DBNL - Encyclopaedie van Nederlandsch West-Indië

Categorie: Geschiedenis en volkskunde > Nederlands West-Indië, 1914
Datum & Land: 22/12/2007, NL
Woorden: 4409

Antigua balsam
Let op: Spelling van 1914 bov. e. Zie RAUWOLFIA.

Antillen
Let op: Spelling van 1914 Dr Karaïbische Zee wordt in het oosten en noorden afgesloten door een deel der W.-I.-eilanden, n.l. in het oosten door den boog der Kleine Antillen en in het noorden door drie der Groote Antillen: Puerto Rico, Haïti en Jamaica. Van de Kleine Antillen behooren aan Nederland de eilandjes St. Eustatius en Saba, half zoo groot als Wieringen, en het zui…

Antirrhoea acutata
Let op: Spelling van 1914 D C. Fam. Rubiaceae. Koetsjaara, Plaaka sjikietoe, ben. e. Heestertje met sterk glimmende tot 3 c.m. lange langwerpige bladeren; deze staan in dichte bundels aan de einden der takken en de bloemen steken in schermachtige trossen iets boven de bladeren uit.

Antonetti
Let op: Spelling van 1914 bon. Zie BIDENS.

Antroea
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie SOLANUM MELONGENA.

Anura
Let op: Spelling van 1914 VORSCHACHTIGE DIEREN of VORSCHEN. Orde van staartlooze Batrachia, gekenmerkt door een kort en dik lichaam van schijfvormigen of vierkant-elliptischen vorm, en vier pooten, van welke de voorste in de meeste gevallen veel korter zijn dan de achterste. De kop gaat zonder hals geleidelijk in het lichaam over. Van de in den tegenwoordigen tijd levende B…

Aparai
Let op: Spelling van 1914 Zie BOVENL. INDIANEN.

Apatoe
Let op: Spelling van 1914 Zie COUDREAU en CREVAUX.

Apennootjes
Let op: Spelling van 1914 Zie AARDNOOT.

Apinti
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie MUZIEKINSTRUMENTEN.

Apiti
Let op: Spelling van 1914 n.e. Meelknoedels; een spijs.

Apoda
Let op: Spelling van 1914 COECILIA'S. Tot de orde der Apoda, pootlooze Amphibien, behooren die Amphibien of Batrachia, die zich kenmerken dooreen worm vormig lichaam, bijna geheel zonder staart, daar de aarsopening bij deze dieren bijna aan het uiteinde van het lichaam is geplaatst, en door het gemis van ledematen. De huid is glad en slijmerig, met ringvormige plooien; bij …

Apoekoe
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie BAKROE en WINTI.

Apoetoe-hoedoe
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie SWARTZIA.

Appelsina
Let op: Spelling van 1914 sur. Zie CITRUS AURANTIUM.

Apprisina
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CITRUS AURANTIUM.

April-bloem
Let op: Spelling van 1914 sur. Zie JONOPSIS.

Ara
Let op: Spelling van 1914 Aldus noemt men groote, langgestaarte, van een zwaren bek voorziene papegaaien. Twee groote soorten A. ararauna en A. macao, waarvan de eerste van boven blauw van onderen geel en de tweede grootendeels rood met geel, blauw en groen op de vleugels is, komen algemeen voor en zijn in Suriname bekend als Raaf (resp. Tjamba-raaf en Bok-raaf.) Zij voeden…

Araceae
Let op: Spelling van 1914 Zie PLANTENGROEI (Suriname).

Arachis hypogea
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Leguminosae. Pienda, sur., n.e. en ben. e. Pea nut, bov. e. Kruidachtige plant met gele bloemen en 4-tallige bladeren. De vruchten, korte peulen, worden in den grond rijp; van daar de naam aardnoot. Zie verder AARDNOOT.

Arakakka
Let op: Spelling van 1914 n.e. Eene zwarte zwampschildpad, waarschijnlijk Cinosternum scorpioides.

Aramides cayanea
Let op: Spelling van 1914 Kriko, n.e., Kotaka, arow. en kar. Een tot de Rallidae of Ralachtigen behoorende vogel, over het algemeen olijfachtig bruin van kleur. Het vleesch is smakelijk en de vogel, die zeer schuw is, wordt gewoonlijk in vallen (krafanga's, zie aldaar) gevangen. De naam kriko is afgeleid van het geluid dat de vogels maken.

Aramus scolopaceus
Let op: Spelling van 1914 Aves. Aramidae. Kraanral; Kraukrau, n.e. Bruine vogels, met ronde, witte vlekken op den hals. Zij voeden zich met schelpdieren, houden daarbij de schalen met de pooten vast, terwijl zij met den snavel het dier er uithalen, waarbij de punt van den snavel dikwijls verdraaid wordt, Om hun smakelijk vleesch wordt er veel jacht op gemaakt. De naam Krauk…

Araneina
Let op: Spelling van 1914 eene orde der spinachtige dieren, waartoe alle eigenlijke spinnen (n.e. anansi) behooren. Zij onderscheiden zich doordat het ongelede achterlijf slechts door een steeltje met het kopborststuk is verbonden en door het bezit van gifklieren in de bovenkaken, waaraan zich een klauwvormig bewegelijk eindlid bevindt. De onderkaken zijn meer pootvormig, v…

Aranja
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CITRUS VULGORIS.

Aransa
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie PSIDIUM POLYCARPON.

Arapappa
Let op: Spelling van 1914 kar. en n.e. Zie ARDEIDAE.

Araroetoe
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie MARANTA ARUNDINACEA.

Aratta hoedoe
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie MINQUARTIA.

Aratta kaka pepré
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CAPSICUM FRUTESCENS.

Archieven
Let op: Spelling van 1914 In het Rijksarchief te 's Gravenhage berust een rijke verzameling van archivalia betreffende Suriname en de Nederlandsche Antillen Ons bestek laat niet toe daarvan een uitvoerigen inventaris mede te deelen. Het zij genoeg hier een opgaaf te verstrekken van de belangrijkste documenten. I. Suriname.: Resolutiën van besturen en commissiën in Nederland…

Ardeidae
Let op: Spelling van 1914 REIGERS. Omstreeks een 20 soorten reigers komen in Suriname voor. De grootere soorten van de geslachten ardea en herodias zijn bekend onder den naam van Koemawari; gewoon zijn Ardea cocoi en Herodias egretta. De kleinere soorten noemt men sabakoe of tjon-tjon (arow. Saoemaroe); algemeen zijn de blauwe Sabakoe, Florida coerulea en de witte Sabakoe, …

Ardisia coriacea
Let op: Spelling van 1914 Sw. Fam. Myrsinaceae. Bastard cinnamon, bov. e. Heester met tot 15 c.m. lange langwerpige leerachtige bladeren; de bloemen staan in dichte pluimvormige trossen, de vruchten hebben de grootte van peperkorrels. Groeit in de bosschen.

Areisi
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie ORYZA en RIJST.

Arepa
Let op: Spelling van 1914 pap. Van kleine maïs (Sorghum) gebakken koeken, het hoofdvoedingsmiddel van de bevolking op Aruba. (Martin, Westindische Skizzen, blz. 131)

Argemone mexicana
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Papaveraceae. Duivelsvijg, sur. Polber sjimaron, Tjimi tjimi, ben. e. Thistle, bov. e. Halfheester met veervormig gelobde bladeren, voorzien van scherpe stekelpunten; groote gele bloemen; zeer stekelige vruchten. De zaden bevatten veel olie. Het gele melksap wordt wel tegen huidziekten gebruikt. De plant staat als zeer giftig bekend.

Ariba
Let op: Spelling van 1914 pap. beteekent op of boven; wordt gebruikt bij het aangeven van de windrichting; banda ariba = boven districten. (zie ook ABAUW).

Aristida americana
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Gramineae. [p. 54] Mulegrass, bov. e. Gras met zeer lange samengestelde bloeiwijze; de aartjes voorzien van driedeelige naalden; de bladeren zijn smal en dikwijls opgerold. Een zeer algemeen gras, dat op alle Ned. W.I. eilanden voorkomt.

Aristolochia surinamensis
Let op: Spelling van 1914 Willd. Fam. Aristolochiaceae. Koni- koni-bita of Loangoe-tetei, n.e. Een slingerplant of liaan met gelobde bladeren en eigenaardig-gevormde donkerbruine bloemen. Kooksel der gedroogde stengels wordt wel aan kraamvrouwen gegeven; een alcoholisch aftreksel tegen malaria.

Armadil
Let op: Spelling van 1914 Zie PRIODON.

Armantje
Let op: Spelling van 1914 pap. Zie ALBULA.

Armenzorg en weezenverpleging
Let op: Spelling van 1914 suriname. In Suriname heeft de armoede, na 1900 grootere afmetingen aangenomen door de ziekte in de cultures, en daardoor is er voor de kolonie een tijd van malaise aangebroken. Daar de landbouw de voornaamste bron van bestaan is, heeft de groote achteruitgang van dit bedrijf natuurlijk een zeer nadeeligen invloed op de stoffelijke welvaart van het…

Armina
Let op: Spelling van 1914 De noordelijkste waterval in de Marowijne. In de nabijheid van dien val lag in vroegere jaren de militaire post Armina.

Aroewepi
Let op: Spelling van 1914 n.e. Oeroeëbe, arow. Kleine, platte kralen door de Boschnegers in den handel gebracht, door hen of - hetgeen waarschijnlijker is - door de Indianen vervaardigd uit een plantenzaad of ook uit schelpen. De kraaltjes worden met een centerboor, die door een draad in snel wentelende beweging wordt gebracht, uit den zaadwand of de schelp gesneden; de boo…

Arowakken
Let op: Spelling van 1914 Zie BENEDENL. INDIANEN.

Arrabidaea inaequalis
Let op: Spelling van 1914 Baill. Fam. Bignoniaceae. Oeman barklak, n.e. (Syn. BIGNONIA INAEQUALIS P.D.C.) Een boom waarvan de Indianen de binnenste schorslaag gebruiken als cigaretten papier. Een aftreksel van de schors is volksgeneesmiddel tegen dysenterie.

Arrawarra-kreek
Let op: Spelling van 1914 vereenigt de Wajombo met de Nickerie, waardoor de vaart binnendoor van Paramaribo naar Nickerie mogelijk is. Daar de reis gewoonlijk over zee gemaakt en deze rivierverbinding weinig gebruikt wordt heeft men in de Arrawarra-kreek, die niet breed is, veel last van omgevallen en niet opgeruimde boomen.

Arrowroot
Let op: Spelling van 1914 sur. en bov. e. Zie MARANTA en AARDVRUCHTEN.

Arthrogastra
Let op: Spelling van 1914 eene orde van spinachtige dieren, waartoe wij al die vormen brengen, welke achter het kopborststuk een duidelijk geleed achterlijf vertoonen. Zij ademen of door longen of door luchtbuizen. De meest bekende der tot deze orde behoorende dieren zijn de van groote scharen voorziene schorpioenen (n.e.: kroektoe téré. arow.: ananaka), welke zich hoofdzak…

Artocarpus incisa
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Moraceae. Broodboom, Otaheite broodboom, sur. Njamsi-brédébon, n.e. Breadfruittree, bov. e. Boom met groote, tot bijna de helft van het blad ingesneden bladeren. De groote verzamelvrucht wordt in alle tropische streken gegeten. Van het kleverig melksap wordt vogellijm gemaakt. De plant werd in 1792 door Bligh uit Tahiti naar Jamaica overgeb…

Artocarpus integrifolia
Let op: Spelling van 1914 Fam. Moraceae. Kastanje broodboom, sur. Siri-brédébon, n.e. De zeer groote vrucht is met stekels bezet. De op kastanjes gelijkende pitten worden gekookt of geroosterd gegeten.

Aruba
Let op: Spelling van 1914 I. Aardrijkskundig overzicht.: Naam, Ligging, Vorm en Grootte.: Evenals bij Bonaire en Curaçao, bestaat omtrent oorsprong en beteekenis van den naam geen zekerheid. Naar Prof. Ernst te Caracas aan Prof. Martin mededeelde, is de naam van Indiaanschen oorsprong. Op oude kaarten en in oude werken wordt het eiland ook wel Oruba en Orua genoemd, hetgeen…

Asbeck (Willem, Dirk, Hendrik, baron van)
Let op: Spelling van 1914 Zie GOUVERNEURS.

Asclepias nivea
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Asclepiadaceae. (Syn. A. CURASSAVICA). Frederikskatoen, Fridericibloem, Koningsbloempje, sur. Konoe-bromiki, n.e., Komtsji koeskotter, ben. e. Ipecacuanha, bov. e. Kruid met lancetvormige, tegenoverstaande bladeren; de donker-oranje-gele bloemen met eigenaardige bijkroon staan in schermvormige bloeiwijzen. Aan de zaden zit een dun, wit zaad…

Asmatoe pimpin
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie PARIANA.

Asogri
Let op: Spelling van 1914 n.e. Fijngemalen gebakken maïs met suiker. Wordt droog of met water tot een brei gemaakt, gegeten.

Aspidosperma excelsum
Let op: Spelling van 1914 Benth. Fam. Apocynaceae. Parelhout, sur. Een hooge boom met zeer eigenaardig gebouwden stam. Van Stockum, Verslag van de Saramacca expeditie, blz. 109 van den overdruk, geeft daarvan de volgende beschrijving: ‘Daarnaast (n.l. naast den massieven reus) vindt men andere, die meer economisch zijn opgebouwd volgens het nieuwe beginsel in de techniek, d…

Aspredinichthys tibicen
Let op: Spelling van 1914 (Temmink) Eig. Eig., (syn. ASPREDO TIBICEN Temm.) Trompetter, sur. Banjaman, n.e. (?) Fam. Aspredinidae. Zoetwatervisch. Verspreiding: Holl. en Eng. Guiana, Curuca, Rio Muria. De bovenkaak is een weinig puntig en steekt voor de onderkaak uit, heeft aan iederen kant twee voeldraden, waarvan de eene aan het begin breed is, de andere klein en aan den …

Aspredo aspredo
Let op: Spelling van 1914 (L). Eig. Eig. Trompetter, sur. Fam. Aspredinidae. Zoetwatervisch. Verspreiding: Guiana, Rio Para en Arary. De bovenkaak is breed, spatelvormig, veel voor de onderkaak uitstekende. De oogen zeer klein. Er zijn acht voeldraden; de bovenkaaksvoeldraden zijn in 't begin tot een breed vlies uitgezet, waaraan een paar kleinere voeldraden zich hechten; h…

Asrika tetéi
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie DAVILLA.

Astrocaryum paramaca
Let op: Spelling van 1914 Mart. Fam. Palmae. Paramaka, Pramaka, n.e. Een vrij groote palm met geel-oranje vruchtvleesch om de zaden. De vruchten worden gegeten, zoowel rauw als geroosterd.

Astrocaryum sciaphilum
Let op: Spelling van 1914 Pulle. Fam. Palmae. Piengo-maka, n.e. Een groote palm die veel op de Awarrapalm gelijkt.

Astrocaryum segregatum
Let op: Spelling van 1914 Drude. Fam. Palmae. Awara, n.e. Een zeer bekende palm, die overal op zandige gronden in groepen voorkomt en onder meer kenbaar is aan den met lange, zwarte stekels bezetten stam. Uit het mooie roode vruchtvleesch, dat om de zaden zit, wordt door de Indianen een gele olie verkregen, waarmede zij het lichaam en het haar inwrijven. Het draderige vruch…

Ateles paniscus
Let op: Spelling van 1914 Boschduivel. Slingeraap, Spinaap, sur. Kwatta, n.e. en kar. Hadafe en Horoe, arow., behoort tot de familie der Cebidae. Het dier leeft in de bosschen in het binnenland (Guiana) en wordt door Boschnegers en Indianen als wild gegeten. Het bereikt een lengte van ca. 1.35 M. waarvan ruim de helft op de staart komt. Het aangezicht is roodachtig, bijna n…

Atita-wiwiri
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie OLDENLANDIA.

Atractus badius
Let op: Spelling van 1914 Een betrekkelijk klein slangetje, dat tot 40 cm. lang kan worden, met kleinen kop, die niet breeder dan het lichaam is, en korten kegelvormigen staart. De schubben iridesceeren en zijn op de bovendeelen bruin en zwart gekleurd. De teekening van rug en zijden bestaat uit donkere, zwartachtige vlekken, die somtijds halfringen vormen op een roodbruine…

Aubergine
Let op: Spelling van 1914 sur. Zie SOLANUM MELONGENA.

Aublet (Jean Baptiste Cristophe Fuseé d')
Let op: Spelling van 1914 botanist, geb. 4 Nov. 1720 te Salon (Provence), overl. te Parijs 6 Mei 1778. Hij studeerde te Montpellier, daarna te Lyon onder Christophe de Jussieu, vervolgens te Parijs. Na een lang verblijf in Fransch Guiana gaf hij in 1775 uit Histoire des plantes de la Guyane française, rangées suivant la méthode seksuelle, avec plusieurs Mémoires sur différen…

Audra (Charlotte Elisabeth)
Let op: Spelling van 1914 geb. v.d. Lith heeft in de geschiedenis van Suriname een zeer eigenaardige rol gespeeld. Mevrouw Audra, onder welken naam zij 't meest bekend is, werd 19 Nov. 1700 te 's-Gravenhage geboren uit het huwelijk van Diederich van der Lith, Hoogduitsch predikant aldaar en Elisabeth Baldina Helvetius. In Dec. 1725 huwde zij met Hendrik Temming, gouverneur …

Aukaners
Let op: Spelling van 1914 Zie BOSCHNEGERS.

Australische gomboom
Let op: Spelling van 1914 Zie EUCALYPTUS.

Averrhoa bilimbi
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Oxalidaceae. Birambi, n.e. een kleine boom, waarvan door sommigen het vaderland in Amerika, door anderen in Azië gezocht wordt. Het boompje valt op door de gevinde bladeren en de 5-kantige vruchten, die voor het maken van ‘Zoetzuur’ gebruikt worden. Er zijn 2 varieteiten, een met langwerpige, een met ronde, gegleufde vruchten.

Averrhoa carambola
Let op: Spelling van 1914 L. Fam. Oxalidaceae. Fransche Birambi, n.e. Gebruikt als de vorige, doch minder vaak gekweekt en ervan te onderscheiden door de groote, sterkgeribde vruchten en de minder talrijke blaadjes aan het blad.

Aves
Let op: Spelling van 1914 VOGELS, zijn warmbloedige, gewervelde dieren, wier lichaam bedekt is met vederen. De voorste ledematen zijn vervormd tot vliegwerktuigen, de achterste dienen tot voortbeweging op het land of in het water. Zij leggen eieren, die met een dikwerf gekleurde en gevlekte kalkschaal omgeven zijn, en die in verreweg de meeste gevallen door de ouders in een…

Avicennia nitida
Let op: Spelling van 1914 Jacq. Fam. Verbenaceae. Paroewa of Parwa, n.e., Mangel blanko, ben. e., Saltpond tree, bov. e. Boom met grijsachtige, breedlancetvormige, aan top en basis spits toeloopende, leerachtige bladeren; de bloemen staan in pluimvormige bloeiwijzen. Een typische boom voor de mangrove-formatie (zie PERSEA.

Avroe
Let op: Spelling van 1914 n.e. Halssnoer van zwarte cylindertjes op stukjes pijpesteel gelijkende, die door de Boschnegers in den handel gebracht, maar waarschijnlijk door de Bovenlandsche Indianen vervaardigd worden.

Awaja
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie PROTIUM.

Awakaati
Let op: Spelling van 1914 ben. e. Zie PERSEA.

Awara
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie ASTROCARYUM SEGREGATUM.

Awari
Let op: Spelling van 1914 kar. en n.e. Zie DIDELPHYS.

Awari siri
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CAESALPINIA BONDUCELLA.

Awari-spel
Let op: Spelling van 1914 is het dakonspel van Java, het batjongkah of kapoleh van Midden-Sumatra, het tjato van Atjeh, en zijn meest bekende naam is het Arabische mankal'ah. Vanwaar het spel oorspronkelijk kwam weet men niet; zijn verspreidingsgebied is zeer uitgestrekt. Stuart Culin, die over ‘Mançala, the national game of Africa’ schreef in de Smithsonian Report van 1894…

Ayaca
Let op: Spelling van 1914 pap. Een lekkernij op Curaçao, bereid uit meel, kip, olijven, krenten en andere bestanddeelen, verpakt in een bananenblad, dat meegekooktwordt.

Azégé
Let op: Spelling van 1914 n.e. (van Afrik. oorsprong). Kever, tor in het algemeen.

Azéman
Let op: Spelling van 1914 n.e. Azé, een Afrikaansch woord, beteekent hekserij en van Azéman geeft Focke, Neger-Engelsch woordenboek, deze bepaling: heks, weerwolf, vampyr, die, volgens het geloof der Negers, des nachts in lichtenden gloed rondwaart, om den menschen het bloed af te zuigen. Nagenoeg dezelfde omschrijving geeft Dr. F.W. Hostmann op blz. 275, deel I van zijn bo…

Baána
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie MUSA.

Baars
Let op: Spelling van 1914 bon. Zie NEOMAENIS APODUS.

Baba tiki
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie CLIDEMIA.

Baboen
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie MYCETES.

Baboen godo
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie ESCHWEILERA en LECYTHIS.

Baboen hoedoe
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie VIROLA.

Baboen mispel
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie HENRIETTEA SUCCOSA.

Baboen nefi
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie SCLERIA SECANS.

Baboen-nefi-kwassi
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie RHYNCHOSPORA.

Baboentri
Let op: Spelling van 1914 n.e. Zie VIROLA.

Baby-appel
Let op: Spelling van 1914 sur. Zie VRUCHTEN en VRUCHTBOOMEN.

Baby-kers
Let op: Spelling van 1914 sur. Zie VRUCHTEN en VRUCHTBOOMEN.

Bachelor's button
Let op: Spelling van 1914 bov. e. Zie GOMPHRENA.

Bacove
Let op: Spelling van 1914 (n.e. bakoeba, pap. bacoba, Engelsch banana), is de naam voor verschillende Musa-soorten, waarvan de vruchten rauw gegeten worden. De naam schijnt te komen uit het Toepi, de taal van den grooten Indiaanschen volksstam, oorspronkelijk tehuis in Braziliaansch en Fransch Guiana, die zich vóór 1500 sterk naar het zuiden had uitgebreid. Zie Beschrijving…