Retorica - effectief spreken en schrijven

Categorie: Taal en literatuur > Retorica
Datum & Land: 17/11/2012, NL offline
Woorden: 2239

Frequentatief
Een werkwoord dat een herhaalde handeling of een herhaalde gebeurtenis uitdrukt (iteratief).
Bijvoorbeeld: bij het werkwoord `hakkelen` is direct duidelijk dat dit duidt op een steeds terugkerende spreek- of leesfout

Fricatief
Een medeklinker gevormd door vernauwing van het spraakkanaal, zodat, door de ontsnappende lucht, een geruis ontstaat (antoniem: occlusief) Afgeleid van het Latijnse fricare (wrijven).
Synoniem: glijder, spirant.
Bijvoorbeeld: `w` (labiaal), `f`, `v` (labiodentaal), `s`, `z` (dentaal), `j` (palataal), ` `, `g` (velaar), `h` (laryngaal)

Frisisme
Een woordvorming of uitdrukking die in strijd is met de regels in een taal, wanneer het woord of de uitdrukking te letterlijk is vertaald uit het Fries

Fronte
Het eerste deel van een strofe uit een canzone Vergelijk sirima

Fulgura fracta
Ontzenuwde argumenten

Fulminatie
Een scheldpartij

Fumisterie
Een grap; een mystificatie

Functie
De betekenis die woorden kunnen krijgen door hun groepering in de zin

Functiewoord
Een woord dat de functie heeft de betrekking tussen zinsdelen uit te drukken.
Bijvoorbeeld: voorzetsels, voegwoorden.
Vergelijk: inhoudswoord

Functionele grammatica
De beschouwing van de grammatica die uitgaat van de functie (zie hierboven) van taaldelen, niet van de vorm

Functionele syntaxis
De relaties tussen de (belangrijkste) gebeurtenissen van een geschiedenis

Futhark
Het runenalfabet

Futurum
De onvoltooid toekomende tijd; het geeft te kennen, dat iets in de toekomst zal zijn of geschieden

Futurum atticum
De vorm van de futurum (zie hierboven) waarbij de `s` van `eso` wegvalt en er een samentrekking plaatsvindt Deze vorm komt overigens ook bij enkele (zeer zeldzame) andere werkwoorden voor

Futurum exactum
De voltooid toekomende tijd

Galimatias
Wartaal, onzin

Galliambe
Een versvoet

Gallicisme
Een woordvorming of uitdrukking die in strijd is met de regels in een taal, wanneer het woord of de uitdrukking te letterlijk is vertaald uit het Frans.
Er zijn ook woorden die alleen in het Nederlands voorkomen, terwijl zij er zeer Frans uitzien: `chique` en `en face` zijn daar voorbeelden van

Gamma
De derde letter van het Griekse alfabet : `?` Afgeleid van het Hebreeuwse ghimel (kameel), vanwege de oude schrijfwijze van deze letter: Ú.
Zie voor het volledige Griekse alfabet deze pagina.
Zie voor het volledige Hebreeuwse alfabet deze pagina

Gatha
Een godsdienstige hymne van de vroeger in het oude Iran levende mazdeïsten, een oud-Iraanse godsdienst

Geaspireerd
Aangeblazen

Geaspireerde consonant
Spiritus asper

Gebiedende wijs
De vorm waarin de werkwoorden zich manifesteren als bevelen, geboden en dergelijke.
Synoniem: imperatief

Gebroken rijm
De rijmvorm met het rijmschema: abcb of abac

Gelijkenis
Zie ook parabool In het Grieks kent men het woord parôimia, dat vertaald kan worden met `vergelijking` of `beeldspraak` In het Engels komt nog steeds het woord paroemia voor (wat spreekwoord betekent) Ook similitudo genoemd

Gemarkeerd
Afwijkend van wat als normaal wordt beschouwd.
Bijvoorbeeld: `plee` in plaats van `toilet`

Gemengde coniugatie
De coniugatie waarbij werkwoorden, die overeenkomstig hun infinitivus tot de consonantstammen behoren, volgen wat hun praesens, imperfectum en futurum aangaat, gedeeltelijk de i-stammen.
Bijvoorbeeld: `capere` (nemen)

Geminatie
De verdubbeling van een klank of een letter; konsonantenverdubbeling.
Bijvoorbeeld: `vullen` tegenover `vol`.
Het stijlmiddel waarbij er een onmiddellijke herhaling optreedt van een of meer woorden Zie ook epanalepsis.
Bijvoorbeeld: `de zee, de zee klotst voort in eindeloze deining` (Kloos).

Genera dicendi
(Genera dicendi, genera elecutionis) De stijlvarianten in de klassieke retorica

genera elecutionis
(Genera dicendi, genera elecutionis) De stijlvarianten in de klassieke retorica

Genereren
Het toekennen van een syntactische beschrijving aan een zin, bij het beschouwen van de grammatica als regelmechanisme

Generis
Het geslacht Dit kan zowel op substantiva betrekking hebben als op verba

Genetief
(Genetief, Genetivus) De tweede naamval ter aanduiding van een bezits- of afhankelijkheidsrelatie, welke gewoonlijk dienst doet als bijvoeglijke bepaling.
Bijvoorbeeld: in `vaders jas` is `vaders` de genitief van `vader`

Genetivus
(Genetief, Genetivus) De tweede naamval ter aanduiding van een bezits- of afhankelijkheidsrelatie, welke gewoonlijk dienst doet als bijvoeglijke bepaling.
Bijvoorbeeld: in `vaders jas` is `vaders` de genitief van `vader`

Genoniem
Een algemeen soortwoord, een woord dat voor een algemeenheid van begrippen wordt gebezigd.
Bijvoorbeeld: `doen`.
Afkomstig van het Griekse genôs (soort)

Genus
Het type redevoering We onderscheiden:
genus iudicale: het gerechtelijke pleidooi om de rechters te overtuigen van de schuld van de ander of de onschuld van zichzelf (of de verdedigde);
genus deliberativum: de politieke rede;
genus demonstrativum: de gelegenheidsrede, meestal om iemand bij een feestelijke gelegenheid lof toe te zwaaien.
Het taalkundig geslacht.
Zie bij genera dicendi.

Geografie
Een beschrijving van de aarde

Gepaard rijm
Het rijmen van telkens twee op elkaar volgende verzen

Germanisme
Een woordvorming of uitdrukking die in strijd is met de regels in een taal, wanneer het woord of de uitdrukking te letterlijk uit het Duits is vertaald.
Sommige germanismen zijn echter een algemeen geaccepteerd deel van onze taal geworden, zoals bijvoorbeeld: inschatten (`einschätzen`), instelling (`Einstellung`), meerdere (`mehrere`), middels (`mittels`), etc

Gerundium
Een werkwoordsvorm in het Latijn, te omschrijven als de infinitivus praesens activum als deze niet voorkomt als subject of als object.
Bijvoorbeeld: in `jus promovendi` (het recht om als promotor op te mogen treden) is `promovendi` een gerundium.
Afgeleid van het Middeleeuws Latijnse `gerundum`, van `gerendum` (dat wat gedaan moet worden)

Gerundivum
Een van een werkwoord afgeleid adiectivum, ook adiectivum verbale genoemd Het geeft aan, dat iets nog `te doen` is, dat wil zeggen dat iets behoort gedaan te worden of moet worden gedaan.
Bijvoorbeeld: `doctorandus` (moetende doctor worden).
Overgenomen van het Middeleeuws Latijnse gerundivum (betrekking hebbend op het gerundium)

Geserreerd
Kort en krachtig van stijl

Geslacht
De bepaalde soort van een naamwoord met betrekking tot zijn verbuiging Men onderscheidt: masculinum (mannelijk), feminimum (vrouwelijk) en neutrum (onzijdig)

Geste
De oude verhalen of liederen van de roemruchtige daden van het voorgeslacht Ook yeeste genoemd.
Bijvoorbeeld: de verzameling Gesta Romanorum (±1300)

Ghazel(e)
Een Perzisch-Arabische dichtvorm, bestaande uit tweeregelige strofen, waarbij de tweede versregel van elke strofe telkens op hetzelfde rijm eindigt Afkomstig van het Arabische ghazila (verliefd spreken)

Glossematica
De leer van de kleinste taaleenheden op zichzelf beschouwd L Hjelmslev wordt als belangrijkste exponent beschouwd

Glossolalie
De woorden in een taal die niets betekenen, vaak klanknabootsingen.
Het spreken in tongen, zoals in het verslag in de Bijbel (Handelingen 2).

Glossologie
(Glossologie, glottologie) Taalkunde; linguïstiek

Glottisslag
Een explosieve klinker aan het begin van een woord of een lettergreep, gevormd in de stemspleet (glottis)

Glottogonie
De leer van het ontstaan van talen en taalverschijnselen

glottologie
(Glossologie, glottologie) Taalkunde; linguïstiek

Glyconeus
De octosyllabische klassieke versmaat, bestaande uit drie trocheeën, waarvan één catalectisch, en een dactylus

Glosseem
De kleinste betekeniseenheid

Glossarium
Een verklarende woordenlijst

Glide
Zie bij halfvocaal

Glos
Een woord dat door de lezer of gebruiker van een handschrift tussen de regels of in de kantlijn is geschreven, ter verduidelijking of als vertaling van een woord in de tekst

Gnomisch
Tijdloos (met betrekking tot de tijd van het werkwoord in een zin die een tijdloze waarheid uitdrukt).
Aforistisch (zie Aforisme).

Gnome
Een zinrijke spreuk betreffende levenswijsheid of zedenleer Ook sententie genoemd Vergelijk spreekwoord, spreuk, aforisme en maxime Afgeleid van het Griekse gignosko (weten)

Gongorisme
De met woordspelingen en puntigheden gesierde stijl Afgeleid van de Spaanse schrijver Luis de Argote y Góngora (1561-1627) Een vorm van maniërisme Vergelijk euphuïsme, marinisme, preciositeit en Schwulst

Gorgiaanse figuren
De door de Griekse redenaar Gorgias van Leontini (ca 480-399 v.G.T.) gebruikte retorische figuren en stijlmiddelen Zie Een geschiedenis van de retorica - deel 4

Goliard
De groep (hoofzakelijk Engelse) geleerden en dichters uit de 12e en 13e eeuw die spottende en satirische Latijnse versen schreef Het waren in de grond der zaak erudiete dronkelappen Hun benaming is dan ook afgeleid van het Latijnse gula (keel) Leider van de groep was de legendarische Bischop Golias (Goliath), die ook de naam voor de groep bedacht.
Hun liederen staan bekend onder de naam carmina burana, enkele daarvan zijn in 1937 op muziek gezet door de Duitse componist Carl Orff (1895-1982) Ook vagantenpoëzie genoemd

Gravis
Het accent grave Overgenomen van het Latijnse gravis (zwaar)

Groteske
De literaire werken met een grillig en onnatuurlijk karakter Afgeleid van het Italiaanse grotto (grot).
Bijvoorbeeld: Die Verwandlung van Franz Kafka (1915)

Gratis dictum
Een blote bewering Overgenomen van het Latijnse gratis dictum (een woord voor niets)

Gratuïteit
Een ongegronde of ongemotiveerde uitspraak

Grammatica
De leer van het systeem van een taal, het geheel van regels volgens welke zinnen en woorden in een taal gevormd kunnen worden

Grammaloog
Een door een symbool of letter vertegenwoordigd woord Bijvoorbeeld: `$` voor dollar

Graecus
De accusativus van betrekking; ook accusativus partis of limitationis genoemd

Grafeem
Een letter, vooral beschouwd als aanduiding van spraakklanken; de minimale betekenisonderscheidende eenheid in geschreven taal

Gradus comparationis
De trappen van vergelijking (positivus (de stellende trap), comparativus (de vergrotende trap) en superlativus (de overtreffende trap))

Graecisme
Een woordvorming of uitdrukking die in strijd is met de regels in een taal, wanneer het woord of de uitdrukking te letterlijk is vertaald uit het Grieks Ook Hellinisme genoemd

Graduatie
Het plaatsen in de trappen van vergelijking

Gradueel antoniem
Zie bij Antoniem

Gradus
Een woordenboek voor Latijnse letterkunde (naar het boek Gradus ad Parnassum)

Graalroman
Een hoofse ridderroman waarin de zoektocht naar de graal verweven is.
Bijvoorbeeld: Perceval van Chrétien de Troyes (einde twaalfde eeuw)

Gradatie
De climax 1

Gutturaal
Een occlusieve of fricatieve medeklinker die de indruk maakt in de keel (Latijn: guttur) te zijn gevormd Ook velaar genoemd.
Bijvoorbeeld: `k` of `g`

Harmonistiek
Het trachten teksten die in onderdelen verschillen in harmonie met elkaar te brengen

Haplologie
De syncope van een lettergreep Afkomstig van het Griekse haplô (verkorte vorm van haplos = enig).
Bijvoorbeeld: `conservatisme` komt van `conservativisme`

Haplografie
Een schrijffout waarbij één letter of lettergreep bij opeenvolging van twee gelijke letters of lettergrepen wordt weggelaten Afgeleid van het Griekse haplô (verkorte vorm van haplos = enig)

Hallel
Een lofzang, met name enkele Psalmen uit de Bijbel

Hapax
Een woord waarvan maar één enkel voorbeeld is opgetekend Stammend uit het Grieks: hapax legômenôn (één keer gezegd)

Halfvocaal
Een overgangsklank Ook glide genoemd

Halfrijm
Onvolledig rijm Ook wel embryonaal rijm genoemd Men onderscheidt assonantie en acconsonantie

Haiku
(Haiku, Haikoe) Een 17-lettergrepig Japans gedicht, onderverdeeld in vijf, zeven en vijf lettergrepen Er wordt een intense natuurervaring in uitgedrukt Vergelijk tanka

Haikoe
(Haiku, Haikoe) Een 17-lettergrepig Japans gedicht, onderverdeeld in vijf, zeven en vijf lettergrepen Er wordt een intense natuurervaring in uitgedrukt Vergelijk tanka

Hadith
De overlevering van aan Mohammed toegeschreven uitspraken Overgenomen van het Arabische hadith (verhaal).

Hagiografie
De literatuur met betrekking tot de geschiedenis van heiligen of gewijde geschriften Afgeleid van het Griekse hagiôs (heilig).
Bijvoorbeeld: Saints and their cults (1984) door Stephen Wilson

Hebraïsme
Een woordvorming of uitdrukking die in strijd is met de regels in een taal, wanneer het woord of de uitdrukking te letterlijk is vertaald uit het Hebreeuws.
Bijvoorbeeld: `Heilige der Heilige` in plaats van `Allerheiligste`

Heffing
Zie bij arsis

Hellinisme
Zie bij graecisme

Hemistiche
Een halve versregel, een halve alexandrijn Afgeleid van het Griekse emi (half)

Hemistichomythie
Een passage in een drama, waarin twee sprekers om beurten telkens een halve regel zeggen Ook antilabe genoemd

Hendekasyllabe
Een elflettergrepig vers Deze komt veelvuldig in de Italiaanse poëzie voor Ook Phalaecisch vers genoemd (naar de Griekse dichter Phalaecus) Afgeleid van het Griekse endeka (elf).
Bijvoorbeeld: Canzoniere van Petrarca (±1370)

Hendiaduoin
(Hendyadis, Hendiaduoin) Een uitdrukking van een onderschikkende combinatie van begrippen door een nevenschikkende verbinding Hierbij worden twee begrippen die in feite één verschijnsel omschrijven verbonden, bijvoorbeeld door het woord `en` Afgeleid van het Griekse en dia duôin (één door twee).
Bijvoorbeeld: `De gevangene kermde van de pijn en de marteling.` De gevangene kermde niet zozeer van de marteling, maar van de pijn veroorzaakt door de marteling In feite wordt één begrip omschreven, terwijl er twee nevenschikkend worden verbonden

Hendyadis
(Hendyadis, Hendiaduoin) Een uitdrukking van een onderschikkende combinatie van begrippen door een nevenschikkende verbinding Hierbij worden twee begrippen die in feite één verschijnsel omschrijven verbonden, bijvoorbeeld door het woord `en` Afgeleid van het Griekse en dia duôin (één door twee).
Bijvoorbeeld: `De gevangene kermde van de pijn en de marteling.` De gevangene kermde niet zozeer van de marteling, maar van de pijn veroorzaakt door de marteling In feite wordt één begrip omschreven, terwijl er twee nevenschikkend worden verbonden

Heptagoon
Een zevenvoetig vers

Heptameter
Een vers van zeven voeten

Hepthemimeres
De cesuur na de zevende halve voet Ook semiseptenarius genoemd

Hermetisme
De duistere, ontoegankelijke stijl van poëzie of proza door een subjectieve, onconventionele schrijfwijze of het gebruik van bepaalde codes die alleen voor een selecte groep begrijpelijk zijn