UDS - monumentenzorg, bouw- en cultuurhistorie

Categorie: Bouw en Constructie > monumentenzorg, bouw- en cultuurhistorie
Datum & Land: 19/01/2009, NL
Woorden: 1297

Kruisnimbus
De nimbus verbeeldt de stralenkrans rond het hoofd van een heilige. Christus is heel wat méér dan een heilige, hij moet dus direct herkenbaar zijn voor de beschouwer van een religieuze afbeelding. Het antwoord van de kunstenaar ligt voor de hand: Christus draagt zijn kruis ook in zijn ...

Kruisribgewelf
Het kruisribgewelf en het kruisgraatgewelf kun je zien als twee elkaar haaks doorsnijdende tongewelven. Bij het oudere graatgewelf (Romeins, romaans) ontmoeten de gewelfkappen elkaar in een graat. Bij het ribgewelf wordt deze lijn ondersteund door een gewelfrib. De invoering hiervan wordt wel gezien...

Kruisvenster met dubbele tussendorpel
Het kruisvenster is ontstaan doordat boven het tweelicht, dat afgesloten werd met luiken, twee extra vakken aangebracht werden voor verlichting. Daarin kwam dan een vaste lichtdoorlatende vulling, meestal glas-in-lood. In de latere gotiek wilden luxe huizen meer licht binnenlaten. De vensters werden...

Kruisvormig venster
Vensters kunnen tal van vormen hebben. Een boeiende heeft het kruisvormige venster, niet te verwarren met het kruisvenster ! Een kruisvormig venster komt meestal voor in zo'n kleine vorm, dat je het ook als een variant van de lichtspleet kunt zien, een venstervulling ontbreekt in dat geval vaak. Va...

Kruiwerk
van molen Om het wiekenkruis van een molen in de juiste windrichting te kunnen draaien moet het draaibare deel, de kap, kunnen bewegen ten opzichte van de stilstaande romp. Nemen we de bovenkruier als voorbeeld: de kap heeft onderaan een houten ring. Deze ligt op de rin...

Kruk
De lamme helpt de blinde. Maar wanneer de lamme geen blinde ter beschikking heeft, dan kan hij een kruk goed gebruiken. De kruk is een stok, die zo gekozen is dat degene die erop wil steunen, goed houvast heeft. Een boomtak die op de juiste lengte afgezaagd is, met bovenaan nog een stukje van een dw...

Krukboerderij
De boerderij is vanouds een woon-werkgebouw met vee en mens onder één dak, in het los hoes zelfs in één ruimte. Een brandmuur gaat later mens en dier scheiden, waardoor het woondeel van de hallenhuisboerderij een echte woning is geworden. De boer stelt in de loop der tijd...

Krulhaak-sleutelstuk
In de renaissance worden sleutelstukken steeds korter, vooral in enkelvoudige balklagen, waar geen korbelen meer toegepast worden (afgezien van de niet algemeen gebruikelijke Hollandse zwanenhalskorbelen). Deze korte sleutelstukken worden meestal 'consoles' genoemd. Het profiel ervan kan bestaat uit...

Krultopgevel
Eén van de vele types renaissancegevels is de krultopgevel of krulgevel. Zijn naam ontleent hij aan de krullen, de voluten, die de gevel domineren. Deze zijn bedoeld om in- en uitgebogen delen van de gevellijn te accentueren. Vaak, maar niet altijd, geven cordonlijsten een horizontaal accent....

Kuip
van preekstoel Het gaat bij de preekstoel maar om één ding: het presenteren van de spreker die het Woord presenteert. Daarom moet de preekstoel een waardige standplaats bieden en tevens functioneel zijn. De verhoogde plaatsing van de kuip zorgt, samen met ...

Kuip
van doopvont Van een doopvont is de kuip, het bovenste deel, het belangrijkste. Daarin is de holte uitgespaard voor het wijwater, waarmee het doopsel wordt toegediend. Vanwege het gewijde karakter van dit water is soms onder in de kuip een gat gemaakt, waardoor het water kan weglo...

Kunststof raam
Wie de historische ramen en kozijnen van een eeuwenoud pand vervangt door kunststof exemplaren heeft geen hart voor het pand, noch voor de omgeving waarin het staat. Meestal worden de ramen bij zo'n ingreep voorzien van spiegelend isolatieglas, waardoor het vervreemdende effect van het verkeerde mat...

Kussen
Het kussen kennen we vooral als beddengoed. Zo komt het ook in zegwijzen voor: twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen". Het kussen is vergankelijk. Van de oudste kussens die bewaard bleven hadden sommige dan ook een andere functie: het reliekkussen zat in een houder o...

Kussenblok
Op de abacus van het klassieke kapiteel lagen de architraven of rustten de bogen met hun aanzet. In later tijd ging de abacus, ontstaan als platte dekplaat, steeds meer deel uitmaken van het lijf van het kapiteel, doordat de versiering ervan, vooral bij het iconische kapiteel, dat extra randje creat...

Kwartronde vorstpan met sluiting
De ronde vorstpan met sluiting volgt op de eeuwenlang gebruikelijke variant, die deze technische verbetering nog niet kende. Met de machinale vervaardiging, die de sluiting mogelijk maakte, hangt ook een betere kwaliteit van de vorstpan samen. Daardoor konden ronde vorsten ook halfrond worden (of ze...

Kwast
in hout Op de plaats waar uit de stam van een boom een zijtak ontspruit, heeft het hout een andere structuur. De zijtak heeft, net als de stam, een hart in het midden. De zijtak wordt steeds dikker, en dat is aan jaarringen te zien. Als je de boom van zijn takken ontdoe...

Laatste Avondmaal
Met het 'Laatste Avondmaal' (met hoofdletters) wordt de laatste maaltijd bedoeld die Jezus Christus nuttigde, samen met zijn apostelen. Hierna werd Hij door Judas verraden, het begin van de lijdensweg die tot zijn dood aan het kruis zou leiden. Dit samenzijn is een centrale rol gaan spelen in de chr...

Ladder
Het eenvoudigste middel om hogerop te komen is de ladder. Neem twee latten en spijker er dwars een heleboel korte latjes op en je hebt een ladder. De lange latten zijn de 'bomen', de korte de 'sporten'. En het kan nog simpeler: in Afrika zijn soms schuin geplaatste boomstammen met een reeks kort afg...

Ladderhaak
Het onderhouden van een leidak betekent onherroepelijk: klimmen. De ladder op, zonder hoogtevrees! Bij een naaldspits is het inspecteren en zonodig vervangen van kapotte leien al helemaal een duizelingwekkende klus. Gelukkig zijn er nog onverschrokken vaklui, maar ook voor hen blijft het gevaarlijk....

Ladderraam
De roedenverdeling van een raam gaat altijd uit van staande ruiten. Bijna altijd: een fraaie uitzondering vormt het ladderraam, dat past in de bijzonder architectuur van de Amsterdamse School. Het sluit aan bij andere nadrukkelijk horizontale accenten, zoals te zien in lange stroken lage vensters, b...

Laddertrap
Een ladder heeft sporten, geen treden. Een steektrap heeft veelal treden en stootborden. Een steektrap zonder stootborden is een laddertrap. De oudste trappen waren vaak laddertrappen. De constructie is eenvoudig: de treden zijn in een gleuf in de bomen geschoven, zodat ze niet naar beneden kunnen s...

Landbouw
Hoewel onder 'landbouw' soms ook tuinbouw, veeteelt en bosbouw verstaan wordt, bedoelt men in het algemeen 'akkerbouw'. Het gaat dus om bewerken van land om er de (veld)vruchten van te plukken, of deze anderszins te oogsten. Wat is daarvoor nodig? Boeren, grond en 'bloed zweet en tranen'. In de ontw...

Lans
De lans is het steekwapen bij uitstek: op een relatief veilige afstand kun je een vijand uitschakelen. Tenzij deze sneller is of een net wat langere lans heeft. Het schild biedt hierbij maar een beperkte bescherming. Er zijn vele soorten lansen, zoals de goedendag (met een fikse lanspunt) en de poll...

Lantaarn
van koepel De koepel is in menig gebouw letterlijk en figuurlijk een hoogtepunt. Er worden niet zelden rijke versieringen in aangebracht. Om te voorkomen dat het daarboven erg donker is, zijn vensters nodig. Maar in de ronding van het koepelgewelf kunnen deze niet gemak...

Latei
Het is niet moeilijk om een gat in de muur te maken of bij de bouw uit te sparen. Maar hoe zorg je dat de muur erboven er dan ook boven blijft? Die overspanning kan op allerlei manieren uitgevoerd worden. De simpelste is misschien wel de oudste: leg een flinke balk over het gat en het probleem is op...

Lauze
'Lauze' is het Franse woord voor een platte, min of meer vierkante natuursteen, zoals die in bergachtige streken gebruikt wordt als dakbedekking. Meestal wordt deze verkregen door het splijten van een gelaagd stuk natuursteen. Je zou kunnen zeggen dat het de meest ruwe vorm is van natuurstenen dakbe...

Lavaboketel
Om je handen te kunnen wassen heb je water nodig. Het keteltje dat daarom in een daarvoor bedoelde nis hangt, heet lavaboketeltje. Vooral van de piscina in de kerk, ook 'lavabo' genoemd, is het meestal koperen keteltje bekend geworden. De bewaard gebleven exemplaren komen meestal uit kerken. Voor de...

Lavatorium
Lavare is latijn voor wassen, het lavatorium is dus gewoon de wasplaats. Nu kennen we tal van wasplaatsen, de latijnse term wordt in de architectuurhistorie gereserveerd voor het wasbekken dat, meestal in een uitbouw binnen de kloostergang, de monniken van een middeleeuwse abdij de kans gaf zich op ...

Leep
'Leep' is 'schuin'. Een schuine kant aan een balk, bijvoorbeeld, om te voorkomen dat je je hoofd stoot als je de trap oploopt. Interessanter is het gebruik van de term voor een muuropening, waarvan beide zijden schuin weglopen, niet tegengesteld, maar dezelfde kant op. Dat is uitzonderlijk, en zeker...

Leeuw als evangelistensymbool
De leeuw komt in de beeldende kunst zeer veel voor. Hij heeft tal van soms tegenstrijdige symbolische betekenissen. Eén van zijn rollen is die van evangelistensymbool. Hij is dan gevleugeld en staat voor de evangelist Markus. In kerkportalen is de leeuw daarom niet alleen vaak als portaalleeu...

Lei
Een lei was in de middeleeuwen de dakbedekking voor de rijken, en misschien ook nu nog wel een beetje. De lei is kostbaar. Het is een dunne, niet al te grote plaat van natuursteen, gemaakt van de daartoe zo geschikte leisteen. Het ging in de middeleeuwen meestal om leien uit het Maasgebied (Belgi&eu...

Leireliëfplaat
Steeds zoekt de bouwwereld naar manieren om goedkopere materialen te leveren, maar liefst lijken die dan wel op de duurdere, die ze moeten vervangen. Zo kan een dak gedekt lijken met dakpannen, terwijl het in feite gaat om een metalen dakbedekking, geperst in het reliëf van dakpannen: dat zijn ...

Lekdorpel
De lekdorpel is niet de onderdorpel van het raamkozijn, maar het element dat er onder gemetseld is om te lekken. Het water dat langs de ramen druipt, moet niet op de gevel terecht komen, dus is een uitstekende rand gewenst, vanwaar het lekker kan druipen. Maar niet ieder venster heeft een lekdorpel ...

Lekdorpelconsole
De lekdorpel wordt sinds de renaissance, in navolging van Romeinse bouwkunst, vaak nadrukkelijk vormgegeven als sierelement. De onderzijde wordt dan fraai geprofileerd en soms wordt deze nabij de einden ondersteund door consoles. Deze staan in het verlengde van de stijlen van het kozijn of de omlijs...

Lepe ingang
Het was echt iets voor de 'dolle jonker', Everard Meyster, hij haalde wel vaker grapjes uit. Toen hij in 1663 het huis De Krakeling in Utrecht liet bouwen in een bocht van de straat zorgde hij ervoor dat je vanuit de zichtlijn toch recht in de ingang keek. Daartoe werd deze leep uitgevoerd, de recht...

Lepe tracering
'Leep' betekent schuin, scheef. Een leep venster kijkt als het ware schuin naar buiten. Dat is handig, wanneer het licht vooral van schuin opzij gevangen moet worden. Wanneer een venster voorzien is van een fraaie tracering, dan wordt een heel enkele keer het venster met tracering en al gericht op d...

Lepelblijde
Blijden, men kende ook slingerblijden, werden niet ter plaatse gemaakt maar met de legertros meegenomen naar het te belegeren kasteel of de stad. Met de hier afgebeelde lepelblijde konden zware veldkeien over de muur worden geworpen, ook wel rottende krengen die ziekte in de stad moesten veroorzaken...

Lessenaar
Een lessenaar bestaat uit een schuin vlak waarop een boek gelegd kan worden, met aan de onderzijde een richel om het afglijden te voorkomen. Meestal is de lessenaar een zelfstandig meubel. Soms is het handiger om deze vast te maken, bijvoorbeeld aan de kuip van een preekstoel. Hoewel ieder modern co...

Leugenaar
Amsterdammers zeggen het graag recht voor z'n raap. Gelukkig hebben ze ook een groot gevoel voor humor. Wie spatjes heeft, kan op commentaar rekenen. Dus heb je een aardig huis, maar minder hoog dan een van je buren, dan kun je dat wel met een trucje proberen te verdoezelen. Een bekende methode is, ...

Levend scharnier
Doordraaiende scharnieren, zoals we die bij onder meer tochtdeuren tegenkomen, zijn vaak voorzien van veren die zorgen dat de deur zichzelf steeds weer sluit. Een deur heeft minstens twee scharnieren, bij bepaalde types is er daarvan maar één van voorzien van een veer. Dit wordt dan he...

Lichtbeuk
De lichtbeuk is het bovenste deel van de middenbeuk van een kerk die gebouwd is als basiliek. Dat betekent dat de middenbeuk zo hoog boven de zijbeuken uitsteekt, dat er plaats is voor vensters. De blinde strook hieronder bood in de vroege basilieken plaats voor schilderingen of mozaïeken. In d...

Lichtpan
in de vorm van een klokpan Een lichtpan in de vorm van een klokpan was in het verleden relatief gemakkelijk te maken: het was voldoende om in een nog ongebakken golfpan een gat uit te snijden en daarop een klokachtige vorm te plaatsen. Hierin kon dan een simpel plaatje glas aangeb...

Lichtpan
Om licht op een zolder te krijgen zijn tal van vormen van 'daklicht' beschikbaar. Een dakkapel is behoorlijk ingrijpend voor de constuctie van de kap. Het tegengestelde is de lichtpan: een dakpan die licht doorlaat. In een onbeschoten kap is het plaatsen van enkele glazen dakpannen een fluitje van e...

Lichtspleet
Natuurlijk zijn er lichtspleten gemaakt die klein zijn omdat op een bepaalde plek maar weinig licht nodig was, of omdat de constructie geen groter venster verdroeg. Dat geldt bijvoorbeeld in traptorens. Maar normaliter werd de smalst mogelijke venstervorm toegepast omdat men op die plek bang was voo...

Lid
van scharnier De bladen van een scharnier zitten goed vast aan dat wat ten opzichte van elkaar moet kunnen draaien. Dat vastmaken lukt best met wat flinke schroeven. Maar hoe maak je ze aan elkaar vast en dan ook nog zo dat ze de gewenste beweging toelaten? Ieder blad heeft aan de...

Liggerbrug
De eenvoudigste brug is een plank over een sloot. Deze 'liggerbrug' heeft de charme van de eenvoud, maar erg breed mag de waterloop niet zijn. Aan de 'plank' worden dan andere eisen gesteld. Meestal bestaat het wegdek uit enkele stalen balken, die van bruggenhoofd naar bruggenhoofd lopen, of van pij...

Limes
De grens van het Romeinse rijk is in de loop van vele eeuwen steeds verder naar het noorden verschoven. Vanuit Italië werd zuid-Europa verder veroverd. Ook Gallia (Frankrijk) viel voor Caesar (behalve misschien het dorpje van Asterix) en daarna waren onze streken aan de beurt. Bij ons stokte de...

Linker gevelpan
In de tijd van de oud-Hollandse dakpan waren slechts weinig varianten beschikbaar. Je had eerstijds de rechts- en de linksdekkende. Speciale gevelpannen konden wel gebakken worden, maar door hun vorm waren ze erg kwetsbaar. De machinale productie van dakpannen levert sterke pannen en ook de mogelijk...

Linksdekkende pan
De oud-Hollandse dakpan heeft vele eeuwen tot - bijna - volle tevredenheid dienst gedaan. Bijna, want wanneer de regen keurig recht van boven komt, dan druipt deze vanaf het wel in de golf en loopt dan naar beneden via al de volgende pannen. Helaas, in de lage landen waait het wel eens. Komt de wind...

Liseen
Een smalle verticale strook metselwerk, die de gevel plaatselijk verdikt is een liseen. Die werkt dan als een steunbeer. Maar het lijkt wel omgekeerd. Wanneer een gevel voor een deel dunner is door de toepassing van spaarvelden, worden deze gescheiden door een strook waar de gevel zijn 'oorspronkeli...

Liturgisch rechts en links
Bij een georiënteerde kerk komt men meestal aan de westzijde binnen, men staat dan 'achterin' de kerk en loopt vervolgens 'naar voren'. Ligt de kerk anders, dan blijft de frontgevel dit richtinggevoel bepalen. Bij de begrippen 'rechts' en 'links' lijkt dan ook weinig ruimte voor misverstanden. ...

Loden dakbedekking
Totdat zink in de 19e eeuw opkwam als dakbedekking was lood de meest gebruikte metalen dakbedekking voor platte daken of daken met een flauwe dakhelling. De Romeinen gebruikten dit zware materiaal al voor dit doel en ook in de middeleeuwen kwam het veel voor. Engelse kerken hebben vaak een flauwe da...

Loggia
Er zijn verschillende soorten loggia's. En er zijn heel veel aanverwante vormen die ook een element betreffen, dat een gebouw een open 'ruimte' geeft. Het terras is er één van, het balkon een ander voorbeeld. In die gevallen ligt de open ruimte buiten het eigenlijke gebouw. Een loggia ...

Loggia in dakschild
Nieuwbouw die ontworpen wordt met een loggia in de vorm van een in het dakschild geschoven balkon, kan overtuigend overkomen. Het andere uiterste is de verbouwing van een middeleeuwse kerk tot appartementencomplex, waarbij ook de kap geld op moet brengen. Daarin kun je alleen woonruimte maken als je...

Loodslabbe
Lood is heel geschikt om kwetsbaar materiaal tegen inwatering te beschermen. Boven kozijnen wordt daarom vaak een reepje bladlood aangebracht, dat wel wat moet uitsteken om zijn werk goed te doen. Dat overschietende randje kan in fraaie patronen geknipt worden. Zo lijkt men boven vensters soms een b...

Loopgraaf
Loopgraven behoren tot de meest deprimerende monumenten van onze geschiedenis. Deze open gangen werden gegraven als aanvulling op andere aanvals- of verdedigingswerken. De diepte is essentieel: sta je rechtop, dan kun je een vuurwapen richten op de vijand. Maar die kan dan ook op jou schieten. De wa...

Losange
Het franse woord 'losange' betekent 'ruit' in de zin van 'ruitvormig', dus zeg maar: zoals een wybertje. De term wordt gebruikt om zinken dakbedekking aan te duiden die uit die kleine zinken plaatjes met omgebogen randen bestaat. In tegenstelling tot de veel toegepaste grote platen zink hoeven de lo...

Losse veer
Een houtverbinding, die vooral voor vloerplanken werd gebruikt, is de losse veer. Deze is het best te begrijpen vanuit de nu gebruikelijke 'messing en groef'. Hierbij worden de vloerdelen in elkaar geschoven. De ene plank heeft daarvoor een groef, de ander een daarin passende uítstekende mess...

Luchtboog
De gotiek is ondenkbaar zonder de luchtboog. In de romaanse bouwkunst werd al veel gebruik gemaakt van steunberen om te voorkomen dat een gebouw door de druk van de gewelven uit elkaar gedrukt werd. Door een aantal uitvindingen min of meer tegelijkertijd werden nieuwe ontwikkelingen mogelijk. Het kr...

Luchtboogstoel
De eerste luchtbogen waren verborgen onder het lessenaardak van de zijbeuk. Toen ze te voorschijn kwamen omdat de gotiek alsmaar hoger reikte, was de steunbeer niet meer hoog genoeg. De verhoging met een 'losstaand' gedeelte dat boven de zijbeuk uitkomt was essentieel voor de groei van de lichtbeuk....

Luchtfoto
De term 'luchtfoto' wordt gebruikt voor een foto die vanuit een vliegtuig of luchtballon is gemaakt. Hiermee wordt het onderscheid aangegeven met een foto (of tekening) die vanaf een vast hoog punt is gemaakt: dat is de weergave van een 'uitzicht'. Luchtfotografie is een vak apart, tenminste wanneer...

Luchtpan
Een luchtpan is een ventilatieopening: een dakpan met een opening die lucht in de kap toelaat. Wanneer het niet de bedoeling is dat ook vogels deze toegang gebruiken, is de luchtpan van meegebakken gleuven voorzien of van een later aangebracht stukje gaas. De meest voorkomende vorm is de klokpan. ...

Luchtpan
in de vorm van een klokpan Een klokpan is een golfpan met een klokvormige opbouw, waardoor van alles de zolder kan bereiken. Wie alleen licht binnen wil laten, plaatst er een ruitje in: de klokpan is dan een lichtpan. Wie dat niet doet, loopt kans op bezoek van bijvoorbeeld vogels...

Luchtvervuiling
Luchtvervuiling is een groot probleem, ook gezien vanuit het oogpunt van de monumentenzorg. Historisch waardevolle gebouwen verdwijnen erdoor onder een grauwsluier en de gevelreiniging, die omwille van het toerisme dan uitgevoerd wordt, haalt niet alleen het vuil weg, maar vaak ook de beschermende v...

Luidzolder
Tegenwoordig voldoet vaak een electromotor, maar op die manier is er geen lol aan. Nee, klokken luiden dat doe je met de hand. Nou ja, met je hele lijf! Bij een grote luidklok moet een aantal sterke kerels flink omhoog springen om het touw zo hoog mogelijk vast te grijpen en er dan met hun hele gewi...

Luifel
Luifels kom en kwam je in vele maten en soorten tegen. Een luifel hangt, is afgeschoord of steekt zelfstandig uit de muur. Het dakje rust dus niet via een constructie op de grond. Doet het dat wel, dan spreken we van een afdak. Een kleine luifel kan moeiteloos uit de gevel steken. Een grote werd aan...

Maaien
Gras is goed voer voor het vee, het graast zomers dan ook in de wei (althans: zo hoort het). Alleen 's winters wil dat niet zo. Daarom zorgt de boer ervoor dat niet alle gras opgegeten wordt. In enkele weilanden mag het gras flink hoog opschieten en daarna wordt het gemaaid. Dat gebeurt met de zeis,...

Maasdekking
Niet ieder dak dat met leien belegd is, ziet er hetzelfde uit. De dekking is een van de voorbeelden van regionale verschillen: in het stroomgebied van de Maas komt vooral maasdekking voor, in dat van de Rijn de rijndekking. In het laatste geval zie je de onderkant van de leien omhoog kruipen als een...

Maaswerkfries
In de architectuur zijn vele soorten friezen te vinden. De romaanse zijn vrij eenvoudig van opzet, de rondboog is hiervoor meestal het uitgangspunt. In de gotiek is de tracering een beeldbepalend siermotief en dat is in de friezen te zien. Uit het spitsboogfries ontwikkelt zich, via de spitse varian...

Machicoulis
De houten hordijs, die in spannende tijden tijdelijk op bedreigde plekken over de weermuur heen gebouwd werd, had als nadeel dat hout nogal brandbaar is. Vanaf ongeveer 1400 werd daarom vaak een stenen variant gebouwd: de machicoulis. Het overstek rust op kraagstenen, die soms weer een (van gaten vo...

Majestas Domini
De Majestas Domini toont Christus als leraar der wereld, heerser over hemel en aarde. Hij zit op een troon en wordt omgeven door een mandorla, een amandelvormige stralenkrans. Daaromheen zijn de vier levende Wezens weergegeven, later de symbolen van de vier evangeliën of de evangelistensymbolen...

Makelaar
van geveltop Vooral bij houten huizen kan de eigenaar - of is het de timmerman? - het niet laten om helemaal bovenaan de top van de puntgevel, daar waar de windveren samenkomen, nog net even iets heel feestlijks te verzinnen: de makelaar. In de kapconstructie is de make...

Makelaar
van kap Er zijn tal van kappen, in vele soorten en maten. Bij de types waarbij twee spantbenen elkaar in de top ontmoeten, is een verbinding tussen beide delen van het spant nodig. Dat doet de makelaar, een makelaar wordt immers geacht partijen bij elkaar te brengen. In dit geval ...

Maliënkolder
Dit kostbare krijgshemd bestond uit soms wel 40.000 aan elkaar gesmede ringetjes. De Duitse naam 'Kettenhemd' zegt het duidelijk: het is opgebouwd als een ketting, maar dan een waarvan de schakels niet slechts in één richting in elkaar grijpen. Zou je een heleboel kettingen naast elkaa...

Mallejan
De mallejan is een van de merkwaardigste wagens: de mallejan heeft zelf eigenlijk geen lengte. Mag je dit dan nog wel een wagen noemen? Het voertuig is bedoeld om boomstammen te transporteren en de lengte van boomstammen kan nogal verschillen. De truc is het plaatsen van twee stel wielen onder de st...

Margeroede
Wanneer een raam door roeden onderverdeeld wordt, is dit meestal volgens een regelmatig patroon. Een kleine roedenverdeling bevat per raam ruitjes die allemaal even groot zijn. Toen grote ruiten in zwang kwamen, wilde men op sommige plaatsen toch iets van een onderverdeling behouden, vooral in boven...

Mariakroon
De Mariakroon is te zien als een toppunt van de late gotiek, die steeds meer probeerde om de toeschouwer te overdonderen met onbegrijpelijk ingewikkelde vormen. De kruisribgewelven evolueerden tot ster- en netgewelven. De hulpribben kwamen samen in knoopstenen, waardoor de behoefte ontstond om de sl...

Markies
als zonwering Zonwering is een oud probleem. Tegenwoordig wordt hiervoor vaak een screen gekozen, een middel waartegen nogal wat bezwaren bestaan. Vooral bij monumenten is er meestal een verantwoorde oplossing te vinden door naar de geschiedenis van het pand te kijken. Immers, al ...

Marmer
Volgens velen is het de mooiste natuursteensoort. De oorsprong van marmer ligt in kalk, die door druk is omgezet in een kristallijne steen: je ziet kristallen glinsteren. De steen is hard, maar wel goed te bewerken. Dunne plekken zijn enigszins lichtdoorlatend. Door polijsten ontstaan een heel glad ...

Mascaron
De uitziende kop is een gebeeldhouwd mensenhoofd dat heel herkenbaar is. Minder direct herkenbaar zijn de hoofden die bijna schuil gaan in een bladmotief: de mascaron. Dit ornament was al in de oudheid geliefd en is daarna nooit meer helemaal weg geweest. De oorsprong ligt in de maskers, die veel ui...

Mausoleum
Een graf bescheiden zijn of pompeus. Op een begraafplaats zijn de meeste graven voorzien van een grafsteen. Bij het in de middeleeuwen voor de rijken gebruikelijke begraven in de kerk werd door de plaatsing van een zerk in de vloer het gebruik van de ruimte niet gehinderd. Dat lag anders bij de graf...

Meander
- ornament Dat het meander-ornament meteen doet denken aan Griekenland is niet zo vreemd, de klassiek-Griekse kunst staat er bol van. Toch voeren de meanders, waarvan het motief een gestileerde weergave is, in oorsprong terug naar een rivier die inmiddels niet meer Grieks, maar heel Turks is. Een v...

Meander
Het ultieme genot voor de wandelaar: vanuit de met moeite bedwongen hoogte tussen de bomen door neerzien op een meanderend beekje. Maar waarom kronkelt dat beekje zo fraai? Wanneer stromend water een obstakel ontmoet, gaat het eromheen. De nieuwe stroming raakt de oever, die daardoor op die plek uit...

Meloengewelf
De romano-gotische kerken die een stenen overwelving hebben, zijn zeer sterk geleed in traveeën. Boven iedere travee lijkt een koepelgewelf geplaatst te zijn, maar bij nadere beschouwing gaat het niet om koepels. Er zijn wel gewelfribben te zien, maar ook dat zijn eigenlijk geen echte ribben, m...

Mergel
Mergel is één van de weinige natuursteensoorten, die in Nederland gevonden worden, en wel in Zuid-Limburg en het aangrenzende Belgische Limburg. Het is een lichtgele, heel kalkrijke steen, waarin vaak nog de schelpdiertjes te herkennen zijn die na hun dood terechtkwamen op de bodem van...

Messing en groef
De manier waarop vloerplanken in elkaar schuiven, zodat ze elkaar over de volle lengte vasthouden, kennen we als messing en groef. Dit is tegenwoordig bijna algemeen gebruikelijk. Hierbij is de smalle uitstekende rand van de ene plank de messing en de gleuf in de andere heet de groef. De groef wordt...

Metalen hogel
Een hogel is bijna altijd van steen. Natuursteen, soms terracotta. Net als de kruisbloemen zijn de hogels de 'versteende' bladeren, die de gotiek uit gulle hand over haar gebouwen uitstrooide. De gevellijn van een transept, de randen van een wimberg, de steil opgaande hoeken van een pinakel: overal ...

Metalen kruisbloem
Mag je het wel een kruisbloem noemen? De bekende middeleeuwse kruisbloemen zijn uit natuursteen gehouwen. Maar in die tijd werd ook met andere materialen gestreefd naar gotische versiering, dus waarom zou een kruisbloem of hogel niet van smeedijzer kunnen zijn? In de neogotiek zijn veel hogels en kr...

Metalen vorstkam
De vorstkam kan in diverse materialen uitgevoerd zijn. Hieronder zijn de metalen varianten in het voordeel op hun gebakken soortgenoten. Ze zijn meestal stevig, kunnen gesmeed of gegoten worden in rijke vormen waarvan de details niet gemakkelijk afbreken (zolang ze niet verroest zijn). Het meest kom...

Metope
Een trigliefenfries bestaat uit afwisselend trigliefen en metopen. De metopen zijn de vulstukjes tussen de trigliefen, die de plaats innemen van de balkkoppen uit de houten voorlopers van de Griekse tempels. De metopen kunnen vlak zijn, (al dan niet in oorsprong beschilderd) of versierd met reli&eum...

Metselmozaïek
Een vorm van siermetselwerk, waarbij een tweedimensionaal sierpatroon deel uitmaakt van het metselwerk, is een metselmozaïek. Het gemakkelijkst is het om stenen afwisselend plat en rechtop te zetten, eventueel aangevuld met gekleurde blokjes. Met wat handigheid kun je dan al een hoekige imitati...

Metseltroffel
Mortel is niet best voor je handen. Niet alleen daarom is het metselaarsgereedschap ontwikkeld, je kunt er ook meer mee dan met je blote handen. Neem nu de troffel, daarmee kun je een schepje mortel op je juiste plaats mikken en uitspreiden. Of zonodig in een hoekje proppen. De troffel bestaat uit e...

Metselverband
Bouwen is metselen. Tenminste, dat was de afgelopen eeuwen min of meer zo. Tegenwoordig lijkt het vooral om het storten van beton te gaan en in de Middeleeuwen was bouwen vooral: timmeren. Metselen dus: halfsteens, steens, anderhalf- of tweesteens: de dikte van de muur hangt af van de draagkracht di...

Mezenkooi
Het lijkt zo onwaarschijnlijk: hout gebruiken om een stenen kasteel of stadsmuur te versterken. De eerste verdedigingswerken waren van hout en daarmee een dankbare prooi van de vlammen van de brandpijlen die de aanvallers afschoten. De eerste gebouwen die in steen opgetrokken werden waren dan ook de...

Mezzanino
Wie het woord mezzanino vertaalt als halve verdieping, is op de goede weg. Maar het gaat hier niet om een verdieping, maar om een zolder, waarvan de zeer lage vensters in het hoofdgestel van de gevel zijn opgenomen. Anders gezegd: wanneer een gevel aan de bovenzijde beëindigd wordt met een fri...

Middeleeuwse helm
De helmen waren bijzonder waardevolle onderdelen van het krijgstenue, ze konden zelfs als "hoofdzaken" worden aangemerkt. In de tijd dat een stad belegeraars voor de muren had, waren er verschillende typen helmen in gebruik. De bascinet (1) ontstond in de loop van de 14de eeuw, als verbetering van d...

Middenbeuk
van kerk Een zaalkerk heeft een schip dat uit één ruimte bestaat. Deze vorm hadden de eenvoudige vroeg-christelijke basilieken, de rijkere hadden aan iedere zijde één, soms twee zijbeuken. In alle perioden van de architectuurhistorie hierna b...

Middenroede
De middenroede van een raam is de verticale roede wanneer er maar twee ruiten naast elkaar zijn. Bij een vier- of zesruits schuifvenster heeft zowel het onder- als het bovenraam een middenroede. Toen openslaande ramen erg in de mode kwamen, werd de middenroede van het schuifraam vaak zo breed uitge...

Middenstijl
De stijl die midden in een kruiskozijn (of bolkozijn) staat is de middenstijl. Bij een raam met roedenverdeling is er een middenroede, wanneer er maar twee ruiten naast elkaar zijn. Een stijl is een vertikale balk, de horizontale balk in een kruisvenster is de tussendorpel. Tekst: Jean Penders (1...

Mijter
Een bisschop is herkenbaar aan zijn hoofddeksel: de mijter. Tegenwoordig kennen veel kinderen deze alleen nog van Sinterklaas. De voor- en achterkant van de mijter tonen twee sterk oplopende lijnen die min of meer een driehoek vormen. De oude term voor die driehoekige vorm is 'keper', nu nog vaak te...