Radbout Universiteit Nijmegen - Woordenboek Organische Chemie

Categorie: Chemie, chemische- en kernindustrie > Organische chemie
Datum & Land: 15/02/2007, NL offline
Woorden: 1302

vanderwaalsbinding
De elektronenverdeling in een molecuul is niet constant. Op bepaalde momenten kan de verdeling meer aan een zijde liggen (gepolariseerd) en ontstaat er een momentele dipool. Deze kan in een ander molecuul een dipool induceren. Door de aanwezigheid van twee dipolen ontstaat een intermoleculaire aantrekking: de vanderwaalsbinding. Deze is het meest significant bij apolaire stoffen. Zie bindingstypen

Van `t Hoff
Groepen: Nederlandse Nobelprijswinnaars
Nederlandse Nobelprijswinnaar in 1901. De motivatie voor de uitreiking was: in erkenning van de buitengewone diensten die hij heeft verleend door de ontdekking van de wetten voor de chemische dynamica en osmotische druk in oplossingen .

valium
(439-14-5)
Engelse vertaling: valium, diazepam
CAS Nummer: 439-14-5
NSC Nummer: 169897
Ontdekking:
datum: 1963
plaats:

valine
(7004-03-7)
IUPAC naam: 2-amino-3-methylbutaanzuur
afkorting: Val, V
Engelse vertaling: valine
Duitse vertaling: Valin
Groepen: aminozuren
CAS Nummer: 7004-03-7
Aminozuur dat in de bijna alle eiwitten voorkomt.

valeriaanzuur
(109-52-4)
synoniemen: pentaanzuur
Engelse vertaling: valeric acid, pentanoic acid
Groepen: zuren
CAS Nummer: 109-52-4
NSC Nummer: 406833


valentie binding theorie
Theorie opgesteld door G.N. Lewis waarbij de binding tussen twee atomen gevormd wordt door twee valentie-elektronen.

valentieelektronen
Duitse vertaling: Valenzelektronen
De elektronen die zich in de hoogst bezette orbitaal bevinden. Zie elektrovalente binding

verzeping
Hydrolyse van vetten door bijvoorbeeld natronloog, waarbij zepen ontstaan. Zie zeep

verwekingspunt
Temperatuur waarboven een thermoplast vervormt kan worden. Zie thermoplast

vertaktheid
Mate van vertakking van een alkaan.
Voorbeeld Butaan is niet vertakt, terwijl methylpropaan dit wel is.

verhoudingsformule
Geeft de verhoudingen tussen de ionen in een zout. Bv. NaCl, waarin de verhouding 1 op 1 is.

vergisting
Reactie waarbij suikers met behulp van bacteriën wordt omgezet in alcohol en koolstofdioxide: C 6 H 12 O 6 -/> 2 C 2 H 5 OH + 2 CO 2

Vergelijking van Arrhenius
k = A e -E a- RT

verestering
Reactie waarbij een organisch zuur en een alkanol met elkaar reageren tot een ester.

verdampingswarmte
De energie die het kost om één Kg of é é n m 3 stof te verdampen.

verdampingsenthalpie
De enthalpieverandering bij een verdamping van een mol stof.

verdamping
Engelse vertaling: evaporation
Groepen: faseovergangen
De faseovergang van een stof in de vloeibare naar de gasfase. Omdat hierbij de deeltjes met de meeste energie ontsnappen daalt hierbij de temperatuur.

verbrandingswarmte
De energie die vrijkomt bij een verbranding van één kilogram of één m 3 stof.

verbrandingsenthalpie
De enthalpieverandering bij een verbranding van een mol stof.

verbranding
Een reactie van de stof met zuurstof, vooral uit de lucht, dat resulteert in koolstofdioxide en water. Bij onvolledige verbranding kunnen ook producten ontstaan als roet of as en koolstofmonoxide. Omdat lucht veel stikstof bevat ontstaat er ook vaak stikstofoxiden. Zie oxidatie

verbinding
Engelse vertaling: compound
Duitse vertaling: Verbindung
Een molecuul of samengesteld ion met een eigen structuur en eigenschappen dat haar uniek maakt.

vetzuur
Verband tussen druk, molecuul gewicht en dampspanning.
Engelse vertaling: fatty acid
Groepen: lipiden
Dit zijn alkaanzuren met een keten van minimaal zestien koolstofatomen. Bij rechte, onverzadigde vetzuren is er een verband tussen de druk (P, in torr), de temperatuur (t, in graden Celsius) en de molecuulmassa (M) die beschreven wordt volgens de vergelijking hierboven.

vetten
Groepen: lipiden , triglyceriden
Vetten zijn esters van glycerol en vetzuren.

vesicle
Groepen: amfifielen
Een vesicle is een holle supramoleculaire bol van amfifielen. Het oppervlak van de bol is een bilaag van amfifielen, zodat in de vesicle ook een waterige oplossing aanwezig is.
vesicle Zie bilaag Vergelijk micel

vitamine A
(68-26-8)
synoniemen: retinol
Engelse vertaling: vitamin A1
Groepen: vetoplosbare vitaminen
CAS Nummer: 68-26-8
NSC Nummer: 122759
Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid is 0,8 mg. Ontdekt in 1915. Zie caroteen

vitamine
Engelse vertaling: vitamin
Duitse vertaling: Vitamin
Organische stoffen dat niet gesynthetiseerd kan worden door het menselijke lichaam, maar dat wel van levensbelang is. De in 1912 door Casimir Funk voorgestelde naam komt van het Latijnse woord voor leven, vita , en amino. Vitaminen worden ingedeeld in water- en vetoplosbaar. Wateroplosbaar zijn vitaminen B en C; vitamine A,D,E en K zijn alleen vetoplosbaar.

viscositeit
Engelse vertaling: viscosity
Duitse vertaling: Zaehfluessigkeit
De mate van stroperigheid van vloeistoffen.
Voorbeeld Water heeft een lage viscositeit en oli ë n een hoge.

vinylchloride
(75-01-4)
synoniemen: chlooretheen
Engelse vertaling: vinylchloride
Duitse vertaling: Vinylchlorid
CAS Nummer: 75-01-4
UN Nummer: 1086
Grondstof voor PVC.

vinylgroep
functionele groep: CH2CH-
synoniemen: vinyl, ethenyl
Engelse vertaling: vinyl group, vinyl
Groepen: functionele groepen
Ethenylgroep of -radicaal.

viagra
(171599-83-0)
Engelse vertaling: viagra
CAS Nummer: 171599-83-0
Medicijn tegen impotentie. Wordt ook gebruikt om bloemen langer mooi te houden.

vitamine Q
synoniemen: ubichinon
Engelse vertaling: ubiquinone
Groepen: vitamine


vitamine P
(520-26-3)
synoniemen: citrine
Engelse vertaling: vitamin P
Groepen: vitamine
CAS Nummer: 520-26-3
NSC Nummer: 44184


vitamine K3
(58-27-5)
synoniemen: menadion
Engelse vertaling: vitamin k3
Groepen: vetoplosbare vitaminen
CAS Nummer: 58-27-5
NSC Nummer: 4170


vitamine K
(12001-79-5)
synoniemen: fyllochinon
Engelse vertaling: vitamin k
Groepen: vetoplosbare vitaminen
CAS Nummer: 12001-79-5
Ontdekt in 1935.

vitamine H
(58-85-5)
synoniemen: biotine
Engelse vertaling: vitamin h
Groepen: vitamine
CAS Nummer: 58-85-5
NSC Nummer: 63865
Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid is 0,15 mg.

vitamine F
(60-33-3)
synoniemen: linolzuur
IUPAC naam: (Z,Z)-9,12-octadecadiëenzuur
Engelse vertaling: linoleic acid
Groepen: vitamine , vetzuren
CAS Nummer: 60-33-3
NSC Nummer: 281243
Ontdekt in 1929.

vitamine E
(59-02-9)
Engelse vertaling: alpha-tocopherol
Groepen: vetoplosbare vitaminen , voedingszuren
CAS Nummer: 59-02-9
NSC Nummer: 20812
E-Nummer: E306
Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid is 10 mg. Ontdekt in 1922.

vitamine D
(50-14-6)
synoniemen: ergocalciferol
Engelse vertaling: vitamin d2
Groepen: vetoplosbare vitaminen
CAS Nummer: 50-14-6
NSC Nummer: 62792
1. Ontdekt in 1918.
2. Ontdekt in 1918.

vitamine C
(50-81-7)
synoniemen: L-ascorbinezuur, ascorbinezuur, 3-oxo-L-gulofuranonaceton
Engelse vertaling: vitamin c
Groepen: wateroplosbare vitaminen , anti-oxidanten
CAS Nummer: 50-81-7
NSC Nummer: 33832
E-Nummer: E300
Belangrijk bij het maken van collageen, een protedne dat stevigheid geeft aan botten.
Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid is 60 mg. Ontdekt in 1932.

vitamine B12
(68-19-9)
synoniemen: cobalamine
Engelse vertaling: vitamin B12
Groepen: wateroplosbare vitaminen
CAS Nummer: 68-19-9
NSC Nummer: 80365
Vitamine die alleen in dierlijke produkten voorkomt. Hoge dosis zitten in vlees, vis, ei en melkprodukten. Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid is 0,001 mg. Ontdekt in 1947. Het is betrokken bij met laten vrijkomen van vitamine B11 en bij de produktie van DNA en RNA.

vitamine B
(67-03-8)
synoniemen: thiamine
Engelse vertaling: vitamin b1
Groepen: wateroplosbare vitaminen
CAS Nummer: 67-03-8
NSC Nummer: 36226
1. Aanbevolen Dagelijkse Hoev eelheid is 1,4 mg. Ontdekt in 1901.
2. Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid is 1,6 mg. Ontdekt in 1933. Dit vitamine heeft een gele tot oranje kleur.
3. Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid is 2 mg. Ontdekt in 1934.
4. Ontdekt in 1937.

vloeibare kristal
Engelse vertaling: liquid crystal
Stabiele fase tussen vast en vloeibaar die staafvormige moleculen kennen. Zie thermotrope vloeibare kristal , lyotrope vloeibare kristal

vlampunt
Engelse vertaling: flash point
Duitse vertaling: Flammpunkt
Temperatuur waarboven deze verbinding spontaan ontbrandt.

vluchtige organische verbinding
afkorting: VOC
Engelse vertaling: volatile organic compound
Engelse afkorting.

vluchtig
Engelse vertaling: volatile
Zo wordt een stof genoemd die makkelijk verdampt.

vriespuntsdaling
Verlaging van het smeltpunt van een vloeistof doordat er een andere verbinding in is opgelost. Dit is de reden waarom men `s winter zout strooit. Doordat het zout oplost in het water, verlaagt het vriespunt van water tot een paar graden onder nul. Vaak is dit genoeg om in Nederland te voorkomen dat het water (sneeuw, ijzel, etc) bevriest. Vriest het meer dan 5 graden onder nul, dan heeft zout strooien geen zin.

vruchtensuiker
(57-48-7)
CAS Nummer: 57-48-7


vulkaniseren
Proces waarbij de polymeren in rubbers met elkaar verknoopt worden tot een netwerk. De industrieel meest toegepaste vulkanisatie maakt gebruik van zwavel in combinatie met versnellers . Een nadeel van deze methode is dat er kankerverwekkende nitrosamines vrij kunnen komen. Gevulkaniseerde rubber heeft betere sterkte- en vermoeiingseigenschappen. Zie natuurlijk rubber

waterstofsulfide
(7783-06-4)
synoniemen: zwavelwaterstof, diwaterstofsulfide
Engelse vertaling: hydrogen sulfide
CAS Nummer: 7783-06-4
UN Nummer: 1053
Ruikt cq. stinkt naar rotte eieren.

waterstofperoxide
(7722-84-1)
Engelse vertaling: hydrogen peroxide
Duitse vertaling: Wasserstoffperoxid
CAS Nummer: 7722-84-1
NSC Nummer: 19892
UN Nummer: 2015


waterstoffluorkoolwaterstoffen
afkorting: HFKs
Groepen: broeikasgassen
Zusterverbindingen van de HCFK`s en de CFK`s. HCFK`s zijn milieuvriendelijker dan CFK`s, maar HFK`s zijn nog vriendelijker, want ze bevatten geen chlooratomen die de ozonlaag sterk aantast. Wel zijn HFK`s ook broeikasgassen. Zie CFK`s, HFK`s

waterstoffluoride
(7664-39-3)
structuurformule: HF
synoniemen: fluorwaterstof
IUPAC naam: waterstoffluoride
Engelse vertaling: hydrogen fluoride
Groepen: sterke zuren
CAS Nummer: 7664-39-3
UN Nummer: 1052
Zeer sterk, etsend zuur.

waterstofbrug
Engelse vertaling: hydrogen bond
Duitse vertaling: Wasserstoffbrüke
Binding tussen waterstofatomen gebonden aan zuurstof-, stikstof- of fluoratomen en andere zuurstof-, stikstof- of fluoratomen. Dit komt doordat het waterstofatoom delta-plus en het tegenatoom delta-min is.

water
(7732-18-5)
structuurformule: H2O
Engelse vertaling: water
Duitse vertaling: Wasser
Groepen: oplosmiddelen
CAS Nummer: 7732-18-5
NSC Nummer: 147337
Veel voorkomende verbinding waar zowel mens, dieren als planten niet zonder kunnen. Bevriest bij 0 o C tot ijs, waarbij in tegenstelling tot vrijwel alle andere verbindingen, het soortelijk gewicht af neemt. Hierdoor blijft ijs op water drijven. Water is bovendien een amfolyt. Het kan zowel protonen afstaan als opnemen, zodat in water altijd zowel zuur als base aanwezig is: H 3 O + en OH - . Zie amfolyt

waszuren
Groepen: vetzuren
Waszuren zijn vetzuren met meer dan 25 koolstofatomen.

wassen
Groepen: lipiden
Esters van hogere alcoholen met hogere vetzuren.

warfarine
(81-81-2)
synoniemen: rattengif
Engelse vertaling: warfarin
CAS Nummer: 81-81-2
NSC Nummer: 59813
UN Nummer: 3027


Wagner-Meerwein-omlegging
Groepen: naamreacties
Omlegging van alcoholen onder behandeling met zuur, die gedreven wordt door de stabiliteit van het carbokation dat in het proces onstaat.

Wacker-synthese
Groepen: naamreacties
Industrieel proces om ethyleen om te zetten in ethanal waarbij paladium gebruikt wordt.

Williamson-synthese
Groepen: naamreacties
R-X + NaOR` /> ROR` + NaX Synthese van een ether door behandeling van een halogenide met een natriumalkoxide.

Wilkinson`s katalysator
(14694-95-2)
Engelse vertaling: Wilkinson`s catalyst
Groepen: katalysatoren , organometalen
CAS Nummer: 14694-95-2
NSC Nummer: 124140


wijnsteenzuur
(133-37-9)
synoniemen: DL-wijnsteenzuur
IUPAC naam: DL-2,3-dihydroxybutaandizuur
Engelse vertaling: tartaric acid
Duitse vertaling: Weinsäure, Dihydroxybernsteinsäure
CAS Nummer: 133-37-9
NSC Nummer: 148314
E-Nummer: E334
Zie L-wijnsteenzuur

Wittig-reactie
Groepen: naamreacties
Conversie van een dubbele koolstof-zuurstofbinding tot een dubbele koolstof-koolstofbinding met een fosforylide.

Wolff-Kishner-reductie
Groepen: naamreacties
Reductie van een carbonylgroep tot een methyleengroep met hydrazine en een base (bv. NaOH of KOH). Vergelijk Clemmensen-reductie

Wolff-omlegging
Groepen: naamreacties
Reactie waarbij een alpha-diazoketon fotochemisch of thermisch omlegt tot een keteen.

Woskressensky, Alexander
1. Werkte aan de St. Petersburg Instituut.
2. 1809-1880

Wurtz-synthese
Groepen: naamreacties
2RX + Na /> RR + NaX Het koppelen van twee alkylgroepen. Wordt nog maar weinig gebruikt omdat het veel bijprodukten geeft.

xanthone
(90-47-1)
Engelse vertaling: xanthone
CAS Nummer: 90-47-1
NSC Nummer: 14978


xanthine
(69-89-6)
Engelse vertaling: xanthine
CAS Nummer: 69-89-6
NSC Nummer: 14664
Organische stof die in vlees, urine en andere dierlijke stoffen voorkomt.

xanthaangom
(11138-66-2)
Engelse vertaling: xanthan gum
CAS Nummer: 11138-66-2
Complex polymeer dat onstaat door bacteriele fermentatie. Door de hoge stabiliteit voor de pH en temperatuur wordt het veel gebruikt als dikmiddel in voedsel om een hogere viscositeit te krijgen.

xylometazoline
(526-36-3)
Engelse vertaling: xylometazoline
CAS Nummer: 526-36-3
Werkzame bestanddeel in neussprays.

xylose
(31178-70-8)
Engelse vertaling: xylose
Duitse vertaling: Xylose
Groepen: pentosen
CAS Nummer: 31178-70-8


xylitol
(87-99-0)
Engelse vertaling: xylitol
Groepen: zoetstoffen
CAS Nummer: 87-99-0
NSC Nummer: 25283
E-Nummer: E967


xyleen
(1330-20-7)
synoniemen: dimethylbenzeen, xylol
Engelse vertaling: xylene, dimethyl benzene
Groepen: oplosmiddelen
CAS Nummer: 1330-20-7
Triviale naam voor dimethylbenzeen (meta-, ortho- of para-dimethylbenzeen). Oorspronkelijk werd het gewonnen door hout zuurstofvrij te destilleren. De naam komt van het Griekse woord Xulon dat hout betekent. Xyleen is een goed oplosmiddel. Xyleen heeft drie stereoisomeren: 1,2-dimethylbenzeen, 1,3-dimethylbenzeen en 1,4-dimethylbenzeen.

yn-binding
Duitse vertaling: Dreifachbindung
Drievoudige C-C binding. Zie een-binding Vergelijk aan-binding

Zaitsev, regel van
synoniemen: regel van Zaitsev
Regel die stelt dat in geval van een eliminatie-reactie de dubbele binding vooral gaat naar de meest gestubstitueerde koolstofatoom.

zetmeel
(9005-84-9)
synoniemen: amylum
Engelse vertaling: starch
Duitse vertaling: Stärke
Groepen: polysachariden
CAS Nummer: 9005-84-9
Een uitsluitend plantaardig polysacharide van glucose; het is een mengsel van amylose en amylpectine. Zetmeel wordt gebruikt als indicator voor jood.

zeoliet
Engelse vertaling: zeolite
Gehydrateerde aluminiumsilicium mineraal met een open kristalstructuur. Hierdoor zijn ze bruikbaar als katalysator, moleculaire zeef en ionenwisselaar.

zelfcondenstatie
Condensatie waarbij een keton met een identiek keton reageert.

Zeiselreactie
Een reactie van waterstofiodide met ether onder vorming van ioodalkanen.
ROR` + 2HI /> H 2 O + RI + R`I
Analyse van de eindprodukten geeft informatie over de structuur van de uitgangsstoffen.

Zeigler-alkylering
Groepen: naamreacties
Alkylering van een heterocyclische stikstofverbinding met alkyllithiumverbindingen. Vergelijk Chichibabin-reactie

zeer zuiver
afkorting: p.a.
Engelse vertaling: pro analysis
Duitse vertaling: pro Analyse
Hoogste kwaliteit die een industrieel chemicalie kan hebben.

zeep
Engelse vertaling: soap
Duitse vertaling: Seife
Groepen: amfifielen
Kalium- of natriumzout van vetzuren. Zie detergent , vetzuren

Zieglerpolymerisatie
Een methode om polyethyleen te produceren met behulp van een metaalkatalysator. Zie polymerisatie

Ziegler-Natta-proces
Groepen: naamreacties
Polymerisatie met een titanium-katalysator van etheen tot lineair polyetheen.

zout
Engelse vertaling: salt
Duitse vertaling: Salz
1. Keukenzout (NaCl).
2. Een zout (algemeen) is een verbinding bestaande uit atomen of atoomgroepen die via ionische bindingen met elkaar verbonden zijn.

zoetstoffen
Groepen: smaakstoffen
Verbindingen die aan levensmiddelen worden toegevoegd om ze een zoete smaak te geven.

zoutzuur
(7647-01-0)
structuurformule: HCl
synoniemen: chloorwaterstofzuur, waterstofchloride
Engelse vertaling: hydrochloric acid
Duitse vertaling: Salzsäure
Groepen: sterke zuren
CAS Nummer: 7647-01-0
NSC Nummer: 77365
UN Nummer: 1050
Een vloeistof die bereidt wordt door waterstofchloride op te lossen in water.
HCl(g) + H 2 O(l) /> H 3 O + (aq) + Cl - (aq)
De dissociatie is volledig en daarom wordt zoutzuur een sterk zuur genoemd. De vloeistof is kleurloos en nevels verspreidend.

zuurstof
(7782-44-7)
synoniemen: moleculaire zuurstof
Engelse vertaling: oxygen, molecular oxygen
Duitse vertaling: Sauerstoff
CAS Nummer: 7782-44-7
UN Nummer: 1073
1. Een reuk- en kleurloos diatomig gas. Het komt 20% voor in de atmosfeer.
2. Veel gebruikte verkorting van zuurstofatoom , zoals in de zin `Op die plek (in het molecuul) zit zuurstof`.

zuursterkte
Maat die aangeeft hoe sterk een zuur is. Hoe meer de zuursterkte afneemt, hoe zwakker het zuur is en hoe minder makkelijk het een proton afstaat.

zuurgraad
synoniemen: aciditeit
Engelse vertaling: acidity
Duitse vertaling: Acidität
Maat waarin in stof zuur is. De zuurte wordt gemeten in pK a . Als de pK a 7 is, dan is de stof even zuur als water. Is het lager dan is het zuurder dan water; is het hoger dan is het minder zuur.

zuuranhydride
Engelse vertaling: anhydride d`acide
Deze verbindingen hebben de algemene formule RCOOCOR`. Hierin zijn R carbonzuren. Ze worden bereidt door de reactie van acylhalogenides met het natriumzout van carbonzuren:
RCOCl + R`COONa /> RCOOCOR` + NaCl Zie anhydriden

zuur-base-indicatoren
Groepen: indicatoren
Verbindingen die van kleur veranderen bij een specifieke pH.

zuur-base-titratie
Engelse vertaling: acid-base titration
Een methode waarmee de concentratie van een zuur of base bepaald kan worden door het gecontroleerd (bv. druppelsgewijs) toevoegen van een resp. zuur of base oplossing met een bekende concentratie.

zuur
Engelse vertaling: acid
Duitse vertaling: Säure
Een stof die de neiging heeft een proton af te staan. In een waterige oplossing leidt dit tot H 3 O + . Een zure oplossing heeft een pH kleiner dan 7.
Een sterk zuur dissocieert geheel in water.
De waardigheid van een zuur geeft aan hoeveel protonen het zuur kan afstaan.

zuiveringszout
(144-55-8)
synoniemen: natriumbicarbonaat
IUPAC naam: natriumwaterstofcarbonaat
Engelse vertaling: sodium hydrogen carbonate, baking soda, sodium bicarbnoate
CAS Nummer: 144-55-8
NSC Nummer: 134031


zwavelzuur
(7664-93-9)
synoniemen: zwavel(V)zuur, accuzuur, vitriool
Engelse vertaling: sulfuric acid
Groepen: sterke zuren
CAS Nummer: 7664-93-9
UN Nummer: 1830
Een kleurloos, olieachtige vloeistof. Zwavel(V)zuur is een sterk zuur.
Geconcentreerde oplossing met geconcentreerd waterstofperoxide geeft in contact met elke organische verbinding een explosief mengsel!

zwavelkoolstof
(75-15-0)
synoniemen: koolstofdisulfide
Engelse vertaling: carbon disulfide
CAS Nummer: 75-15-0
UN Nummer: 1131
Kleurloos tot lichtgele vloeistof.

zwavelbrug
afkorting: eiwitten
Binding tussen de twee zwavelatomen van twee cystedneaminozuren.

zwavel
afkorting: S
Engelse vertaling: sulfur
Duitse vertaling: Schwefel
Groepen: elementen
Een geel gekleurde stof met een laag smeltpunt. Het is een niet-metaal. Het element zwavel is het tweede element in groep VI van het periodiek systeem en heeft dus de elektronenconfiguratie [Ne]2s 2 2p 4 . Het element zwavel komt in verschillende configuraties voor.