UDS - monumentenzorg, bouw- en cultuurhistorie

Categorie: Bouw en Constructie > monumentenzorg, bouw- en cultuurhistorie
Datum & Land: 19/01/2009, NL
Woorden: 1297

Frontonstuk
voor vorstpan De beëindiging van de nok kan bij een puntgevel een probleem opleveren wanneer de dakbedekking tot over de gevel doorloopt. De nokvorsten staan dan lelijk te kijk wanneer hun loze ruimte niet afgedekt is. Meestal wordt dit probleem opgelost daar een 'afgesloten ...

Fundering
Op een rots kan meteen gebouwd worden, zonder fundering. Die gelegenheid doet zich in Nederland niet vaak voor, daarom is hier steeds en beperkte of heel forse fundering nodig. Met de misleidende term 'fundering op staal' wordt bedoeld dat een fundament direct gemetseld is op een ondergrond die daar...

Gaffelijzer
Over een hijsrad loopt het touw, waarmee de last omhoog gehesen moet worden. De simpelste manier om het zwaar belaste touw op het smalle wiel te houden is het aanbrengen van iets dat naar beide zijden schuin uitsteekt. Hiervoor werden ijzers in de vom van een gaffel gebruikt. Het touw kan zo niet we...

Gaffelkruis
Een crucifix, waarvan het kruis de vorm heeft van een gaffel, heet 'gaffelkruis'. Deze uitleg is tegenwoordig niet meer voldoende, vroeger wist iedereen nog dat een gaffel een vork is, in principe met twee tanden. Hierbij kun je denken aan een gevorkte boomstam, of - om het hanteerbaar te houden lie...

Galerij
langs straat De Romeinen hielden van het goede leven. Zeker in het zuiden vraagt dat om flaneren in koelte. De Romeinse zuilengalerij voldeed aan deze behoefte. De Italianen stammen af van de Romeinen, tenminste een deel van hen. In het huidige Italië zijn dus nog ...

Galmbord
Om het geluid van de klokken zo goed mogelijk op de gelovigen te richten, heeft de klokkenzolder van de kerktoren in de galmgaten planken, 'borden' geheten, die het geluid schuin naar beneden geleiden. Ieder galmgat heeft er een aantal boven elkaar. Ze zijn bijna altijd van hout, maar metalen komen ...

Galmgat
Al vóór het jaar 1000 kwamen klokken voor als middel om de kloosterlingen op tijd voor de getijden naar de kloosterkerk te roepen. Daarna werden ook de gelovigen met klokgelui naar de parochiekerk geroepen. Hoe hoger de klokken hangen, hoe verder het geluid draagt. De kerktoren dankt h...

Gat in gewelfkap
In veel gewelven zijn gaten te zien. Wanneer ze heel klein zijn en oud, kunnen er klankpotten achter schuil gaan. Zijn ze recent, dan zijn ze vermoedelijk aangebracht om kabels doorheen te steken, waaraan dan bijvoorbeeld een kroonluchter gehangen werd. Intrigerender zijn de grote ronde gaten. Zo'ga...

Geboorte
van boog en gewelf De plaats waar het leven van een boog begint is zijn geboorte. Meestal rust een boog niet direct op de grond, daarvan is hij dan gescheiden door de rechtopgaande dagkanten van de muuropening. Pas als deze lijn begint te krommen, te buigen, dan begint het. Het hoeft niet, ma...

Gebroken dakschild
Het gebroken dakschild is algemeen bekend: de gebruikelijke naam voor een 'gebroken kap' is mansardedak. De schilden ervan hebben twee verschillende dakhellingen: onder de breuklijn (het deel dat 'onderschild' genoemd wordt) is steil en het bovenste deel minder steil of zelfs bijna vlak. Voor de bre...

Gebroken dakschild
met geknikte dakvoet Een recht dakschild is alleen maar recht. Met een beetje buigen of breken ziet het er, volgens velen, wat levendiger uit. In Nederland is de mansardedak, die gebroken schilden heeft, het bekendst. Die vorm kan nog weer wat bijzonderder worden door de dakvoet t...

Gebroken dakschild met vogelschroot
Bij een gebroken dakschild is de breuklijn een probleem. Zowel het bovenschild als het onderschild kunnen met alle gewenste soorten dakpannen of daktegels gedekt worden, maar op de stompe hoek passen ze geen van alle. Veel machinale types pannen hebben speciale vormen ontwikkeld voor afwijkende situ...

Gebroken fronton
Een fronton waarvan de bovenzijde onderbroken is, noemen we een gebroken fronton. Het is bedoeld als extra rijke variant van dit driehoekige, halfronde of segmentboogvormige sierelement. Met die doorbreking moet je dan wel wat doen, anders lijkt de boel alleen maar kapot. Daarom kan dwars door het b...

Gebroken ojief
Wie een gebroken ojief ontdekt, hoeft de timmerman niet te bellen. Hoogstens de bouwhistoricus. Er is niets 'gebroken', in bouwkundige termen heeft dat woord vaak de betekenis van 'onderbroken'. Ook een gebroken fronton blijft heus wel op zijn plaats. Het ojief is een profiel dat in éé...

Gebroken-ojiefsleutelstuk
In de 16e en 17e eeuw is het ojiefsleutelstuk in de mode, de hoofdvorm van het sleutelstuk is dan een ojief. Meestal wordt dit te eenvoudig gevonden en is het ojief een onderdeel van een gecompliceerder profiel, dat bestaat uit diverse holle en bolle vormen, afgewisseld door hoekige bandjes. Wanneer...

Gedicht venster
Een gedicht venster is meestal iets heel anders dan een schijnvenster. Het laatste wil graag gezien worden, imiteert soms zelfs een roedenverdeling. Meestal wordt een venster gedicht op een manier die verhult dat er een venster was. Het pleisteren van de gevel is een probaat middel, soms ook wordt d...

Gedraaid geplaatste achtkante torenspits op topgevels
Er zijn vele soorten torenspitsen. We proberen ze te omschrijven op grond van het aantal zijden, de manier van plaatsing en de aansluiting op de vorm van de torenromp. En dan kan die toren ook nog wel of niet van topgevels voorzien zijn. Laten we zien wat de mogelijkheden zijn bij een achtkante spit...

Gedraaid geplaatste achtkante torenspits op topgevels op vierkante grondslag
Een hele mond vol, en dat terwijl de Duitsers deze simpel ogende spits in één woord benoemen: 'Faltdach'. Met vertalen kunnen we ons dit keer niet redden, een 'vouwdak' doet meer aan een open auto denken dan aan een kerktoren. De omschrijving vertelt eigenlijk al het hele verhaal. De s...

Gedraaid geplaatste alzijdig pseudo-ingesnoerde achtkante torenspits
Het is misschien wel de ingewikkeldste term van al de benamingen voor de talloze varianten van torenspitsen. Het is dan ook een heel uitzondelijke, die allerlei ongebruikelijke oplossingen vertoont voor dat wat elders eenvoudiger opgebouwd werd. Wat zijn de problemen? De achtkante spits moet op een ...

Gedraaid geplaatste hol ingesnoerde achtkante torenspits op vierkante grondslag
Dit is een sierlijk, excentriek buitenbeentje in de collectie torenspitsen. Een achtkante torenspits die gedraaid op een vierkante grondslag geplaatst wordt, heeft meestal wat moeite om op een fraaie wijze de hoeken van de toren te bereiken. In ons voorbeeld is dit opgelost door een alzijdige insnoe...

Gedraaid geplaatste vierkante dakruiter
Een dakruiter staat meestal met twee zijden evenwijdig aan de nok. Dat geldt voor de achtkante, de zeskante en ook voor de vierkante variant. Al deze ruiters kunnen ook gedraaid geplaatst worden. Bij de vierkante valt die afwijkende plaatsing veel meer op dan bij zijn soortgenoten. De meestal aanwez...

Geglazuurde dakpan
Dakpannen kunnen om verschillende redenen geglazuurd zijn. De eerste reden is de rijke uitstraling, die deze fraaiere pannen geven. Niet zelden immers wordt kleur toegevoegd aan het glazuur, waardoor de oorspronkelijke kleur onzichtbaar wordt. Gesmoorde pannen zijn grijs en harder en duurder dan rod...

Gegolfde Friese pan
Een dak vol ribbeltjes, zo ziet het dakschild met gegolfde Friese pannen eruit. Ieder pan heeft drie golfjes en dat geeft een heel apart beeld. De herkomst is Friesland en de verspreiding is hoofdzakelijk beperkt gebleven tot die regio, maar dan wel met inbegrip van het Westfriese gebied in de kop v...

Gehakt telmerk
Een telmerk kan op diverse manieren aangebracht worden. Een gehakt telmerk wordt gemaakt met de (rechte) beitel of met de (ronde) guts. Wordt een beitel gebruikt, dan is het resultaat een streepje. Dat lijkt op het eerste gezicht voldoende: je kunt er een eindeloze reeks getallen mee vormen. Maar me...

Gehakt telmerk in de vorm van een eitje
Wanneer een gehakt telmerk niet met de (rechte) beitel gemaakt wordt, maar met de (ronde) guts, dan is het resultaat van iedere klap een stukje van een cirkel. Een C-tjes-telmerk ontstaat al door éénmaal met de guts te steken. Door de guts na de eerste klap een halve slag te draaien (e...

Geheng
'Geheng' komt van 'hangen', maar het gaat niet om gewoon hangen. Een deur, luik of raam moet kunnen draaien en daartoe hangt het aan het geheng. Het is het scharnierende smeedwerk, waarvan het draaipunt natuurlijk het belangrijkste is. Bij een duimgeheng draait alles om de duim, maar die kan niets z...

Gekamd pleisterwerk
Het is een verfijning, die weinig meer te vinden is: pleisterwerk dat natuursteen imiteert, inclusief de 'frijnslag'. Dat een pleisterlaag van schijnvoegen wordt voorzien, is niet ongebruikelijk. Dat geeft de gevel al een beetje het aanzicht van een bouwwerk, opgetrokken in kostbare natuursteen. Doo...

Gekantonneerde colonnet
Op de hoeken van vierkante of veelhoekige pijlers worden vaak als verlevendiging schalken of colonnetten aangebracht. Deze kunnen ingebonden zijn, dat wil zeggen: ze blijven binnen het vlak van het aangrenzende metselwerk. Ze steken dus niet uit en vallen alleen op door hun schaduwwerking. Ook op an...

Geknikt dakschild
Wanneer een dakschild naar binnen geknikt is, heeft dat meestal een speciale bouwkundige reden. Een zolder onder zo'n kap zou op deze manier bergruimte verliezen. Niet voor niets is het mansardedak met zijn (naar buiten) gebroken schilden is zo populair geworden: dat geeft extra ruimte op zolder. Ee...

Geknipte voeg
De geknipte voeg is een sierlijk afgewerkte voeg, die het beste omschreven kan worden als een gesneden voeg, waarvan de voorkant van de specie uitsteekt buiten de voorkant van de bakstenen eromheen. Het verschil tussen beide soorten is het beste te zien bij strijklicht. Helaas zijn de knipvoegen di...

Gekoppelde lancetvensters met rondlicht
De geboorte van de gotische tracering is nabij wanneer bij de herbouw van de kathedraal van Chartres, na de brand van 1195, de bouwmeester de vensters van de lichtbeuk ontwerpt. We hebben het hier over het modernste gebouw van zijn tijd. Hier gaat de vroeggotiek over in de hooggotiek, onder meer doo...

Gelderse gevel
De term 'Gelderse gevel', ook 'Gelders-Overijsselse' gevel genoemd, is een voorbeeld van een naam die afgeleid is van het gebied waarin het verschijnsel veel voorkomt. Handig is dat niet, zoals al blijkt uit de twee genoemde formuleringen. Beter is het om een omschrijving te gebruiken. 'Gevel met in...

Gemenageerd sleutelstuk
Menageren is het smaller maken van een stuk hout aan twee tegenover elkaar gelegen zijden. Bij een sleutelstuk is dit een manier om de zijkant te verlevendigen. Aan het profiel wordt altijd veel aandacht geschonken, maar de zijkant is soms helemaal vlak. Op verschillende manieren valt daar wat aan t...

Gepotdekseld
Planken kunnen op tal van manieren aan elkaar bevestigd worden. Wie een houten wand wil timmeren moet eerst kiezen of hij de planken verticaal of horizontaal wil gebruiken. In het laatste geval kan hij inwateren gemakkelijk voorkomen. De planken worden tegen wandstijlen gespijkerd. Door de bovenligg...

Geprofileerde driekante vorstpan
Van de vorstpannen is de driekante de fraaiste, maar ook de kwetsbaarste. Meer dan de platte en de ronde variant geeft de geprofileerde driekante vorst een mooi beeld wanneer het licht eroverheen strijkt. Op het hoge middendeel is een extra lijst aangebracht. Gaan de drie gedeelten vloeiend in elkaa...

Gereedschap
De term 'gereedschap' is een verzamelbegrip voor zoveel hulpmiddelen, dat het haast niet mogelijk is om deze te definiëren. De voorwerpen die de timmerman gebruikt om zijn werk te kunnen doen vormen samen zijn timmermansgereedschap. En zo ligt dat ook bij de loodgieter, de steenhouwer en al die...

Geroseerde deur
De middeleeuwse timmerman kon het versieren niet laten, tenminste zolang hij ervoor betaald kon worden. Aan het maken van een deur voor een gegoede burger kon wel wat tijd besteed worden, het materiaal kostte toch meer dan het arbeidsloon. Wanneer aan de binnenkant van een stevige deur de klampen, w...

Gesinterde baksteen
Bakken is een hele kunst, niet alleen in de keuken, ook in een steenbakkerij. Wanneer de temperatuur in de steenoven te hoog wordt, kan de klei van de 'groene' steen min of meer smelten. Het gevolg is een misbaksel, een verwrongen steen. Minder erg is het wanneer de steen wel nog in vorm blijft, maa...

Gesleept rookkanaal
De schoorsteen moet boven de nok van een huis uitsteken om een goede trek van het rookkanaal te waarborgen. Daarom staat de schoorsteen opvallend vaak op de nok, en constructief is de top van de kopgevel van een pand dan de beste plek. In middeleeuwse panden is de stookplaats zo mogelijk tegen zo'n ...

Gesneden lintvoeg
Het beeld van gesneden voegwerk wordt vooral bepaald door de lintvoegen, die scherp aftekenende rechte strepen over de volle lengte van de gevel vormen. Dat is vakwerk, dat tegenwoordig weinigen meer echt beheersen. Na het platvol voegen wordt de rij als een soort lineaal op de platte baan gezet, di...

Gesneden stootvoeg
De kwaliteit van gesneden voegwerk is niet alleen af te lezen aan de lintvoegen, maar ook aan de zorgvuldigheid waarmee de schier eindeloze hoeveelheid korte stootvoegen gesneden is. Heeft de metselaar voor de lintvoegen de rij als hulpmiddel, de stootvoegen moet hij op het oog zetten. Loodrecht en ...

Gesneden telmerk
Een telmerk kan op verschillende manieren aangebracht worden op hout. Met krijt gaat het snel, maar het resultaat gaat snel verloren. Heel simpel is ook het krassen van een merk, maar de zichtbaarheid van die tekens is beperkt. Zagen levert een duidelijker resultaat, maar deze manier is niet op alle...

Gesneden voeg
Oorspronkelijk werden de voegen afgewerkt door de mortel waarmee gemetseld werd, plat uit te strijken en daarna eventueel nog af te werken met een dagstreep. Later werd de voeg verdiept gemetseld en daarna volgde het afvoegen met speciale voegspecie, die fijner samengesteld was. Tal van mogelijkhede...

Gestapelde erker
'Een hangende of staande erker die zo hoog is dat hij meerdere bouwlagen omvat' is de omschrijving. Wanneer we hiervoor de term 'gestapelde erker' gebruiken, dan klinkt dat eenvoudiger. Maar wat wordt bedoeld met 'gestapelde'? Een gevel die gesierd wordt door zuilen of pilasters die over meer dan ee...

Gestileerd bladwerkkapiteel
Kapitelen en bladeren: in alle perioden is dit de meest voorkomende combinatie. De naam 'bladwerkkapiteel' is een verzamelbegrip. Het acanthusblad is het meest gebruikte florale motief, maar heel vaak is het niet zo precies uitgewerkt als op de klassieke Corinthische en composietkapitelen. In de voo...

Geteld geld
'Geteld geld' is de naam van een fraai ornament, dat nog in de 19e eeuw veel gebruikt werd om, onder meer, deurkalven en stijlen van winkelpuien te versieren. Het is een wat merkwaardig beeld: rondjes die op elkaar liggen en voor de helft met een streepje bedekt zijn. Wie het eenmaal begrepen heeft,...

Getoogd venster
Een venster waarvan de bovenkant gebogen is in de vorm van een segmentboog, is een getoogd venster. Die bovenzijde heeft dus rechts en links een knik in de vorm van een stompe hoek. Het raamkozijn en het raam volgen deze lijn. De overspanning is meestal een segmentboog. Wanneer dit een getoogde stre...

Getoogde strek
Een strek, waarvan de onderkant getoogd is, heet een getoogde strek. Het is dus een vorm van overspanning van een muuropening, net zoals de (rechte) strek. De licht gebogen onderzijde is bedoeld om een fraaier beeld te krijgen. Van het kozijn ligt in het midden wat meer van de bovendorpel bloot. De ...

Getordeerd
Wanneer je een vierkante staaf ijzer aan de uiteinden vastpakt en je draait ze in tegengestelde richting, dan gebeurt er iets. Om te beginnen wordt je warm en trots omdat je kennelijk heel sterk bent. Met de staaf gebeurt ook iets. Hij vertoont een draaiing. De vier zijden lopen niet meer evenwijdig...

Getordeerd smeedijzer
Smeedijzer kan, wanneer het heet is, goed in sierlijke vormen gebracht worden. Nemen we een sieranker als voorbeeld, dan is het omkrullen van de einden van de staven de meest gebruikte manier van versieren. Bij muurankers waarvan een deel naar voren steekt, wordt het ijzer vaak getordeerd. Dat wil z...

Getordeerde torenspits
Het is eigenlijk onvoorstelbaar dat de meeste torenspitsen na soms wel honderden jaren nog steeds niet getordeerd zijn. Lange balken hebben de neiging om onder invloed van vocht en temperatuurverschillen krom of scheluw te trekken. Denk niet te licht over het harde leven daarboven: stormen, brandend...

Getorste kraal
Tot de rijke veelheid aan vormen die de kraalprofielen tonen, hoort de getorste kraal. Het is een rondstaaf, die als een natte dweil uitgewrongen lijkt. De getorste zuil is de op zichzelf staande vorm ervan. De fraaie kraal komt onder meer voor in de Hanzegotiek. Tekst: Jean Penders, 06-2005....

Getrapt stijgend tongewelf
Gewelven zijn meestal geslagen over een ruimte, waarvan de vloer horizontaal ligt. Voor het overwelven van bijvoorbeeld een trap, is dus een creatieve oplossing nodig. Zo kan een tongewelf zo schuin geplaatst worden, dat de kruin evenwijdig loopt met de trap. Er is ook een andere fraaie oplossing, d...

Getrapte portaalwang
Van een portaal kunnen de wangen eenvoudig verlevendigd worden door het metselwerk getrapt in te laten springen. Dit geeft de trechtervorm, die zo geliefd is voor kerkportalen. Meestal is de getrapte opzet gecamoufleerd door colonnetten of portaalbeelden. In de 'eerlijke bouwwijze' die (ook om finan...

Gevel
De muren die de buitenkant van een gebouw vormen zijn de gevels. De voorkant is de voorgevel of soms de frontgevel. Daaruit volgt vanzelf wat dan de achtergevel, de rechter en linker zijgevel is. Een gevel is tegenwoordig meestal van steen, vroeger was hout gebruikelijk. Bij een gebouw dat niet vier...

Gevelbekleding met leien
Om een gevel beter tegen weersinvloeden te beschermen is een waterdichte bekleding effectief. Vooral bij houtbouw speelt dit een rol, zoals te zien is daar waar die bouwwijze nog veel voorkomt. Niet zelden zijn dit gebieden waar niet alleen het hout vanouds ruim voorhanden is, maar ook leien. Daar i...

Geveldoekreclame
Groot - groter - grootst, als het aan de reclamejongens ligt kan een reclame niet groot genoeg zijn. Het was dus te verwachten dat ze vroeg of laat op het idee zouden komen om een pand van boven tot onder als billboard te gebruiken. Het ligt aan - onder meer - de gemeente of zoiets toegestaan wordt....

Gevellijn
Een lijstgevel heeft simpelweg een horizontale lijn als beëindiging. Maar de topgevel kent vele vormen. De puntgevel heeft twee schuin oplopende zijden als gevellijn. Die lijn kan ook getrapt zijn of in- en uitgezwenkte vormen hebben. Klauwstukken kunnen de hoekige vorm van grote trappen verzac...

Gevelpan
De relatie tussen de dakbedekking en de gevel is altijd een moeizame geweest. Een dak waterdicht afdekken is al moeilijk. Een gevel opmetselen vereist ook vakmanschap. En komt de aansluiting aan de orde. Gaat de gevel niet hoger op dan de dakbedekking, dan loopt deze door over het hout of het metsel...

Gevelreiniging
Het komt vaak voor dat mensen die trots zijn op hun huis, de gevels laten reinigen op een manier die de monumentale waarde ervan aantast. Natuurlijk, vervuiling en zeker graffiti kunnen het beeld aantasten. Een gevel in schoon metselwerk hoort niet wit geschilderd te zijn. Maar in veel gevallen is h...

Gevelsteen
De gevelsteen is het 'steen geworden uithangbord', zoals dat in de middeleeuwse straat bungelde aan de gevels van de houten huizen. Toen de verstening het straatbeeld grondig wijzigde, werd daarmee niet alleen afgerekend met de hinderlijke overstekken van de vakwerkbouw, ook de uitstallingen en de v...

Gevorkte boomstam
De gevorkte boomstam of -tak is interessant. Niet alleen omdat het weer eens wat anders is dan de braaf rechtopgaande stam. De gevorkte boomtak is een staak met twee einden, die is bruikbaar als een vork met twee tanden. De gaffel is zo aan zijn functie als hooivork begonnen. Later bleek dat metalen...

Gewelf
Een stenen, gebogen overdekking van een ruimte heet een gewelf. Het metselwerk is gebogen om het eigen gewicht op te vangen. Bij heel grote ruimten zijn pijlers nodig om de grootte van de gewelven te kunnen beperken. Ook wanneer een ruimte erg laag is, kan deze niet in één keer overdek...

Gewelf met koepel op kruisende ribben
Een heel bijzonder type gewelf kennen we alleen van vakanties in warme landen. Het past goed in de overdaad aan vormen die in de late middeleeeuwen de islamitische kunst kenmerkte. Het verwarrende van dit type is dat we niet alleen een koepel zien, maar ook duidelijke gewelfribben. Al sinds de Rome...

Gewelfkap
Een tongewelf bestaat uit één gebogen veld. Een kruisgraatgewelf heeft vier gebogen velden, die elkaar ontmoeten in graten. Die velden zijn de gewelfkappen. Nog duidelijker zijn deze afgegrensd bij een kruisribgewelf: daar dragen de ribben de kappen. Net als een tongewelf heeft een gew...

Gewelfrib
De evolutie van de gotiek is onlosmakelijk verweven met de constructieve ontwikkeling van de gewelfrib. Wie op het idee kwam om de graten van de romaanse graatgewelven te ondersteunen met een sierelement, dat zo stevig was, dat het in staat was om het gewicht van de gewelfkappen te dragen, mag de gr...

Gewelfribring
Een gewelfribring is een ringvormig sierelement dat hier en daar om een gewelfrib geschoven lijkt, of eigenlijk beter: om een sierrib. Want deze ringen horen bij de ornamenten van de romano-gotiek. In de meloengewelven daarvan lijken gewelfribben aanwezig, maar het zijn schijnribben, die voor de sie...

Gewelfschildering
Het interieur van een middeleeuwse kerk moeten we ons heel wat kleuriger voorstellen dan we gewend zijn. Niet alleen de bij de Hervorming door protestanten geconfisceerde kerken, maar ook de Rooms-Katholieke hebben in de loop der tijden heel wat kleur verloren. In rijke neogotische interieurs, die h...

Gezaagd telmerk
Het zoeken van telmerken kan lastig zijn. Gehakte telmerken zijn meestal goed te vinden maar getrokken merken lijken vaak op een beschadiging. De gezaagde merken zijn weer heel anders: ook die zijn niet meteen te herkennen. Vooral nummer 1 lijkt wel een haal van de zaag van een slordige timmerman. N...

Gietijzeren muuranker
Het muuranker is tot in de 19e eeuw steeds gesmeed uit staven ijzer. Dat daarmee heel sierlijke vormen gemaakt kunnen worden is vooral in de 16e en 17e eeuw overtuigend bewezen. De richting van het smeedijzeren anker is staand: zo pak je de meeste lagen metselwerk. Zou je het liggend plaatsen, dan z...

Glas-in-beton
Bij glas-in-lood denkt men meestal aan gotische kathedralen, maar ook in de moderne bouwkunst is gekleurd glas gebruikt om een speciale sfeer in het interieur te krijgen. Het is begrijpelijk dat vooral de kerkbouw hiervan gebruik maakt: een lichtdoorlatende kleurige wand leidt de blik niet af naar d...

Glas-in-lood
Gebrandschilderd glas, gevat in loodstrippen, is essentieel voor gotische kerken. De steeds grotere glasvlakken, die de gotiek mogelijk maakte, zijn te fel en koud zonder de originele vulling. De glas-in-loodvensters vulden de hele kerk met een intens gekleurd licht. Het mag als een mysterie beschou...

Glasjaloezie
Jaloezieën kennen we als handige zonwering. Met behulp van draaibare plankjes, de bordjes, kan licht en lucht binnen gelaten worden, dan wel buitengesloten. Lichtwering en ventilatieregulatie gaan hier hand in hand. Wanneer de jaloeziebordjes van vensterglas zijn, blijft uiteraard alleen de twe...

Glaskoepel
Bij een koepel denken we meestal aan een heel solide constructie. Een stevig koepelgewelf dat schuil gaat onder een koepeldak. In de 19e en 20e eeuw zijn ook koepels gebouwd volgens het principe van de glazen kassen. Een ranke ijzeren, later stalen constuctie vormt een raamwerk waarin de glasplaten ...

Glazen bouwsteen
Een bouwsteen die niet van steen is, kan dat wel? De 'glazen bouwsteen' is een heel stevig massief of hol stuk glas, waarmee gebouwd wordt alsof het een bouwsteen is. Meestal wordt de glazen bouwsteen gebruikt voor kleine oppervlakten, soms worden hele wanden ervan opgetrokken. Het voordeel is duide...

Glazen dakpan
De eenvoudigste manier om licht op een zolder te krijgen is het vervangen van enkele gebakken dakpannen door exemplaren van glas. Voor deze vorm van daklicht moet de kap onbeschoten zijn (tenminste op die plek). De glazen dakpan is een lichtpan, maar in dit geval heeft deze dezelfde vorm als een gew...

Glazen daktegel
Net als bij een dakbedekking van dakpannen is het bij daktegels mogelijk om op een heel simpele manier wat licht op een zolder te krijgen. Zoals er glazen dakpannen voor dat doel gemaakt zijn, zo bestaan er ook glazen daktegels. Ze kunnen gewoon op de panlatten gehangen worden, net als de andere teg...

Goedendag
De goedendag en de hellebaard worden gerekend tot de z.g. stokwapens. De goedendag (16), ongeveer 150 cm. hoog, is voorzien van een vlijmscherpe stalen punt. Het is bij uitstek een wapen voor voetsoldaten. De scherpe punt is geschikt om tussen de schilden van de harnassen door, en dwars door het vle...

Golfornament
Een fries of band met een reeks omkrullende golven heet een golfornament. Het gaat hierbij niet om kabbelend water, die golfjes worden hier niet bedoeld. Het golfornament is verwant aan het meander-ornament, al is de oorsprong anders. In veel gevallen hebben beide als overeenkomst dat é&eacut...

Golfplaat
Bij golfplaat denken we meestal aan ijzeren golfplaten, maar ze zijn er ook van asbest, plastic en nog veel meer materialen. De ijzeren variant is de eerste: rond 1860 bracht Ritter von Winiwarter deze op de markt. Het gaat hierbij om dun plaatijzer (ook wel blik genoemd), dat gegolfd wordt. Door de...

Golfplaat met bolle pannen
De voor mediterrane daken zo kenmerkende holle en bolle pannen zijn een vorm van dakbedekking die menige moderne zuiderling te arbeidsintensief vindt. Een gemakkelijkere variant is de 'romaanse pan', een ook in onze streken bekende moderne golfpan, die op afstand een beetje het beeld van de holle en...

Goothoogte
De goothoogte is de maat van de gevel, gemeten van het maaiveld tot en met de dakgoot. Het zal duidelijk zijn dat kameren een zeer bescheiden goothoogte hebben, ze hebben maar één bouwlaag, de goot ligt dus maar een paar meter boven het straatniveau. Wanneer een huis veel verdiepingen ...

Gootklos
Om de dakgoot op zijn plaats te houden is een ondersteuning nodig. Soms zijn enkele ijzeren beugels voldoende, vaak worden gootklossen gebruikt. Dit zijn korte balkjes, die voor een deel in de gevel ingemetseld zijn en doordoor op het uistekende stuk een flinke last kunnen dragen. Denk daar niet te ...

Gordel van kracht
In de middeleeuwen werden veel symbolen gebruikt om iets uit te leggen. Bij de afbeelding van iemand die heel sterk is, werd dit aangegeven met een "gordel van kracht": een riem om zijn middel, aan de voorzijde vastgeknoopt en aan de achterzijde breed, liefst voorzien van een ronde schijf. Deze gord...

Gordelboog
De boog die de traveeën van elkaar scheidt heet de gordelboog. Hij loopt dus dwars op de richting van de kerk. Hij voert een deel van het gewicht van de gewelfkappen af naar de pijlers. In de romaanse bouwkunst ontbreekt de gordelboog wanneer het schip overdekt is door één doorgaa...

Gordingenkap
Bij een gordingenkap worden de daksporen of het dakbeschot gedragen door gordingen. Deze balken liggen evenwijdig aan de nok met één kant evenwijdig aan het dakschild. Bij een kap met flieringen liggen deze niet gekanteld, maar de bovenzijde ligt horizontaal en de sporen (of het bescho...

Gotiek
Is de gotiek een technische verbetering van de romaanse kerkelijke bouwkunst of gaat het in de 12e eeuw om het een nieuwe, heel andere geloofsbeleving, die in de vorm van het kerkgebouw tot uitdrukking komt? Zijn al die luchtboogstoelen en pinakels bedoeld om naar de hemel te wijzen of zijn het tech...

Gotische dakpan
Een niet zo vaak voorkomende variant van de romaanse pan is de gotische. In beide gevallen is zowel de holte als de bolling zeer nadrukkelijk aanwezig. Bij de gotische pan is het hoogste punt iets geknikt. Als je wil kun je in de doorsnede van het rechter deel van deze (rechtsdekkende) dakpan dus ie...

Graat
tussen cannelures Cannelures op de schacht van een zuil leveren een fraai spel van licht en schaduw. In feite zijn het niet de cannelures die de schaduw geven, maar de uitstekende graten ertussen. Deze zijn bij de Dorische zuil scherp, tussen de diepere cannelures van d...

Graatgewelf
Hoewel het veel lichter overkomt dan het zware tongewelf is het (kruis)graatgewelf toch het best te begrijpen als de kruising van twee tongewelven. Op een meestal vierkant grondplan vertrekt uit iedere hoek een graat naar het centrum. De vier delen van het gewelf zijn ieder dus een driehoekig stukje...

Graf van heilige
Voor de eerste christenen waren de martelaren, die voor hun geloof hun leven gaven, héél belangrijk. Dezen, en later ook andere heiligen, dienden als voorbeeld. Hun graf werd daarom met eerbied bezocht. Niet in de laatste plaats omdat er volgens velen wonderbaarlijke genezingen plaatsv...

Graniet
Een van de hardste steensoorten, die in onze streken in de bouwkunst gebruikt zijn, is het graniet. De Nederlandse bodem levert haast geen natuursteen, en toch kan graniet hier gewonnen worden. We zouden in dit geval kunnen spreken van een 'natuurlijk exportproduct' uit Scandinavië. In de ijsti...

Griptang
Ze lijkt op een gewone tang, maar de griptang ontleent haar naam aan de onwrikbare greep die bereikt wordt door een slim, ingebouwd mechanisme. Je pakt iets vast en drukt dan nog even dóór. Een hefboom vergroot de kracht zozeer, dat je de bek van de tang niet meer open krijgt. Behalve ...

Grisaille
Hoewel de grisaille vooral bekend is als schildering in een bovendeurstuk, is de techniek veel ouder. De Romeinen kenden deze manier al om door het gebruik van alleen grijstinten de suggestie van beeldhouwwerk te scheppen. Je zou het dus als een vorm van trompe-l'oeil kunnen beschouwen. Ook middelee...

Groefleger
In het woord 'groefleger' slaat 'leger' heel vreedzaam op 'liggen'. De term geeft aan in welke richting de lagen van een blok natuursteen liggen. Oorspronkelijk lagen de laagjes, die bij de opeenvolgende perioden van de afzetting horen, horizontaal. Door de trubulente ontwikkeling die hé&eacu...

Grondboog
Een grondboog is een boog en hij zit in de grond: je ziet hem dus niet. Hij zit er dan ook niet om bewonderd te worden, maar om nuttig te zijn als onderdeel van een gemetselde fundering. Deze bestaat uit een muur, meestal met versnijdingen, die helemaal onder het maaiveld zit, en daarop rust het bou...

Guts
De guts kun je omschrijven als een holle steekbeitel voor subtiel gebruik. Op de hakbeitel sla je met een moker, minder hard met een hamer en nog voorzichtiger met een houten hamer. Op een steekbeitel en op een guts sla je niet, die duw je voorzichtig door het hout (of linoleum). Voor het maken van ...

Gutsrand
Om een scherpe lijn te verzachten kan met de guts op de rand een serie uithollingen uit het hout gestoken worden. Meestal sluiten deze kuiltjes direct op elkaar aan. De gutsrand komt vooral op hoeken van een houten onderdeel voor en langs zaagsneden als ornament. Veel sleutelstukken zijn zo versierd...

Guttae
'Guttae' is Latijn en Grieks voor druppels; die zien we aan bepaalde onderdelen van een Dorische tempel hangen. Ze zijn dan aan de onderkant wel wat afgeplat. Waar vinden we ze? Op de architraaf, steeds zes naast elkaar, hangend aan het 'latje' dat regula heet. En heel wat meer aan de onderkant van ...

Haakbus
Haakbussen (28 en 29) behoorden tot de eerste vuurwapens van hun tijd. Zij bestonden uit een gesmede loop met een uiteinde. Het waren zogenoemde voorladers met aan de achterzijde van de loop een zundgat waar doorheen met een smeulende lont of een gloeiende staaf ijzer het kruit tot ontbranding werd ...