest algemeene struiken van de wildernis (Moondi, pap.). Het hout is hard en duurzaam, maar slechts in kleine af…

Acacia paniculata
Let op: Spelling van 1914 Willd. Fam. Leguminosae. Legoeana téré, n.e. Een liaan, waarvan de takken bezet zijn met tallooze gekromde stekels.

Acacia tortuosa
Let op: Spelling van 1914 Willd. Fam. Leguminosae. Dutch casha, bov. e. Gelijkt veel op A. Farnesiana maar is door de veel dikkere doornen en het uiterlijk der plant daarvan onderscheiden.

Acacia villosa
Let op: Spelling van 1914 Willd. Fam. Leguminosae. Matagalienja, Nigieta di Malpais, Watapaana sjimarón, Wild divi divi, cur. Heester met dubbel samengestelde bladeren, die zich van de andere Acacia's onderscheidt door de platte, bruine peulen en het gemis van doornen.

Acalypha chamaedrifolia
Let op: Spelling van 1914 Müll. Arg. Fam. Euphorbiaceae. Bastard nettle, bov. e. Kruipend plantje met eivormige, dichtbehaarde blaadjes; de bloeiwijzen bestaan uit eenslachtige in aren geplaatste bloemen, die buiten de bladeren uitsteken.

Acanthocybium solandri
Let op: Spelling van 1914 (Cuv. & Val.) J.; Moelat, pap. Fam. Scombridae. Zeevisch. Verspreiding: tropische zeeën, niet zeldzaam bij Cuba, waar de kuit gelegd wordt. De kop is lang, de kaken vormen een soort bek, waarvan de onderkaak langer is dan de bovenkaak. De rugvin is lang. De staartlobben kort. De schubben klein. De kleur is staalblauw, donker van boven, bleeker van …

Acarina
Let op: Spelling van 1914 mijten, teken, eene orde van spinachtige dieren, wier ongeleed achterlijf met het kopborststuk is versmolten. Het zijn meerendeels zeer kleine dieren, die vier paar pooten bezitten en in den regel door luchtbuizen ademhalen; onder de laagst-ontwikkelde parasitisch levende zijn ook huidademhalers. De monddeelen zijn verschillend; in den regel bestaa…

Accawau's
Let op: Spelling van 1914 Zie BOVENL. INDIANEN.

Accijnzen
Let op: Spelling van 1914 Zie BELASTINGEN.

Acestrorhynchus falcatus
Let op: Spelling van 1914 (Bl.) Eigenm.a. Ogl., (syn. SALMO FALCATUS Bl.) Dagoe fisi, n.e. Fam. Characidae. Zoetwatervisch. Verspreiding Brazilië, Guiana. Deze langwerpige visch heeft een korte rugvin, en een vetvin, een sikkelvormige, groote aarsvin, de staartvin gevorkt, de buikvinnen midden onder het lichaam. In de kaken zijn kegelvormige tanden met eenige hondstanden. E…

Achetaria ocymoides
Let op: Spelling van 1914 Wettst. Fam. Scrophulariaceae. Sabana smeri-wiwiri, n.e. Een veel op savannen en langs wegen voorkomend onkruid, dat wel wat op smeri-wiwiri gelijkt.

Achirus achirus
Let op: Spelling van 1914 J. en G., (syn. SOLEA GRONOVII Gthr.) Bot, sur. Fam. Soleidae. Zeevisch. Verspreiding: de kusten van Suriname. Het lichaam is vlak, de rechterzijde gekleurd. De oogen zitten aan de rechterzijde. Alleen aan de blinde zijde is de mond voorzien van tanden. De borstvinnen zijn aan beide kanten rudimentair. De rechter buikvin loopt met de aarsvin samen.…

Achirus lineatus
Let op: Spelling van 1914 (L.) d'Orb. Bot, sur. Fam. Soleidae. Een platte visch. Verspreiding: Curaçao; Florida Keys en West-Indië tot aan Uraguay; al de rivieren van Cayenne tot La Plata, de Amazone. Aan de rechterzijde alleen is eene borstvin ontwikkeld. De linkerzijde is ongekleurd. De grondkleur der rechterzijde is bij sommigen effen zwart, bij anderen licht, gewoonlijk…

Achras sapota
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Sapotaceae. Sapotille, sur. Sapatía, n.e. Mispoe, ben. e. Mispel, Sapodille, bov. e. Van de W.-I. Eilanden afkomstige boom met langwerpige, leerachtige bladeren met duidelijke middennerf; de bladeren staan aan de einden der takken dichtopeen en daartusschen bevinden zich de tot 2 c.m. lang gesteelde bloemen. Een afkooksel van den bast wordt…

Achyranthes obtusifolia
Let op: Spelling van 1914 Lam. Fam. Amarantaceae. Man better man, bov. e. Kruidachtige plant met tegenoverstaande spatelvormige, zachtbehaarde bladeren; bloemen in een zeer lange, aarvormige bloeiwijze, na den bloei naar beneden gebogen. A. obtusifolia is een algemeen onkruid langs de wegen.

Acnodon oligocanthus
Let op: Spelling van 1914 (Müller en Troschel) Eigenm.(syn. MYLETUS OLIGOCANTHUS Müll. en Trosch). Koemaroe, kar. en n.e. Fam. Characinidae. Zoetwatervisch. Verspreiding: Guiana en Brazilië. De schubben zijn zeer klein. De rugvin is van voren hoog, de vetvin klein, de aarsvin lang, tweelobbig. Deze visch is effen gekleurd. Zijn vleesch is smakelijk. Hij wordt met den hengel…

Acrocomia sclerocarpa
Let op: Spelling van 1914 Mart. Fam. Palmae. Kau-maka, n.e. Een groote palm met zwart gestekelden stam en eveneens gestekelde geveerde bladeren. De zaden zijn zeer vetrijk en worden gegeten. Ze bevatten 24-25 perc. vet.

Acrodiclidium canella
Let op: Spelling van 1914 Mez. Fam. Lauraceae. Kaneelhout, sur. Een hooge boom met plankwortels en lichtbruine schors. Het hout riekt naar kaneel.

Adams needle
Let op: Spelling van 1914 bov. e. Zie YUCCA.

Adansonia digitata
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Bombacaceae. Guinea tamarind, bov. e. Groote boom met 5 of meertallige handvormige samengestelde bladeren, waarvan de blaadjes naar den top toe duidelijk breeder zijn dan aan den basis en puntig eindigen. Gekweekt.

Additioneele rechten
Let op: Spelling van 1914 Zie DIFFERENTIEELE RECHTEN.

Adenanthera pavonina
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Leguminosae. Redi- siri, n.e. Een hooge boom met kleine groene bloemen en peulen waarin platte paarsroode zaden, welke laatste als sieraad gebruikt worden.

Adi
Let op: Spelling van 1914 n.e. (Rhagade). Zeer pijnlijke en dikwijls tot infectie aanleiding gevende scheuren, meestal door de geheele dikte van de huid der voetzolen, hoofdzakelijk en veelvuldig voorkomende bij negers, nadat deze aan jaws (Framboesia tropica) geleden hebben.

Adiantum tenerum
Let op: Spelling van 1914 Sw. Fam. Filices, Maiden [p. 31] hair. sur. en bov. e. Een varentje van het uiterlijk van de bekende Venushaar-varen met donkere, gladde stengels en zeer scheeve wigvormige, aan den top ingesneden blaadjes die in groot aantal aan het samengestelde blad voorkomen.

Adjidja
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie COENDU.

Adjira
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie GALICTIS.

Adjoeba
Let op: Spelling van 1914 Zie NAAMGEVING.

Administrateurs (van plantages)
Let op: Spelling van 1914 Toen in de tweede helft der 18e eeuw het grootste deel der Surinaamsche plantages was overgegaan in handen van Amsterdamsche fondshouders (Zie NEGOTIATIËN) ontstond er te Paramaribo een stand van menschen, die in de geschiedenis van Suriname een belangrijke, maa…

Adoebé
Let op: Spelling van 1914 n.e. van Afrikaanschen oorsprong. Vallende ziekte, stuipen, ook bij dieren.

Adompri
Let op: Spelling van 1914 n.e. Knoedelsoep van bananen, kassave of maïs gemaakt. Geliefde volksspijs.

Adonis
Let op: Spelling van 1914 ben. en bov. e. Zie DURANTA.

Adonis abbot
Let op: Spelling van 1914 bov. e. Zie LEONOTIS.

Adriaenssen (tobias)
Let op: Spelling van 1914 Zie GOUVERNEURS.

Adroe
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CYPERUS ROTUNDUS.

Advocaat
Let op: Spelling van 1914 Zie PERSEA.

Aegiphila martinicensis
Let op: Spelling van 1914 Jacq. Fam. Verbenaceae. Bastard white root, bov. e. Boom met tegenoverstaande, langwerpige, geheel gaafrandige, dunne bladeren zonder steunblaadjes.

Aequidens geayi
Let op: Spelling van 1914 (Pellegr. Eigenm)., (syn. ACARA GEAYI Pellegr.)Crobia en Owroe wiffi, n.e. Fam. Cichlidae. Zoetwatervisch. Verspreiding: Guyana. De rugvin van dit ovale vischje beslaat bijna de heele rug, de rug- en aarsvin reiken tot halfweg de staartvin of nog verder. De borstvinnen zijn ongeveer zoo lang als de kop, de buikvinnen nog langer- De kleur is olijf b…

Aerssen (Cornelis van)
Let op: Spelling van 1914 Heer van Sommelsdijk, Plaat, Bommel en Spijk, Sire en Marquis van Châtillon, Baron van Besnière in Basois, zoon van Cornelis van A. en Lucia of Lutz van Waltha of Welta, werd in 1637 uit een oud adelijk geslacht geboren. Zijn vader was een der bevelhebbers van de troepen, die in 1650 onder den stadhouder Willem II den aanslag op Amsterdam ondername…

Aeschynomene sensitiva
Let op: Spelling van 1914 Sw. Fam. Leguminosae. Watra-sjin-sjin, n.e. Een houtachtige plant of halfheester, die in of nabij het water groeit. De fijne, gevinde blaadjes toonen zich, evenals het kruidje- roer-me-niet, bij aanraking gevoelig, ofschoon in minder sterke mate dan Mimosa pudica.

Affi of Affiba
Let op: Spelling van 1914 Zie NAAMGEVING.

Afgoderijdans
Let op: Spelling van 1914 De zoogenaamde afgoderij-bezwerings- of winti-dans is met de negers uit Afrika gekomen, en omdat de naar de koloniën overgebrachte slaven uit de meest verschillende deelen van Afrika afkomstig waren, ligt het vermoeden voor de hand dat onderscheidene Afrikaansche godsdienstige dansen in die koloniën zijn samengesmolten, waardoor het zeer samengeste…

Afgodsslang
Let op: Spelling van 1914 Papa sneki, n.e. Zie BOA CONSTRICTOR.

Afio
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CYPERUS ESCULENTUS.

Afkatti
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie PERSEA.

Aframomum melegueta
Let op: Spelling van 1914 K. Sch. Fam. Zingiberaceae. Ningré-Kondré-pépré, n.e. Een plant, die eenige overeenkomst met de Masoesa heeft en waarvan de zaden aromatisch zijn. De plant is uit Afrika afkomstig. De gestampte zaden, die veel aetherische olie bevatten, worden met spiritus uitgetrokken en uitwendig gebruikt bij rheumatiek. Met het sap van een lemmetje gestampt word…

Afrikaan
Let op: Spelling van 1914 sur. Zie TAGETES.

Afrikaansche aardnoten
Let op: Spelling van 1914 sur. Zie VOANDZEIA.

Agamà
Let op: Spelling van 1914 n.e. voor POLYCHRUS MARMORATUS, eene hagedis die in Suriname ook Kameleon wordt genoemd.

Agandoe
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie SWARTZIA.

Ageneiosus axillaris
Let op: Spelling van 1914 Günther, Praprali of Prari-prari, n.e. Fam. Siluridae. Zoetwatervisch. Verspreiding: Suriname. De bek is zeer stomp, de bovenkaak is de langste. Aan beide kanten aan de bovenkaak is een zeer kleine voeldraad in eene groef verborgen. De oogen zijn groot. De okselporie is wijder dan het voorste neusgat en dicht bij een vlies, waarin verscheidene klei…

Agent-generaal
Let op: Spelling van 1914 Zie IMMIGRATIE.

Ageratum conyzoides
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Compositae. Boko-boko-wiwiri of Witti-hédé, n.e. White cap, bov. e. Kruid met tegenoverstaande langgesteelde hartvormige, onregelmatig gekartelde bladeren; de witte bloemhoofdjes zijn in eindelingsche, pluimvormige trossen geplaatst. Wordt als volksgeneesmiddel gebruikt; de bladeren bevatten veel vluchtige olie en cumarine.

Agidà
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie MUZIEK-INSTRUMENTEN.

Agina
Let op: Spelling van 1914 Naam bij de Aucaner-boschnegers voor ingevoerde rijst, in tegenstelling van eigen geteelde die zij aleisi noemen, de algemeene naam in de kolonie.

Agnatha
Let op: Spelling van 1914 haften, eene orde van insecten, die zich onderscheiden door eene onvolkomene gedaanteverwisseling, vier vliezige vleugels, waarvan de voorste vrij groot, de achterste daarentegen klein zijn en zelfs somtijds ontbreken, en bijtende, doch onvolkomen ontwikkelde monddeelen. Aan het uiteinde van het achterlijf bevinden zich twee of drie lange gelede dr…

Agoema
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie SOLANUM OLERACEUM.

Agosi
Let op: Spelling van 1914 Zie NAAMGEVING.

Agraboe toriman
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie PAVONIA TYPHALAEA.

Aigrette
Let op: Spelling van 1914 Zie ARDEIDAE.

Aïra
Let op: Spelling van 1914 Zie GALICTIS.

Ajoewa
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie PARKIA.

Akaja
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie GYNANDROPSIS.

Akansá
Let op: Spelling van 1914 n.e. Tot een koek geknede maïsmeel, gewoonlijk in een bananenblad gewikkeld ten verkoop aangeboden. De akansà speelt bij de obia (zie aldaar) een groote rol.

Akarai-gebergte
Let op: Spelling van 1914 Dit gebergte zou gelegen zijn tusschen 56 en 58° W.L. Gr. en iets bezuiden 2° N.B. en het brongebergte zijn van de rivieren die de Corantijn vormen. De naam Sierra do Acaray komt reeds voor bij A.H. Brué, Carte physique et politique de l'Amérique méridionale, Paris 1821 en vermoedelijk ook op oudere kaarten. Onjuist is dus Elisée Reclus' opmerking …

Aki
Let op: Spelling van 1914 sur. Zie BLIGHIA SAPIDA.

Akka
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie FALCONIDAE.

Akker
Let op: Spelling van 1914 Zie MATEN EN GEWICHTEN.

Akkergelden
Let op: Spelling van 1914 Zie BELASTINGEN (suriname).

Akóeba
Let op: Spelling van 1914 Zie NAAMGEVING.

Akoeri
Let op: Spelling van 1914 Zie BOVENL. INDIANEN (onder Trio).

Akrá of Kra
Let op: Spelling van 1914 n.e. Spook. Astraal lichaam, Perisprit. Ook ziel, of geest, soms ook beschermgeest. Bij de Boschnegers is algemeen het geloof verspreid dat de geest der afgestorvenen als akra rondwaart en onder bepaalde omstandigheden het lichaam van een levende in bezit kan nemen. Ook heeft elk mensch zijn akra, die in den slaap het lichaam tijdelijk kan verlaten…

Alamoen
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CITRUS DECUMANA.

Albacora
Let op: Spelling van 1914 Inl. naam op Saba. Zie THUNNUS.

Albatros
Let op: Spelling van 1914 Zie PELECANUS.

Albina
Let op: Spelling van 1914 Een plaatsje op een hooge, zandige plek, aan de Marowijne, door Kappler gesticht, (zie KAPPLER) hoofdplaats van het distr. Marowijne, zetel van den districts-commissaris (waarvoor in den regel wordt aangewezen de commandant van het detachement troepen, bestaande…